د. ناجح گوڵپی;
جە ویرەوەری زاڕوٙڵەیمەنە بابا ناوس یاگێوە تایبێش هەنەن، ویرم مەیوٙ ئاوەختە دەگاو گوڵپینە، هەر ساڵێ وارانو پەڵەی دماکەوتەبیێ یام وەهارێنە واران کەمبیێ و تەرسەو وشکەساڵی و بیٛوارانی بیێ، وەیوەڵە باڵیٛ وەشە کەریٛنمیٛ دەگاو گوڵپیوە گنیٛنمیٛ ڕا پەی سەرو سوخنەکەو بابا ناوسی جە دەگاو سەرگەتیٛ. هەر جە گوڵپۆ تا یاواێنمیٛ وەرۆ، ئی سروتیٛ وانیٛنمیٛ (وەیوڵەباڵیٛ سەرو پیرا ... یاخوا وروٙ پەی فەقیرا). فرەو ساڵا ئی گلیٛرۆبیەی مەردمی واوەی بیٛوە، لوێنیٛ سەرو باباناوسی لاڵیێنیٛوە کە ئاڎیچ خاسو خوڎاین بەشکوم تکاشان بیاونوٙنە بارەگاو خواوەنڎی و وارانشا پەی بواروٙنە. بە ئەمرەو خوای ئتر دماو ماوێ کوڵی واران واریٛ.
چیٛگەنە سەرنجەم مەوزو سەرو ویرو باوەڕە مەردمی، کە هاتا ئاوەختە هەڵای ئیمان و عەقیدەشان بە(بابا، پیر)ەکانو هەورامانی بیٛ، باوەڕشا پسەنە بیٛ کە جە تەنگانە و تیٛگیرانەنە مەیان فریایشانوە. هەرپاسە ویرم مەیوٙ گجار تەوەنی وزیٛنیٛ ئاوی سەرچەمەو کەیمنەی، کە نزرگاو پیرمحمەدی غەیبی بیەن، ئی جوٙرە باوەڕێ کە دلیٛ مەردمینە بیٛنیٛ ئەوامەنەو هەزاران ساڵیٛ چەیوەڵی بییٛنیٛ، سیەن بەسینەو پەشتاو پەشت پەیشا جیامەنەن و ئیڎیشایچ بەیاگیٛشان ئاوردەن. هەتا دەگانە بیٛنمیٛ و باریٛ نەکەریێبیٛنمیٛ، فرە ئاسایی بیٛ لاو مەردمو دەگێوە، ئی جوٙرە ئاهەنگ و گلیٛرۆ بیەنان کەریٛنیٛ، وەلێم دماو بارکەردەیمان، ئی فەرهەنگیچما وەرە وەرەی کاڵ بیوە، مەتاوو بواچو نەمەن.
بابا ناوس کیٛ بیەن؟
باباناوس جە گەورە یارانو دینو یارسانین، بە پاو دەسنویسەکانو کاکە ڕەدائی ساڵەو 477ی کوٙچی دەگاو سەرگەتیٛ ئامان دنیاوە، وەلێم ساڵە و ڕوٙ مەردەیش نادیارەن، نامیٛش (ئیبراهیم کوڕو ئەحمەدی) نامورەن بە بابا ناوس، باواناوس. جە عیٛلو جافین، وەلێم من چیٛگەنە پەرسێم پەی مەیوٙ، ئایا ئی زاتە چیٛشش کەردەن سەرگەتەنە؟ مەکریوٙ بواچمیٛ سەرگەتە یاگیٛ زانست و ئاینو سەردەمی بییٛ بوٙ، تاتەو باواناوسی ئامابوٙ ئاگە شوٙنەو زانستیرە، هەر پەوکی کوڕەکەیچش ڕاو تاتەیش گیٛرتیٛنەش، دیارەن ئەچا سەردەمنە ئاین و زانست بە زوانو گورانی بیەن، هەرپاسە چا سەردەمنە عیلو جافی نیشتگاشان ئی ناوچەنە نەبیەن.
سەرئامە و ژیوای و مەردەیو باباناوسی فرە تاریک و لیٛڵەن، هەر سەرچەمێنە بە جوٙریە باسش مەکەروٙنە، سەرنجامەنە ئامان واتەنش باباناوس سەدەو پەنجەمی کوٙچینە ژیوان، تافو جوانینە خەریکو وانایو زانستی بیەن پەی ماوێوی کوڵی، دماتەر دەسش کەردەن بە گیٛڵای شارو دەگایەکانو هەورامانیرە، قسیٛ نەستەقیٛ و توکڵداریٛش کەردیٛنیٛ، مەردمیچ حاڵی نەبیەن جە قسەکانش، وەرو ئانەی پەنەشان واتەن بلەشیٛت.
