کاربەدەستانی عێراق پلانی ئاوەدانکردنەوەی #موسڵ# دادەڕێژن، سندووقی کۆمەک بۆ بونیاتنانەوەی موسڵ دانراوە، پلانی ئاوەدانکردنەوە لە سەر سێ پێوەر نەخشەی کار دادەڕێژێ، قەبارەی وێرانکاری، ژمارەی دانیشتووان و گەورەیی ناوچەکە.
هەرێمی کوردستان بەشێکە لە پرۆسەی بونیاتنانەوەی موسڵ و لەڕووی لۆجیستییەوە هاوکاری دەکات. لە قۆناخی یەکەمدا بۆ دووبارە بنیاتنانەوە پارێزگای نەینەوا نزیکەی266 ملیار دینار بۆ کەرتی پەروەردە و خزمەتگوزارییەکانی دیکە تەرخانکراوە. بەهۆی شەڕی داعش 40%ی لای چەپ و سەدا 75ی لای ڕاستی موسڵ وێران بوون، 14 ملیار دۆلار پێویستە تاوەکو ئاسەواری شەڕ لە شارەکە بڕەوێتەوە.
زیاتر لە 4 کاژێر کەسە یەکەمەکانی ئیدارەی پارێزگای نەینەوا لەگەڵ سەرۆکی سندووقی دووبارە بنیاتنانەوەی ناوچە زیان لێکەوتووەکانی دەستی داعش لەسەر دابەشکردنی بودجە بۆ پرۆژەکانیان گفتووی تووندیان کرد.
قوسەی حاجی محەممەد، یاریدەدری پارێزگاری نەینەوا بۆ کاروباری بونیاتنانەوەو پلاندانان ڕایگەیاند: ئاوەدانکردنەوە بە پلەی یەکەم دێت، دواتر گوزەران و ژیانی هاووڵاتیان و دابینکردنی خزمەتگوزاری سەرەتایی بۆیان و لە سەرووی هەموویانەوە دابینکردنی ئاسایشە. زۆر گرنگە پرۆژە ستراتیژییەکان بایەخی پێبدرێت، ئێستا ئاوەدانکردنەوەی شارەکە دەستپێکردووە، ڕێکخراوەکان بەردەوامن و بونیاتنانەوە ناوەستێت، سندووقی پرۆژەکان مەزەندە بۆ زیانەکان دەکات کە لەنێوان قەزاو ناحیە و هەندێ لە ناوچەکانی دیکە جیاوازە، هەندێ ناوچەی وەک ئەلقووش و زێلکان و هەندێ ناوچەی دیکە تیرۆریستان زیانیان پێی نەگەیاندووە، هەندێ ناوچەی دیکە بە تەواوەتی وێرانبوون.
لە قۆناخی یەکەمدا بۆ دووبارە بنیاتنانەوە پارێزگای نەینەوا نزیکەی 266 ملیار دینار بۆ کەرتی شارەوانی، تەندروستی، ناوخۆ، پەروەردە، ڕێگاوبان، خوێندنی باڵا و کارەبا تەرخانکراوە، بڕیار وایە لە ماوەیەکی کەمدا پرۆژەکان دەستیان پێبکرێت.
د.مستەفا هیتی، سەرۆکی سندەوقی دووبارە بنیاتنانەوەی ناوچە زیان لێکەوتووەکانی دەستی داعش بە تۆڕی میدیایی ڕووداوی ڕاگەیاند: کۆمەک بۆ سندووقی بونیاتنانەوەی موسڵ لە زۆر شوێنەوە دێت، لەبنەڕەتدا سێ پێوەرمان دیاریکردووە بۆ ئاوەدانکردەوە، قەبارەی وێرانکاری و ژمارەی دانیشتووان و دواجار مەودا و گەورەیی ناوچەکە. ئێمە ناتوانین کات دیاری بکەین بۆ ئاوەدانکردنەوەی موسڵ، ئەوە پەیوەستە بە ئاست و قەبارەی قەرەبووکردنەوە و کۆمەکەکان بۆ ئاوەدانکردنەوە، هاوکات پێویستمان بەوە هەیە کە سەرەتا لە ژێرخان و هەندێ لایەنی خزمەتگوزارییەوە دەستپێبکەین بۆ ئاوەدانکردنەوە، دواتر لایەن و کەرتەکانی دیکە.
بەپێی ڕیککەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا هەرێمی کوردستان لە ئاوەدانکردنەوەی موسڵ بەشدار دەبێت، بەپێی ڕێککەوتنەکەش وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەندازیاری تایبەت بۆ بەشێک لە پرۆژەکان دابین دەکات.
بەهۆی شەری داعش %40 ی لای چەپ و %75 ی لای ڕاستی موسل وێران بووە بەپێی ئامارەکانی نەتەوەیەکگرتووەکانیش موسڵ زیاتر لە 14 ملیار دۆلاری پێویستە تا سیمای شەڕ لە ڕووخساری بڕەوێنێتەوە.
04-08-2017

