ڕەها بەحرێنی، لێکۆڵەری تایبەت بە کاروباری ئێران لە ڕێکخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتی دەڵێت، لە خۆپێشاندانەکانی #ڕۆژهەڵاتی کوردستان# و ئێران زیاتر لە 200 خۆپێشاندەر کوژراون کە شەش ژنیان تێدایە و زیاتر لە 13 هەزار کەسیش دەستگیرکراون.
ڕەها بەحرێنی، لێکۆڵەری تایبەت بە کاروباری ئێران لە ڕێکخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتی لە کاتی بەشداربوونی لە بوولتەنی کاژێر 8:00 لە تۆڕی میدیایی ڕووداو کە هەوراز گوڵپی پێشکێشی دەکات، ئەو زانیارییانەی خستەڕوو کە ڕێکخراوی ئەمنستی ئینتەرنەشناڵ لەبارەی خۆپێشاندانەکانی ئێران کۆیکردوونەتەوە.
بەگوتەی بەحرێنی، لە خۆپێشاندانەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێراندا زیاتر لە 13 هەزار کەس دەستگیرکراون، لەنێویاندا ژن و منداڵی خوار تەمەنی 18 ساڵ هەن؛ هەروەها ڕۆژنامەڤان، مامۆستا، پارێزەر و پزیشک هەن و ڕووبەڕووی ئەشکەنجە و مامەڵەی خراپی دیکە بوونەتەوە.
لێکۆڵەرەکەی تایبەت بە کاروباری ئێران لە ڕێکخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتی گوتیشی، حکومەتی ئێران هێزێکی زۆر بەرامبەر خۆپێشاندەران لە شارە کوردنشینەکان بەکاردەهێنێت و سەربازی زیاتری ڕەوانەی ئەو شارانە کردووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا خۆپێشاندان لە شارە کوردنشینەکان و سیستان و بەلوچستان بەردەوامە.
دەقی هەڤپەیڤینی ڕووداو لەگەڵ ڕەها بەحرێنی:
ڕووداو: لە خۆپێشاندانەکانی ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان چەند کەس کوژراون و برینداربوون؟
ڕەها بەحرێنی: هێزە ئەمنییەکانی ئێران بەردەوامن لە تەقەکردن لە خۆپێشاندەران بۆ ئەوەی بەهەر نرخێک بووە خۆپێشاندەران سەرکوت بکات. جگە لەوە، ساچمە و گازی فرمێسکڕێژ بەکاردەهێنن بۆ سەرکوتکردنیان. ئەم سەرکوتکردنە بووەتە هۆی کوژرانی سەروو 200 پیاو، ژن و منداڵ و برینداربوونی هەزاران کەسی دیکە. لەنێو ئەوانەی کوژراون لانیکەم 30 کچ و کوڕی خوار تەمەن 18 ساڵیان لەنێودایە کە ناوەکانیان ئاشکراکراون. ئێمە بڕوامان وایە کە ژمارەی ئەوانەی کوژراو و برینداربوون زۆر لەوە زیاترە و ئەمنستی ئینتەرنەشناڵ بەردەوامە لە ئەنجامدانی لێکۆڵینەوە بۆ ئەوەی ناوی ئەوانە بە دۆکیۆمێنت بکات کە کوژراون و ئەو دۆخەش بزانێت تێیدا کوژراون.
ڕووداو: ئەو ئامارانەتان چۆن دەستکەوتووە؟
ڕەها بەحرێنی: هەموو هەوڵێک دەدەین بۆ دەستکەوتنی زانیاری لە سەرچاوە سەرەکییەکان، لەنێویدا، خزم و کەسانی قوربانییان، هاوڕێکانیان، شایەتحاڵان، دراوسێکان. ژمارەیەکی زۆری خەڵک بەشێوەیەکی بوێرانە پەیوەندییان بە ئەمنستی ئینتەرنەشناڵ و داکۆکیکارانی دیکەی مافی مرۆڤەوە کردووە بۆ ئەوەی ئەو زانیارییانەی لایانە هاوبەشی پێبکەن و ناوی کوژراوان و چۆنییەتی کوژرانیان بڵاوبکەنەوە. لەگەڵ ئەنجامدانی هەڤپەیڤینی ورد، ئێمە شیکردنەوە بۆ ئەو ڤیدیۆیانە دەکەین کە دیمەنی نێوخۆی ئێرانن بۆ ئەوەی بەکارهێنانی ناڕەوای چەک لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە بەرامبەر خۆپێشاندەران بەدۆکیومێنت بکەین. دەمانەوێت ئەم دەرفەتە بقۆزینەوە بۆ ئەوەی سوپاسی هەموو تاکێک بکەین کە بەشێوەیەکی بوێرانە پەیوەندیی بە ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و ئەمنستی ئینتەرنەشناڵەوە دەکات بۆ ئەوەی زانیارییەکانی هاوبەشی پێبکات. ئەو زانیاری و بەڵگانەی کە ئەوان لەگەڵ ئێمە بەشیان دەکەن، زۆر گرنگن نەک تەنیا بۆ ئاگادارکردنەوەی جیهان، بەڵکو بۆ پاراستنی بەڵگەکان بۆ کاتێک کە ئەوانەی بەرپرسن لە کوشتن، ئەشکەنجەدان و مامەڵەی نابەجێ، بەشێوەیەکی دادپەروەرانە لێپرسینەوەیان لەگەڵ بکرێت.
