تاریخو ئەدەبیاتو یارسانی
بەشۍ سیهەمە
جە بەندێ تەرەنە شا ئیبراهیم باسو سەرئاماو سیاوەشی کەرۊن، ئینە کوڕو کەیکاوسین، زاروڵێوە زەریف بېیەن، وەختێ تەمەنش یاوان بە حۆت ساڵی، کەیکاوسی تاتەش سیاوەشش ئەسپاران بە ڕوسەمی پەی ئانەی فېرو ڕاوەشکاریش کەرۊن و مەشقو جەنگاوەریش چەنی کەرۊن، سیاوەش چەنی ڕوسەمی باڵاش کەرد، وەختێ بە گەنجی و لاوی گېڵانۆ یانەو تاتەیش، (سوودابە) ژەنەو تاتەیش (کەیکاوس) دڵبەندەش مەبۊنو حەزش چەنەکەرۊن، بەڵام سیاوەش هیچ مەیلێش پەی بابەژەنەکېش نەبېیەن، چانەیۆ بابەژەنەکېش قینیش چەنە هۊرگېرۊن، دمایی بە فەرمانو تاتەیش (کەیکاوس) ی سیاوەشی کوڕش ملۊ پەی جەنگو تورانیا، بەڵام چاگە چەنی ئەفراسیاوی جەنگش نەکەردەن، بەڵکم ئاشت بېیەنۆچەنیش، وەختێ کەیکاوس ئانەیە مژنەوۊ گلەیېش چەنەکەردەنو تووڕە بېیەن، ئیتر سیاوەش جە تەرسەو تاتەیشەنە، جە وەڵاتو تورانیانە مەنەنۆو چەنی ئەفراسیاوی ژیوان، دمایی (فەرەنگیز) کناچۍ ئەفراسیاویش مارەکەردېنە، (گرسیۊز) براو ئەفراسیاوی قینێ فرېش وەراوەرو سیاوەشی بیېنە، ئینەیچە پاسەش کەردەن دەسکەرۊ پیلان و ئاشووبیۍ وەراوەرش، پەی ئانەی وەرچەماو ئەفراسیاوینە سیاوش کەرۊن، دمایی بە فەرمانو ئەفراسیاوی، سیاوەش کوشیۊ، شا ئیبراهیم چی بارۆ ماچۊ:
ئیبراهیم عەیان، ئیبراهیم عەیان
دەروونم جۊشا، مورغم کەرد عەیان
مەزهەر تووس بیم، شازادەی کەیان
پووری شا نۆزەر، زەررین پۊش بەیان
کاکم یادگار، دۆنی سیاوەحش
نە پشت کەرد وە ئێران، وە دەوانی دەو
کوشتە بۍ وە تېغ، شای ئەفراسیەو
تاگڕەی فانوس، خەسرەو بی ڕەوشەن
وە زۊری ڕۊستەم، هەقی با بش سەن
جە سروودێ تەرەنە شا ئیبراهیم جارێتەر پەنجۍ پەی داستانو سیاوەشی کېشۊ:
زوڵاڵ کۊی ئەلبووس ، زوڵاڵ کۊی ئەلبووس
یادگار من، زوڵاڵ کۊی ئەلبووس
کاکەم سیاوەحش، هوونەش جۊشا جووش
ئەز سەندم هەقەش، یورتم بیا تووش
ئەوسا نە یەک بین، مێردانی ئالووس
شام نەعرە کېش بی ، گورزدار کاووس
جە بەندێ تەرشەنە سەرئاماو یوسفی مەگېڵنۊوە، ئی قۊمیا پەندێ قووڵەی سایکولوجی دلۍ ئادەمیزادی دۆر کەراوە: وەشەویسی تاتەی وەراوەر بە کوڕیش، قینەو برای پەی برای بە مەڵامەتو ئانەی جە لاو تاتەیشاوە وەشەویستەرەن، دڵداری مېیانو یوسف و زڵېخێ، هامسەرەو عەزیزو میسری (پووتیڤار) ، یاوا بە پلێوە کە قاڵبێ سوفیزم وەرگېرۊ.
شاعېرو یارسانی کورد (شا ئیبراهیم) جە بەندێ حۆت نیمە دېڕەی شېعرەی یەک قافیەینە، پی تەرزە تەماشەو مەسەلەکۍ کەرۊن:
زوڵاڵ کۊی کەنعان، زوڵاڵ کۊی کەنعان
یادگار من، زوڵاڵ کۊی کەنعان
چاگا غولامان، خەجڵ بین یەکسان
تاجیر باشی بی، شام نامش ڕەحمان
کاکەمش بەرکەرد، نە قەعری زیندان
یووسف بی کاکەم، زولەیخاش ئەستان
عەزیزی میسری، ئەز بیم جەومەکان
باس جە خەجاڵەت بییەی هەرزەکارا کەرۊن، کە مەبەسش برێکۍ یوسفینۍ، ئاڎ حەزرەتو یوسفی بە براو وېش منیۊرە، چوونکم باوەڕو (دۆنا دۆن) ی بنەماو یاوانەو ئاڎییشان، دیارەن ڕوحو یوسفین بە دۆنا دۆن ئامان پەی بابا یادگاری.
شا ئیبراهیم بایەخێ فرەشدان بە قۊمیا کونەکا و بەکارئاردەیشان پېسە ڕەمزی:
باوکم لە کوردانە، من کورد نەژادم
من لەو شێرانەم کە ئازا و جە سوور بوون
سوپای زەحاکم ورد و خاش کرد
چېگەنە قرمزی گېیانو وېش بەپاو ۋیروباوەرو دۆنا دۆنی بە گېیانو کاوەی ئاسنگەری مزانۊ.[1]