گەڕانەوەی خێزانە ئاوارەکان بۆ ناوچە ئازادکراوەکانی پارێزگای #نەینەوا# بەردەوامیی هەیە.
دەرباز محەمەد وەزیری کۆچ وکۆچبەرانی عێراق ڕایگەیاندووە: دوای ڕزگارکردنی لە تیرۆریستانی #داعش#، تا ئێستا کۆی گشتیی ژمارەی ئەو ئاوارانەی گەڕاونەتەوە ناوەندی شاری #موسڵ# گەیشتۆتە 253 هەزار کەس و جەختیشیکردۆتەوە لەوەی کە کاردەکەن بۆ هاوکاریکردن و ئاسانکاریی گەڕانەوەی خێزانە ئاوارەکان بۆ ناوچە ئازادکراوەکانیان.
لەلایەکی تریشەوە ێەڵاح جبوری قائیمقامی ناحیەی گیارە ڕایگەیاندووە: لە ئێستا ڕەوشی ئەمنی لە تەواوی ناحیەی گیارەدا جێگیرە و ژیان تێیدا ئاساییە، هەر بۆیە لە ماوەی ڕابردوودا دەیان خێزان کە پێشتر بەهۆی پەلامارەکانی داعشەوە ئاوارەببوون گەڕاونەتەوە ناوچە ئازادکراوەکانیان.
لەبارەی ئاوەدانکردنەوەی ناحیەکەشەوە، ناوبراو ئاماژەی داوە بەوەی: کە وێڕای جێگیریی ڕەوشی ئەمنی و ئاساییبوونەوەی ڕەوشەکە، بەڵام ئاوەدانکردنەوەی ناوچە زیان لێکەوتووەکان بەپێی پێویست نییە و تا ئێستا ڕێژەی ئاوەدانکردنەوە لە ناحیەی گیارە و دەوروبەری لە 5٪ ی تێنەپەراندووە.
02-08-2017

سەعید محەمەد
دوای‌ ئەوەی‌ چەکدارانی‌ دەوڵەتی‌ ئیسلامی‌ ناسراو بە داعش دەستیان بەسەر شارەکەدا گرت، تەنیا لەم مانگی‌ حەزەیراندا پێنج سەد و شانزە کەس له و شارە کوژراون.
سەعید مەموزینی‌، بەرپرسی‌ ڕاگەیاندنی‌ لقی‌ 14 ی‌ پارتی‌ دیموکراتی‌ کوردستان، بە خەندانی‌ ڕاگەیاند: "لە مانگی‌ حوزەیرانی‌ 2014 بەهۆی‌ شەڕ و پێکدادانەکانەوە لە شاری‌ موسڵ 516 کەس کوژراون".
وتیشی‌: "له و ژمارەیە 8 کەسیان کوردن و 100یان هاوڵاتی‌ مەدەنی‌ تورکمان و عەرەبن و 408یان چەکدارانی‌ داعشن".
بەرپرسی‌ ڕاگەیاندنی‌ لقی‌ 14 ی‌ پارتی‌ دیموکراتی‌ کوردستان ئاماژەی‌ بەوەشکرد کە لە ماوەی‌ حەوت مانگی‌ ڕابردوودا 1690 کەس لە شاری‌ موسڵ‌ کوژراون.
- 01-08-2014

