ئەوی لە چۆمان باز بدا، لە کەندانیش باز دەدا.
چۆم: چەم، کەند: ئاودڕ بەجێگەیەک دەوترێت کە ئاو دڕیبێتی و چاڵ بووبێت (فەرهەنگی هەنبانە بۆرینە)، واتە: ئەو کەسەی بتوانێت بە چەمدا بازبدات و بپەرێتەوە، بە ئاسانی دەتوانێت باز بەسەر ئاودڕدا بدات، مەبەست لەوەیە ئەو کەسەی بتوانێت بەسەر کێشەی گەورەدا سەربکەوێت، زۆر بە ئاسانی دەتوانێت بەسەر کێشەی بچووکدا زاڵ بێت.[1]

بەهۆی نەبووی هۆشیاری ژینگەیی و نەگرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە ڕووباری #چۆمان# پیس بووە، ئەو پیسبوونەش مەترسی بۆسەر کەرتی کشتوکاڵ لە ناوچەکەدا و ژیانی هاوڵاتیان دروستکردووە.
ڕووباری چۆمان، گەورەتیرن ڕووباری ناوچەی باڵەکایەتییە لە سنووری پارێزگای #هەولێر#، کە سەرچاوەی ئاوی ڕووبارەکە، لە ئاوی باراناو و توانەوەی بەفری شاخەکان و ئاوی کانییەکان پێکدێت.
ئەم ڕووبارە بەتەنیشت شارۆچکەی چۆمان-دا، دەڕوات و دەڕژێتە ڕووباری زێی گەورەوە، دانیشتوانی ئەو ناوچانەی ڕووباری چۆمان بەلایاندا تێپەڕ دەبێت سود لە ئاوی ڕووبارەکە وەردەگرن بۆخواردنەوە و کشتوکاڵ، هەروەها ئەم ڕووبارە سەرچاوەیەکیشە بۆ ڕاکێشانی گەشتیار بۆ ناوچەکە.
لە ئێستادا ڕووباری چۆمان پیس بووە، ئەوەش بەهۆی بوونی کۆمەڵێک بەنزینخانە و جێگای کڕین و فرۆشتنی گازوایل لە نزیک ڕووبارەکە و فڕێدانی خۆڵ و خاشاک لەلایەن هاوڵاتیانەوە بۆ ناو ڕووبارەکە، ئەوەش مەترسی لەسەر ژینگەی ناوچەکە و ژیانی هاولاتیان دروستکردووە.

پێنجەمین فێستیڤاڵی سکی سەر بەفر لە سێکانیانی بناری چیای کۆدۆ بەڕێوە چوو.
ئەم فێستیڤاڵە وەک نەریتێکی ساڵانە و لەپێناو فراوانکردنی یاری سکی و هاندانی گەشتی زستانە و بینینی ئەو دیمەنە جوانانەی سروشتی ناوچەکە بەهۆی سپیپۆشی بەفرەوە بە گۆڕانکاری لە دروستکردنی یاریزانی سکی لە ساڵانی داهاتوو درێژەی پێ دەدرێت.
یەکەمین یاری سکی سەربەفر لە ساڵی 1957 لە ناحیيەی #حاجی ئۆمەران# ئەنجامدراوە و ناوچەکە شوێنێکی لەبارە بۆ یارییەکانی سەر بەفر.[1]

[1]

شوێن: شارۆچکەی #چۆمان#-#هەولێر#-باشووری کوردستان
ساڵی گیرانی وێنەکە: حەفتاکانی سەدەی بیست
کەسایەتییەکانی ناو وێنەکە: (نەناسراو)
ناوی وێنەگر: (نەناسراو). [1]

1974
فۆتۆگرافەر: #کریس کۆچێرا#

شوێن: #چۆمان#
ساڵی گیرانی وێنەکە: 1973
کەسایەتییەکانی ناو وێنەکە: حەبیب فەیلی سکرتێری گشتی #پارتی دیموکراتی کوردستان#، ڕۆژنامەنووس کریس کۆچرا، وەرگێر عەبدولرەزاق فەیلی. [1]

‎12‏ سانتیمێترە. نێرە سەری زەردی ئاماڵ بۆر. ملی ڕەشە و دوو خاڵی مەیلەو زەردی لەلاجانگە. پشتی قاوەیی بۆرە و پڕ لە خەتی ڕەش. خاڵێکی گەورەی ئاماڵ شێی لەسەر باڵی هەیە. مێیەی وەک مێیە چۆلەکەی ئاسایی دەچێ و دوو خاڵی زەردی لەلاملی هەیە. لەنێو پنچک و گەزەڵێن و مێشە و جەنگەڵی قەراغ ئاو دەژی. هێلانەی گەورە و خڕی خۆی لەسەر داری وەک گەز ساز دەکا. [1]

#فەرهەنگی باڵندە#
#ئەحمەد بەحری#

ساڵی 1970 بووەتە شارۆچکە و ساڵی 1983 لەبەر شەڕی هەشت ساڵەی ئێراق-ئێران ڕاگوێزراوە بۆ ئۆردوگا زۆرەملێکان و ساڵی 1991 دوای ڕاپەڕینەکەی کوردستان، شارۆچکەکە ئاوەدانکراوەتەوە.ئەم شارۆچکەیە لە شاردێکانی (سمیلان، گەڵاڵە، حاجی ئۆمەران، قەسرێ) پێکدێت. کۆی گشتی گوندەکانی (116) گوندە و ڕێژەی دانیشتووانەکەی (47) هەزار کەسە.
سنوورەکەی: لە ڕۆژهەڵاتەوە هاوسنووری شاری #پیرانشار#ی ڕۆژهەڵاتی کوردستانە، لە باکوورەوە هاوسنووری شارەدێی سەنگەسەری ناوچەی پشدەرە، لە ڕۆژاواوە هاوسنوورە لەگەڵ شارۆچکەی #سۆران#، لە باشوورەوە هاوسنوورە لەگەڵ شارەدێی #سیدەکان#.[1]

ناوی گوندێکە لە نزیک پارێزگای #هەولێر# ، ناوی ڕووبارێکە لە #شارباژێڕ#
بۆ هەردوو ڕەەز بەکاردێت. [1]