ناونیشانی بابەت: ژینا و شۆڕشەکەی؛ ژنانی فارس و کورد
ئامادەکردن: #سپێدە ساڵحی#
لە حاڵێکدا، لە پاییزی ئەمساڵدا وڵاتی ئێران بە پێشەنگایەتی کوردستان ڕابوون و شۆڕشێکی جیاواز و بێ وێنەی ئەزموون کرد و، دەچوو کۆی جومگە و پێکهاتە نەرێتی و کۆنباوەکانی وڵاتی ئێران لەق و لۆق بکات و بەرەو قۆناغێکی مێژوویی پەلکێشی کات، دیمەنێکی دیکە و چەندپاتەکییانە لە کایەی سیاسی و میدیایی هاتە سەر شانۆکەوە و دەیەوێت ڕابوون و شۆڕشەکە بەرەو ئاقارێکی ئایدۆلۆژیک و هەلپەرەستانە بەرێت. لە ڕاستیدا ڕەگ و ڕێشەی ئەم ڕابوونە لە بزووتنەوەی کۆمەڵایەتی و سیاسیی کوردی جودا نییە، بە تایبەتی گرینگە ئێمە لەسەر لایەنە کۆمەڵایەتی و کولتوورییەکەی فۆکۆس بکەین. بە درێژایی دوو سەدەی ڕابردووی مێژووی کورد، ژنانی ئێمە بە هەموو کەند و کۆسپ و بڤە کولتووری و ئایینییەکانەوە بەشێک بوون لە دەرکەوتن و چالاکییەکانی پانتایی گشتیی و لە پشت پەردە و ناو سووچۆڵکەی خانووەکاندا نەبوون، بەڵکوو بە شێوەیەک لە شێوەکان لە ژیانی کۆمەڵایەتی و خەباتی سیاسی و پرسی ئابووریدا بەشدار بوون، ئەمە سەرەڕای ئامادەیی بەهێزیان لە پەروەردەکردنی منداڵ و بەڕێوەبەرایەتیی خێزان لە پلەی ژن و دایکدا. نموونەی ئەم دەرکەوتن و ئامادەبوونە لە باشوور و ڕۆژهەڵات بە ڕوونی دەبینرێت، ئێمە یەکێک لە مێژوونووس، شاعیر، عاریف، ڕۆشنبیر و خۆشنووسەکانمان خاتوو “ماﮪ شەرەف خانمی ئەردەڵان” یان هەمان مەستوورەی ئەردەڵانە، ئەو وەکوو یەکەمین ژنی مێژوونووس لە هەموو جیهاندا ناوی دەبرێت و هەروەها تاقانە ژنێکە کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوین پەڕتووکێکی لەبارەی ئایین لەژێر ناوی (عەقایدی مەستووره) نووسیبێت.
مەستوورە لە سەردەمێکدا لە ئاسمانی تاریک و نووتەکی کولتووری ناوچەکەدا درەوشاوەتەوە کە قەجەرەکان لە ئێران لەوپەڕی دواکەتوویی و دڕندەیی و تووندوتیژیدا بەرەو ڕووی هەر جۆرە دەرکەوتەیەک بە تایبەت دەرکەوتەی ژن بوونەتەوە، لە سەردەمی حوکمڕانیی ئاغا محەمەدخان، فەتحەلی شا و محەمد خانی قەجەردا ژنان تەنیا بۆیان هەبوو لە ژوورۆچکەی ناوەوە واتە (اندرونی) دانیشن و بەشێک بن لە خواستە سێکسییەکانی پاشا و بەس. ژیان و ئامادەیی کەڵەژنێکی وەکوو مەستوورە زۆرزۆرترە لەوەی من تەنانەت لێرە تیشکی بخەمە سەر بەڵام گەشانەوەی ئەو لە ئاسمانێکی تاریکی ئەو سەردەمەدا واتە دوو سەد ساڵ پێش ئێستە دەرخەری ڕەگ و ڕێشەی ڕەسەنی بوونی ژن لە کۆمەڵگەی کوردییە، مەبەست کۆی کەلتووری کوردییە چ لە باشوور و چ لە ڕۆژهەڵات، ڕاستە جیاوازیی و خاڵی جیاکەرەوەیان هەیە بەڵام لە یەک سەرچاوکە و ئاخێزگەوە ئاو دەخۆنەوە. هەر نموونەی مەستوورە کە لە ساڵی 1805ی زاینی لە شاری #سنە# لە دایک بووه، بەڵام لە 1848 لە #سلێمانی# کۆچی دوایی کردووە و ئەمەش نیشاندەری ئەوەیە کە سنوورێکی سیاسیی دەسکرد لە زەینی کوردی ئەو سەردەمەدا نەبووە و ئەمە بۆ پێکهات و قەوارەی کەلتووریش هەر ڕاستە.