دەورەو باباناوسی چەنی شش جە یارانیش کە پیٛوەرە گوزەرنانشان(قازی نەبی، حەمزە، ساڵح، نەعمەت، هجری دەدە، کوٙتە). سەردەمو ئی دەورەیە پەنەش مەواچان دەورەو وەڵیٛو پەردیوەری، یام وەڵیٛو سوڵتان ئسحاقی، دەورەو باواناوسی تا مەیاووٙ دەورەو بەرزنجەی، دورێوە دریٛژ بیەن، پەڕەن جە کەلامەکانو یارسانی، مەکیریوٙ نامیٛچ بنریوٙ دەورەو بەرزنجەی، کە بە بنەڕەتو ویر ئەندیٛشەو یارسانی مەنریوٙرە، یانی وەڵیٛو ئامای سوڵتان ئیسحاقی پەی پەردیوەری نریانرە.
جە کتیٛبو(سرودەکانو دینو یارسانی)، شاخوٙشیٛنی واتەن، دماو مەردەیم، جە هەریاگێنە ئاوازەو تەنبورەکەیم ئەژنیتا، من هەنا ئەچاگەنە، دماتەر یارانو شاخوٙشیٛنی مەگیٛڵان شوٙنە ئاوازەو تەنبوریرە، مەوینان ئینان دەگاو سەرگەتیٛنە دەنگش مەزرنگیوٙوە، ئتر مەواچان زەمانو ئاشکرا بیەی ئامان، مەیان پەی دەگاو سەرگەتیٛ و یانەو شیٛروٙ خانی کوڕو ئەڎا خەزانەو سەرگەتیٛ بارگە مەوزان، مەیاوان بە خزمەتو بابا ناوسی و سەرەش پەنە مەسپاران.
ئی دوە بەیتییٛچە سەرو یاوایو یارانو شاخوٙشیٛنی پەی لاو بابا ناوسین:
یاران ئەو نیشان، یاران ئەو نیشان یاران گەواهی بەیان ئەو نیشان
کوٙگە تەنبورم ئاماوە زوان جەمم جەمەن، نە یانەی شیٛرەخان
بابا ناوس وەختێو ویٛش بە سیماو خواڎاوەندی مرمانوٙ، ئەڎا خەزانە وەنەش توڕیٛ مەبوٙنە، هەر پی جوٙرە باباناوسیچ بەتنڎی پەرچش مەڎوٙوە توڕەو قەڵەس مەبوٙنە جە ئەڎا خەزانیٛ، سەرو ئی باسیە دووە بەیتیێش هەنە. کە مەرموٙ:
من بابا ناوس خەڵکو سەرگەتیٛ حەرامم کەردەن دیەی ئافرەتیٛ
ئی دوە بەیتییٛ کە باسو ئافرەتیٛ مەکەران، جا واتارێنە بە قەلەمو نەرمین گیوەچی، کتیبو کونفرانسو هەورامان ئەشناساینە چاپ و پەخشە بیێنە.
جە کتیٛبو (برهان الحق) ئامان، واتەنش بابا ناوس، سەدەو پەنجەم و ششەمی کوٙچینە ژیوان، جە عیلو جافی بیەن، لایەنگیر و شوٙن کەوتیٛ فریٛش بییٛنیٛ، قسەکیٛش و موٙچیاریەکیٛش دڵو مەردمینە چەسپیێنیٛ، پەوکای مەردم کەوتەن شوٙنیش و ئاینەکاشان قبوڵ کەردەن، کە ئاینو یاریسانی بیەن.
جە کتیٛبو (دەورەو باباناوس)ینە ئامان، واتەنش ساڵەو 477 کوچینە ئامان دنیاوە، سەرەتاو سەدەو ششەمی کوچینە ئەمرەو خوایش کەردەن. سەرو سپاردەو ویٛش قەبرسانو دەگاو سەرگەتیٛنە ئەسپەردە کریان. ئیسەیچ شوٙنەماو گوٙڕەکیٛش مەنیٛنە،کەڵەکێوە بەرزەش ئینان دەورەنە، دلیٛ کەڵەکەکیٛنە چنڎ گوٙڕێ هەنیٛ، بەرئاسانەش هەن و مەلی دلیٛو سوخنەکەیش، جوٙرە ولێوە پایزیٛ زەردە سەرو قەبرسانەکەیوە بەرمەیوٙ، کە بەنامیٛ ولە باباناوس نامورەنە، فرەو قەبرسانەکانو هەورامانی ئەچی ولاشە هەن، وەرو موبارەکیش ئاردیٛنەشان پەی سەرو قەبەرەو مەردەکانشان، کەسیچ دڵش نمەیوٙ بکەنوٙشانوە ماچا گوناهەن، پەنەیچشان مەواچان (پرچیٛ). گەڵاو ولەکان پیٛسەن نەرکزی.