لەنێو ئاوارەکانی #موسڵ#دا ژمارەیەک منداڵی بێسەرپەرشت هەن، هەندێکیان دایک یان باوکیان کوژراون یاخود بێسەروشوێنن، هەندێکیشیان هەموو کەسوکاریان لەدەستداوە و بەتەنیا ماونەتەوە.
بەپێی سەرژمێریی ئیدارەی کەمپەکانی خازر، حەسەن شام، سێڤدینان، چەمەکۆر و یوتو لە هەرێمی کوردستان، چوار منداڵ لەو کەمپانە هیچ کەسێکیان دیار نییە، زیاتر لە 700 منداڵی دیکەش دایک یان باوکیان بەهۆی شەڕەوە لە موسڵ کوژراون.
لە کەمپی حەسەن شام خانەیەک بۆ ئەو منداڵە بێسەرپەرشتانە کراوەتەوە، کە بەشێوەیەکی کاتی بووەتە پەناگەیەک و تێیدا دەمێننەوە. بەڵام ئەوان دەبێت چاوەڕوانی چارەنووسێکی نادیار بکەن، چونکە نازانرێت ئاگری شەڕ تاوەکو کەی بەردەوام دەبێت.
زینەی تەمەن نۆ ساڵان و خوشکە تەمەن حەوت ساڵانەکەی لە خانەی بێسەرپەرشیارانی کەمپی حەسەن شام دەمێننەوە. زینە چاوەڕوانی گەڕانەوە دەکات بۆ موسڵ تاوەکو لەگەڵ داپیر و باپیری درێژە بە ژیانی بدات، چونکە لە شەڕی موسڵدا دایک و باوکی لەدەستداوە.
23-07-2017

گوتەبێژی نووسینگەی سەرۆکوەزیرانی عێراق ڕایگەیاند، تاوەکو ئێستا 90%ی ئاوارەکانی باشووری نەینەوا و لای چەپی #مووسڵ# گەڕاونەتەوە ماڵەکانی خۆیان.
دوای کۆنترۆڵکردنەوەی لای چەپی موسڵ لە دەستی #داعش# لە کانوونی دووەمی ئەمساڵدا، حکومەتی عێراق کار لەسەر گەڕاندنەوەی ئاوارەکان دەکات.
سەعد حەدیسی، گوتەبێژی نووسینگەی سەرۆکوەزیرانی عێراق بە تۆڕی میدیایی ڕووداوی گوت لەگەڵ داڕشتنی پلانی کۆنترۆڵکردنەوەی موسڵ، حکومەت پلانی بۆ قۆناخی دوای داعشیش داڕشتبوو.
حەدیسی ڕاشیگەیاند، پلانی حکومەت گەڕاندنەوەی ئاوارەکان و کاراکردنەوەی دامەزراوەکانی حکومەتە لەو ناوچانە، لەگەڵ دروستکردنی سەقامگیری ئاسایش. دەشڵێت: لەو ڕووەوە پێشکەوتنی باش هەیە.
سەعد حەدیسی ئاماژەی بەوەشکرد، لە چەند مانگێکی کەمدا ژیان لە بەشی چەپی موسڵ گەڕاوەتەوە و گوتی: لەناوچە ئازادکراوەکانی بەری ڕاستی موسڵیش ژیان دەگەڕێتەوە و فەرمانگەکانی حکومەت دەستیان بە کارەکانیان کردووە، ئەمەش نیشانەی سەرکەوتوویی بەرنامەکەی حکومەتە.
ئۆپەراسیۆنی کۆنترۆڵکردنەوەی پارێزگای نەینەوا لە 17-10-2016 لەلایەن فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراقەوە ڕاگەیێندرا. ڕۆژی 24ی ئایاری 2017 حەیدەر عەبادی کۆنترۆڵکردنەوەی تەواوی لای چەپی موسڵی ڕاگەیاند. لە 19ی شوباتی ڕابردووشدا سەرۆکوەزیرانی عێراق دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنی کۆنترۆڵکردنەوەی بەری ڕاستی موسڵی ڕاگەیاند (رۆژئاوای شارەکە) و ئێستاش شەڕ لە دوا پێگەی داعشە لە گەڕەکەکانی ناوچەی موسڵی کۆن لە لای ڕاستی شارەکە.
01-07-2017