ئەگەر بمەوێت باسی نموونەیەکی دیکە بکەم بێگومان “لەیلا قاسم” نموونەیەکی درەوشاوەیە لە ئاسمانی خەباتی سیاسی و کۆمەڵایەتی و خوێندکاریی کوردیدا. ئەو نموونەیەک لە خۆڕاگری و شکۆ و ڕۆشنبیریی ژنانەی ئێمە لە سەروبەندی شۆڕشی ئەیلوول و خەباتی ڕەوای گەلەکەمان بوو. یان پێشتر و پاشتر لەم دوو نموونەیە “عادیلە خانم”، “بەیان”ی کچە پێشمەرگەی #مەریوان#ی، “خەجێ باوه” و ئەو هەموو ژن و کچانەی لە خەباتی یەک سەدەی دوایی شۆڕشی کوردیدا لە هەموو پارچەکانی کوردستان چەک بە دەست و خامە هەڵگر شەهید بوون و یان چالاکییان نواند و دەینوێنن. مەبەستی من لەم پێشەکییە دەستنیشانکردنێکی خێرای ڕەچەڵەکی ڕەسەن و ڕیشەی قوورس و قاییمی پێگەی ژنان لە کۆمەڵگەی کوردیدا بوو. تەنانەت ئەگەر سەرنجی ژیانی ڕەوەند و تەنانەت گوندنشینی و پێش مۆدێڕنی کوردیش بدەین لە هۆبە و هەوارەکاندا ڕەشماڵ و دەوارەکان حیجاب و داپۆشێک نەبوون بۆ خێزان و ژنی کورد واتە جیهان-ژینی کورد زۆر لەگەڵ داپۆشین و شاردنەوە و سووسۆڵکەخزاندن نەبووە بە پێچەوانەی ئەوەی کە لە بەشی زۆری کۆمەڵگە ڕۆژهەڵاتییەکاندا دەبینرێت کە ژن لە ناو پاشخان و حەرەمسەراکاندا وەکوو ئامرازی چێژ و ڕابواردن بینراوە و لەگەڵی هەلسوکەوت کراوە.
هەموو ئەمانە دەلالەتن لە کەلتووری کراوە و خاوەن پوتانشێلی کوردی و ڕوانینێکی شایستە بۆ ژن، مەرج نییە کاتێک دەڵێم ڕوانینێکی شایستە بۆ ژن مەبەستم ئەوە بێت کە ژنان هیچ کێشە و توندوتیژییەکیان لە کۆمەڵگە و قۆناغی پێشمۆدێڕنی کوردەواریدا ڕووبەڕوو نەبووەتەوە، بەڵکوو مەبەستمە بڵێم ڕێگایەک کە ژنی کورد لە بێ وڵاتی و ئاوارەیی و زەختی بێ دەوڵەتیدا بڕیویەتی سەد قات شایستەتر و بەرزەجێترە لەوەی کە لە وڵاتێکی وەکوو ئێراندا ڕووی داوە. وەکوو ڕەگ و ڕیشەی و ڕەچەڵەکناسی ئەمە واقیعە کۆمەڵایەتی و مێژووییەکەیە و بەڕای من پشک و دەسکەوتێکی مەعنەویی و بێ وێنەیە بۆ ژنی کورد. بەڵام ڕاستییەکی تاڵی دیکە هەیە بە نیسبەت دۆخی ئێستەی ژنانی کورد لە پانتای چالاکی کۆمەڵایەتی و سیاسیدا بە بەراورد لەگەڵ ژنانی فارس یان تورک یان گیلەک یان بە گشتی ئەوانەی کە لە ناو بازنەی زمانی فارسی و باوەڕیان بە وڵاتێکی یەک زمان و یەک ئاڵا و یەک نەتەوە بە ناوی ئێران هەیە، ئەویش نەبوونی هەلی باش و پێویست یان باشتر بڵێم تریبۆن و سەکۆی شیاو و بەهێز بۆ تەعبیرکردن لە خۆیان و دۆخی جیهانی ژنانە و نەتەوەیی و سیاسیی و کولتووری و کۆمەڵایەتیی خۆیانە.