ڕووداو: دۆخی ئینتەرنێت لە ئێران چۆنە؟ حکومەت بەردەوامە لە بڕینی ئینتەرنێت بۆ ئەوەی دەنگی خەڵک نەگات بە جیهان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی؟
ڕەها بەحرێنی: بەشێوەیەکی بەردەوام بەرپرسانی ئێران سنووربەندی دەخەنە سەر ئینتەرنێت و دایدەخەن بۆ ئەوەی خۆپێشاندانەکان سەرکوتبکەن و ڕێگە لە گردبوونەوەی خەڵکی بگرن. هەروەها ئەو هەنگاوەیان بۆ ئەوەیە ڕێگری لە بڵاوبوونەوەی زانیاری بکەن و ڕێگری لە خەڵکی بکەن نەتوانن ئەو بەڵگانە بڵاوبکەنەوە کە لەسەر ئەم تووندوتیژییە خوێناوییە کۆیانکردوونەتەوە. بەرپرسانی ئێران هەوڵدەدەن سنوورداریی ئینتەرنێت بەکاربهێنن بۆ ئەوەی ئەو تاوانانە بشارنەوە کە لەلایەن هێزە ئەمنییەکانیانەوە ئەنجامدراون. سەرەڕای ئەم هەوڵانە و شاردنەوە و نکۆڵیکردن، بەرپرسان نەیانتوانیوە ڕێگری لە بڵاوبوونەوەی زانیارییەکان بکەن. لە ڕاستیدا هیچ ئاگادارییەکی جیهانی نییە کە سەرکوتکردنێکی دڕندانە لە ئێران ڕوودەدات و خۆپێشاندەران ڕووبەڕووی لێدانی تووند و تەقەکردن لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەبنەوە.
ڕووداو: لە خۆپێشاندانەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران چەند ژن گیانیان لەدەستداوە؟
ڕەها بەحرێنی: ئەمنستی ئینتەرنەشناڵ بەردەوامە لە بەدواداچوون بۆ زانینی ژمارەی ئەو ژنانەی کە لەکاتی خۆپێشاندانەکان کوژراون؛ دوایین شت دۆکیۆمێنتێکمان بڵاوکردەوە و ناوی لانیکەم 6 ژنمان تۆمارکردبوو کە لەکاتی خۆپێشاندانەکان کوژراون. لەو کاتەوە، ناوی ژمارەیەکی زیاتری ژنە خۆپێشاندەرەکان تۆمارکراوە. بەهۆی ئەو کەشە تۆقێنەرەی کە بەرپرسان دروستیان کردووە، ژمارەیەکی زۆر ئاستەنگ لە دەستگەیشتن بە زانیاریی دروست بووە. هەربۆیە بەدواداچوونمان بەردەوامی پێدەدەین بۆ ئەوەی وێنەیەکی باشتر لەبارەی کۆی ژمارەی ئەو ژنانەمان دەستبکەوێت کە لە خۆپێشاندانەکاندا کوژراون. زۆر ڕوونە کە ژنان و منداڵان ژمارەیەکی بەرزی ئەوانە پێکدەهێنن کە کوژراون، بەراورد بە خۆپێشاندانەکانی پێشوو. ژن و گەنج ڕۆڵێکی سەرەکییان هەیە لە خۆپێشاندانەکانی ئەم دواییە.