چی کتیٛبو ویٛشەنە مەواچوٙ، هەر بەزاڕوٙڵەیی وزیان وەرو وانای سەرگەتەنە، دماتەر فرەو یاگانو هەورامانی گیٛڵان، دەرسو ئاینی و فەلسەفەی و ڕشتەکانی تەرو زانستیش وانان، ئیجا گیٛڵانوە نیشتگاو ویٛش، داواش کەردیٛنە ئەو مەردەمی، کە سەرەش پەنە بسپاران و بەیانیٛ سەرو ڕا و ڕەچەو یاری، مەردمگەلیٛ فرە ئامان سەرەش پەنە ئەسپاران، جە هەمان کاتنە بڕێچ دژش مدرێنیٛ و گەرەکشان بیەن بکوشانش، وەلێم دماجار هەر سەرکەوتەن ملشارە، ژیوایش پی شیٛوە گوزەرنان سەرگەتەنە هەتا ئاڕوە کوٙچی دماینش کەردەن. قسێوە هەنە مەردمو دەگاکیٛمان مەگیٛڵنانشوە، کە باوا ناوس توڕەبیەن ئەو خەڵەکو سەرگەتیٛ و دوعاش وەنەکەردیٛنیٛ، واتەنش یاخوا هەمیشە سیاواتان چەنە نەبڕیوٙ، ئیسەیچ سەرگەتە سیاواش دایم هەن.
باواناوس دەفتەرێوەش هەن بەنامیٛ(دەوەرو باباناوسی) کە کەلام ئاینییٛ و موچیارییٛنیٛ، هەرپاسە کەلامیٛ یارانو ئا دەوەرەیشە چەنەنیٛ. ئی کتیٛبە چاپ بیەن، بەنامیٛ(کەلامو دەورەو باباناوسی، بە کوٙششوٙ سەید عەلی دەکەیی) لاو برایانو یارسانیوە هەن، شیٛعریٛ ئاسەردەمیە دووە بەیتییٛ و دەهیجایی بییٛنیٛ.
1) ناممەن بلە و شوٙرەتم ناوس بابوٙم ئەحمەدەن، ساحیٛب جا و کاوەس
پیٛکانم وەسەر جوقەی پەڕتاوس ذات ئاسوارەنان چەنی کەیکاوس
2) ئەز ناوسەنان جەی بەرزە ماوا ئاسیاوم نیاوە جەی تاش و کاوا
هەرکەس نەهاڕوٙ، بەڵا نیاوا فەردا مەوینی ڕوشان سیاوا
3) جە ویٛما جەویٛم، جە ویٛما جە ویٛم دەردە و دەرمانم جە ویٛما جەویٛم
لوام وە ملەو دەس بەردم وەنیٛم دیم تیرباران کەفتەن ئەو دڵیم
4) جە ویٛم پەنهانا، جە ویٛم پەنهانا تیرێ وەم کەفتەن، جە ویٛم پەنهانا
تیر جە گەوهەرا، گەوهەر جەکانا تا نەخ میٛردان بڎوٙ بیٛستانا
5) جە بیٛ یاوەری جەبیٛ یاوەری خەریک مەندەنان جە بیٛ یاوەری
توٙ ویٛت بشناسە و بکەر داوەری ئیتر چوٙن باوەر وە مەرگ ماوەری
6) جە سەراو سەرێ، جە بەن و ماهێ چەنی کوٙڵدر و گوم کەردە ڕاهێ
شین بین وە میٛهمان یەک سان و شاهێ فەرقمان نەبی نەڕوی تەختگاهێ
ئەگەر کەمیە بمدرمیٛ و ویریٛ بکەرمیٛوە مەوینمیٛ ناوچەو هەورامانینە هامشان چەنی ئاینو ئیسلامی ئاینو یارسانیچ بیەن، مەردمو ئاریانی و هەورامانی سەرتاوە ئاینو ئیسلامیشا قەبوڵ نەبیەن، پەی زینڎە ئاستەی ئاینو بابوٙ و باوانیشان و فەرهەنگ و زوانیشان، لوێنیٛ سەرو دینو یارسانی، دکتر هەورامانی جە کتیٛبو(وەڵاتی کەیانیان و زەردەشت و هەورامان لەئاڤیٛستادا) ئاماژەش دان بە دروسکەردەیو ئاینیٛوی تازەی پەی هەورامانی، کە ئاینو یارسانی بیەن، وە سەرچەمەکانو یارسانیچنە ئینەی سەلەمنوٙ. دما قسەم ئانە بواچوش ئەگەر گەرەکت بوٙنە ویٛت، تاریخو ویٛت و زوانیت بزانی مەشوٙ هاگادارو نویستەکانو یارسانی ببینە، چون بە زوانو ئیٛمە نویسێنیٛ، تاریخوا ئیٛمە چاگەنە ڕوٙشنەن.[1]
کەڵکم چی سەرچامان هوٙرگیٛرتەن پەی ئامادەکەردەی:
1- ویرەوەری ویٛم.
2- کتیٛبو میٛژووی ویٛژەی کوردی، بەرگی دوەم. سدیق بورەکەیی 2008
3- پیران و مشاهیر اهل حق چاپ اول 1387، سدیق بورەکەیی
4- کتیٛبو کوٙنفرانسو هەورامان ئەشناسای.
5- بانگ سەرحەدان، چاپی یوەم 2013 تەیب تاهری