من دڵنیام زۆرێک لە ژنان و کچانی کورد لە زۆر ڕووەوە باشتر و سەرکەوتووترن لەوانەی وا لە میدیا فارسییەکاندا جێگەیان بۆ دەکەنەوە و بەشێکی زۆریان لە خۆڕا دەکرێن بە بڕەند و بەرجەستە دەکرێنەوە، ئەمە بە تایبەتی بۆ ژنانی کورد و بەتایبەتیتر بۆ ئەوانەی پرسی نەتەوەییان لا گرینگە و بەشێک لە ئازار و ڕەنجەکانی ژنی کوردی دەبینین و زۆر بە تایبەتیتر بۆ ژنان و کچان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەم دۆخی هەستانەوەیەدا زەقتر و بەرمەبەستترە، ئەمەیش لە ڕاستیدا نەک کێشەی خودی ژنانی کورد بەڵکوو کێشەی بەشێکی زۆر لەو ڕەهابینی و ڕەهاخوازییەیەی کە وتاری پیاوسالاریی فارسی ئێرانی بەرهەمی دەهێنێت و ژنانی بە ناو ڕۆشنگەر و زۆرێک لە بەناو فیمینیستەکانیشیان لە ناو کایەیەکی پیاوسالارانەی مۆنۆپۆپلخوازدا بە جووتە چۆپی هەڵدەپەڕن و کۆمەڵی بەهای مردوو و ڕەها بەرهەم دێنن، کە جێگای کوردی تێدا نابێتەوە. بۆیە ئێمە وەکوو ژنی کورد لەم نەبوونەی تریبۆن و سەکۆیەکی بەهێز و پڕ بینەردا ئەزیەت ئەبین و لەو تریبۆنانەی فارستەوەر و ئێرانیخوازدا زۆر جار دەبینین کە ڕاستییەکانی ڕۆڵی ژنی کورد و ژنان بە گشتی لە هەستانەوە و شۆڕشەکەدا بنپێ دەکرێت یان بە ئاڕاستەیەکی سیایی دیاریکراودا دەبرێت و نیشان دەدرێت، بۆ دەربازبوونی ژنی کورد لەم تەنگژەیە و بەدەستهێنانەوەی بەری ڕەنج و ماندووبوون و خەبات و خوێنی لە ئەوانیدیی داگیرکەر پێش هەر شتێک ڕێکخستنی بەهێزی سەردەمیانەمان دەوێت، ڕێکخستنێک کە بوودجە و پلان و ئامرازی وای بە دەستەوە بێت تاکوو نەهڵێڵیت مێژووی کورد و کۆمەڵگەکەی لەلایەن نەتەوە ستەمکار و چەوسێنەرەکانی دیکەوە بشێوێنرێت و بە لاڕێدا ببرێت، هیوادارم ئێمەش وەکوو ژنی کورد لە ڕۆژهەڵات و باشوور و پارچەکانی دیکە لە ناوە و و لەدەرەوە هەوڵ بۆ ڕێکخستنێکی سەربەخۆ و جیاواز و شایستە بدەین و نەکەوینە ناو کایەی وتاری ئەوانەوە کە خەریکن مێژوویەکی کۆن و بەهاگەلێکی مردوو و بەسەرچوو و بۆگەنمان لە ڕێگەی ژنانی فارسەوە بۆ بەرهەم دەهێننەوە. [1]
Kurdipedia is not responsible for the content of this item. We recorded it for archival purposes.
This item has been written in (کوردیی ناوەڕاست) language, click on icon
to open the item in the original language!
ئەم بابەتە بەزمانی (کوردیی ناوەڕاست) نووسراوە، کلیک لە ئایکۆنی
بکە بۆ کردنەوەی بابەتەکە بەو زمانەی کە پێی نووسراوە!
This item has been viewed 617 times
Write your comment about this item!