ناونیشان: ئاگری موسڵ کوردستان دەسووتێنێ؟
نووسەر: #هێمن عەبدوڵڵا#
ڕۆژی دەرچوون: #11-10-2016#
گوتەبێژی #حەشدی شەعبی# هۆشدارییەکی سەرنجڕاکێشی داوەتە تورکیا: لە هەر شوێنێک لە موسڵ تووشی هێزە تورکییەکان ببین، وەک #داعش# مامەڵەیان لەگەڵ دەکەین. لێدوانەکە بۆیە سەرنجڕاکێشە، چونکە هەم حەشدی شەعبی و هەم سوپای تورکیاش ناڕەزاییان هەیە لەسەر بەشداریکردنیان لە شەڕەکەدا، کەچی شیر و تیر لەیەکدی دەسوون. #هەولێر# و بەغدا و هاوپەیمانانیش دەڵێن هۆکاری دواکەوتنی ئۆپەراسیۆنەکە لەسەر ئەوەیە ڕێککەوتن نەکراوە بۆ قۆناغی پاش داعش کە کێ بەشداری بکات و دوای ئەوە چۆن بەڕێوەببرێت، بەڵام هەرواش وێنەی موسڵی پاش داعش وردەوردە خەریکە زەلال دەبێت. وێنەی شارێک کە وەک حەلەبی لێدێت و هەر کۆڵانێکی دەکەوێتە دەست هێزێکی ئیقلیمی.
موسڵ بووەتە کێکێک کە بۆ هەریەکە لە بەشداربووانی ئۆپەراسیۆنە چاوەڕوانکراوەکە تامێکی جیاوازی هەیە. بۆ عەبادی و حکومەتی ئێراق، چوونەوەی سوپای ئێراق بۆ نێو موسڵ کڕینەوەی شکۆیەکی لەدەستچووە کە مالیکی-ی ڕکابەری عەبادی سەبەبکاری بوو. بۆ کوردستان تامی ئۆپەراسیۆنەکە لەوەدایە دۆزی ناوچە کوردستانییە ناکۆکی لەسەرەکان، کە تا بەر لە هاتنی داعش گرێکوێرەیەکی گەورە بوو و زۆرمان وامان دانابوو کە ئیدی دۆڕاندوومانە لەو دۆزەدا، ئاسانتر چارەسەر دەبێت.
بۆ هاوپەیمانان و بەتایبەتیش ئیدارەی ئۆباما، سەرکەوتن لە موسڵ هاوکارییەکی باش دەبێت بۆ سەرکەوتن لە هەڵبژاردنە چاوەڕوانکراوەکەی کۆتایی ئەمساڵ. بۆ ئێران کێکەکە هەمان تامی سەرکەوتنی ستراتیژیی ئەو دەوڵەتەیە لە ململانێکانی ئێراق و سووریا و لوبنان و یەمەن. ئەوەی لەو نێوانەدا هێشتا پشکی دیار نییە و پەلە پرووزەیەتی شتێکی بەربکەوێت تورکیایە. بێگومان بۆ ئەویش موسڵ تامی وەدیهاتنی خەونێکی عوسمانییانەیە کە دەمێکە بەم ناوچەیەوە دەبینرێت.
هەموو ئەوانە وادەکەن وێنەی موسڵی پاش داعش لەوەی ئێستا ترسناکتر بێت. بەتایبەتیش کە نموونەی حەڵەب هێشتا چیرۆکێکی بەردەوامە و بە قۆناخەکانی موسڵی ئێستادا تێپەڕیوە. لە حەلەب سەرەتا حکومەتی سووریا هەبوو. دوایی شارەکە دابەش بوو بۆ سەر سێ بەش: بەشێکی حکومەت، بەشێکی ئۆپۆزیسیۆن و بەشێکی کورد. دواتر شەڕ لەنێو شار درێژەی کێشا. هێزی نوێی توندئاژۆ هاتن و شیرەکە هێندە کۆن بوو کە فێڵی تێکەوت.
ئەنجامی کۆتایی ئەوەیە کە ئێستا ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی و ڕووسیا و تورکیا و سووریا و ئێران و گرووپە توندئاژۆکان و کوردیش لەو شارەدا لە کۆڵان بە کۆڵان و ماڵ بە ماڵی خەریکی یەکلاکردنەوەی حیساباتەکانیانن لەگەڵ یەکدی. شەڕی حەڵەب و وێنەی منداڵانی قوربانیی جەنگ لە حەڵەب و مەرگەساتەکانی هێندە دووبارەبوونەتەوە کە چیدی خەڵک ڕاناچڵەکێنن.
ئەوەی کە دیارە موسڵیش لەپاش داعش بەو ئاڕاستەیەدا دەڕوات. ڕەنگە سەرەتا شەڕەکە لەنێوان هێزە شیعە و سوننەکاندا درووستبێت. بەدوایدا هەندێک گرووپی جیهادیی سپۆنسۆرکراو لەلایەن تورکیا و سعودیە و قەتەرەوە درووست دەبن و دەست بەسەر هەندێک ناوچەیدا دەگرن. هێزە شیعەکانیش دەستەوەستان نابن و بەیارمەتیی ئێران هەندێک ناوچەی دیکە کۆنترۆڵ دەکەن.
کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چاوەکانی دادەخات و ڕووسیا پاش ئەزموونی سەرکەوتووی لە سووریا، فڕۆکە و هێز بۆ ئێراقیش دەنێرێت. تورکیا و ئەمریکا و هێزەکانی دیکەش بۆ ڕاگرتنی باڵانسی هێز، فڕۆکە بۆ پشتیووانی لە هێزە سوننە و دژە ئێران و ڕووسییەکان دەنێرن. ئەنجامەکەشی ئەوە دەبێت کە ماوەیەکی دوورودرێژ باشووری کوردستان یان دەبێتە مەیدانی جەنگێکی ئیقلیمی، یان هاوسنوور دەبێت لەگەڵ زۆنی جەنگ. مەترسیی گەورەتریش ئەوەیە بەو حاڵەوە کە هەمانە، ئاگرەکەی موسڵ باشووری کوردستانیش بسووتێنێ و دوو ئیدارەی کوردی بەسەر دوو بەرەی شیعە و سوننەدا دابەش ببن. [1]

ئاماری بەریتانیا بۆ ویلایەتی موسڵ
کۆی گشتی دانیشتوانی ویلایەتەکەی بە 785498 کەس داناوە و بەپێی دابەشبوونی نەتەوەیی بەمشێوەیە دابەشی کردووە.
• ژمارەی کورد: 424720
• ژمارەی ئێزدی: 30000
• ژمارەی عەرەب: 185013
• ژمارەی تورکمان: 65815
• ژمارەی مەسیحی: 62225
• ژمارەی جوولەکە: 16865
• ژمارەیەک کۆچەر..

ئاماری عیراق بۆ ویلایەتی موسڵ
کۆی گشتی دانیشتوانی ویلایەتەکەی بە 799990 داناوە و بەپێی دابەشبوونی نەتەوەیی بەمشێوەیە دابەشی کردووە.
• ژمارەی کورد: 494007
• ژمارەی ئێزدی: 26257
• ژمارەی عەرەب: 166941
• ژمارەی تورکمان: 38652
• ژمارەی مەسیحی: 61331
• ژمارەی یەهودی: 11897

ئاماری تورکیا بۆ ویلایەتی موسڵ
کۆی گشتی دانیشتوانی ویلایەتەکەی بە 673000 داناوە و بەپێی دابەشبوونی نەتەوەیی بەمشێوەیە دابەشی کردووە.
• ژمارەی کورد: 263830
• ژمارەی ئێزدی: 18000
• ژمارەی تورکمان: 146960
• ژمارەی عەرەب: 43210
• ژمارەی جوولەکە: 31000
• ژمارەی کۆچەر: 170000
گەرچی لە هەرسێ ئامارەکەدا هەست بەجیاوازی زۆر دەکرێت، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە کورد لە ئاماری هەرسێ لایاندا چەندینجار لە عەرەب و تورکمان زۆرترن لە هەموو ویلایەتی موسڵ.
لە ناوچەکانی کەرکووک ڕێژەکە و بەراورد کارییەکە زۆر لەوە زیاترە و هەموو سەرچاوەکان ئەوە دەسەلمێنن کە دوو لەسەر سێی دانیشتوانەکەی کەرکووک کوردن.

ئاهەنگێکی تایبەت لە #موسڵ# ساڵی 1987[1]

لەم مانگەدا دوو هەزار و 400 کەس دووبارە لە #موسڵ#ەوە گەڕاونەتەوە کامپەکانی سنووری پارێزگای #هەولێر#، خەڵک نائومێدن لە ئێستا و داهاتوویان لە موسڵ، شارەکە بە جێدێڵن بە ناچاری دەچنەوە ناو خێوەتەکانی کەمپ.
لە پێناو پاراستن و دوورکەوتنەوە لە ئاگری شەڕ، فەرەح و دوو منداڵەکەی لە موسڵ ئاوارەی کەمپەکانی هەرێمی کوردستان بوون، دوای کۆنترۆڵکردنەوەی شارەکەشیان فەرەح بەئومێدی دەستپێکردنەوەی ژیانێکی نوێ گەڕایەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆی، بەڵام گەڕانەوەکەی هێندەی نەبرد دوای شەش مانگ دووبارە گەڕایەوە و ژیانی ژێرخێمەکانی هەڵبژارد.
تەنها ئەم خێزانەنین بەڵکو دەیان خێزانی هاوشێوەی ئەو دووبارە لە موسڵی دوای داعش گەڕاونەتەوە کەمپەکانی هەرێمی کوردستان، بەپێی ئامارەکانی دەزگای خێرخوازی بارزانی تەنها لەم مانگەدا دوو هەزار و 400 کەس بۆ جاری دووەم گەڕاونەتەوە کەمپەکان و لە سنووری پارێزگای هەولێر نیشتەجێبوونە.[1]
#26-01-2018#

ئاوی #بەنداوی موسڵ# بە بەراورد بە ساڵی ڕابردوو زیاتر لە سێ ملیار مەتر سێجا کەمیکردووە، کەمئاوی یەک ملیۆن دینار زیانی بە هەر جووتیارێکی ناوچەکە گەیاندووە.
دەوروبەری بەنداوەکە وشک هەڵهاتووە، زەویوزاری بەردەم بەنداوەکە لە کەمئاویی و وشکانیدا قڵیشی بردووە.
بەنداوی موسڵ ساڵی 1985 دروستکراوە، توانای گلدانەوەی 11 ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە و گەورەترین بەنداوی عێراقە. کەمبوونەوەی ئاوی بەنداوەکە کاریگەری خراپی لەسەر کەرتی کشتوکاڵ و ئاژەڵداری ناوچەکانی نێوەڕاست و باشووری عێراق دەبێت.[1]
#31-05-2018#