ڕووداو: چەند کەس دەستگیرکراون؟
ڕەها بەحرێنی: هەزاران کەس دەستگیرکراون. بەگوێرەی ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ کە لیستی دەستبەسەرکراوانی بڵاوکردووەتەوە، سەروو 13 هەزار کەس تاوەکو ئێستا دەستبەسەرکراون. بەهۆی چاوسوورکردنەوە لە خێزانی دەستبەسەرکراوان، بەشێکی زۆریان ترسیان لەوە هەیە قسە بکەن و زانیارییەکان لەبارەی دۆخی خۆشەویستانیان بڵاوبکەنەوە. ئێمە دەزانین کە بەرپرسان دەیانەوێت بە بەکارهێنانی هێز دەستبەسەرکراوان بێسەروشوێن بکەن؛ ئەوەش واتای ئەوەیە کە شوێنی مانەوەیان لە خێزانەکانیان دەشارنەوە. هەروەها دەستبەسەرکراوان بێبەشدەکرێن لە دەستگەیشتن بە پارێزەر و ڕووبەڕووی ئەشکەنجەدان و مامەڵەی خراپی دیکە دەبنەوە لە گرتووخانەکاندا. هەروەها ڕاپۆرتی زۆر دڵگرانکەر هەن کە دەستبەسەرکراوان ڕووبەڕووی لێدان دەبنەوە و لە شوێنە دوورە دەستەکان جێیاندەهێڵن. ئەمنستی هەوڵدەدات زانیاریی زیاتر بەدەستبخات لەبارەی ئەوانەی کە دەستبەسەرکراون. پێشوازیی لە هەر کەسێک دەکەین کە خۆشەویستەکانیان لە گرتووخانەکاندایە بۆ ئەوەی زانیاری لەگەڵ ئێمە بەشبکەن. ئاسایشی ئەوانە لەلایەن ئەمنستییەوە پارێزراو دەبێت و ناسنامەی سەرچاوەکان هەرگیز بڵاوناکرێتەوە.
ڕووداو: دۆخی میدیا و ڕۆژنامەڤانان چۆنە؟ چەند ڕۆژنامەڤان کوژراون و دەستگیرکراون؟
ڕەها بەحرێنی: ئەو سەرکوتکارییەی لەلایەن بەرپرسانەوە ئەنجامدەدرێت، ڕۆژنامەڤانان، داکۆکیکارانی مافی مرۆڤ، چالاکڤانانی مافی کرێکاران، مامۆستایان و داکۆکیکارانی مافی ژنان و هەموو کەرتەکانی دیکەی وڵاتی گرتووەتەوە. ئەمە ڕاپەڕینێکە کە چالاکڤانان و کەسایەتییەکان لە سەرتاسەری کۆمەڵگەدا تێیدا بەشدارن و داوای داهاتوویەکی دوور لە چەوساندنەوەی سیاسی و گۆڕینی سیستمی ئێران دەکەن. ڕۆژنامەڤانانیش لەم سەرکوتکارییەدا ئازاریان چەشتووە، چونکە بەرپرسانی ئێران دەیانەوێت بڵاوبوونەوەی زانیاری ڕابگرن. تاوەکو ئێستا هیچ ڕاپۆرتێکمان پێنەگەیشتووە کە باس لەوە بکات ڕۆژنامەڤانان کوژرابن، بەڵام دەیان لەوان لەنێو ئەوانەدان کە لە ماوەی چەند هەفتەی ڕابردوودا دەستبەسەرکراون.
ڕووداو: هێزە ئەمنییەکان لە زیندان چۆن مامەڵە لەگەڵ دەستگیرکراوەکان دەکەن؟ ڕەچاوی بنەماکانی مافی مرۆڤ دەکرێت؟
ڕەها بەحرێنی: نیگەرانیی جیدی هەن کە دەستبەسەرکراوان ڕووبەڕووی ئەشکەنجە و مامەڵەی خراپ ببنەوە، ئەوەش بۆ هەبوونی ئەشکەنجەیەکی زۆر لە گرتووخانەکانی ئێران دەگەڕێتەوە. جگە لەوە، ڕێگە بە دەستبەسەرکراوان نادرێت قسە لەگەڵ پارێزەر و خێزانەکانیان بکەن. لەم هەلومەرجانەدا، زۆر گرنگە ناوی ئەوانەی دەستگیرکراون بۆ ڕای گشتی ڕابگەیێندرێت و خێزانەکانیان پەیوەندی بە ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و میدیاوە بکەن. بەهۆی نەبوونی سیستمێکی دادوەری لە ئێران، تەنیا لە ڕێگەی ڕای گشتی و داکۆکیکارانی مافی مرۆڤەوە دەکرێت وابکرێت کە دەستبەسەرکراوان جۆرێک لە پاراستنیان هەبێت و لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە ئاوڕێکیان لێبدرێتەوە.
ڕووداو: ئێستا لە چەند شاری ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران خۆپێشاندان هەیە، بەراورد بە ڕۆژانی ڕابردوو فراوانتر بووە یان کەمتر بووەتەوە؟
ڕەها بەحرێنی: شارە کوردنشینەکانی ئێران لە چەند هەفتەی ڕابردوودا گرژیی زۆریان بەخۆوە بینیوە. دەسەڵاتداران چەک و هێزی زۆر دژی خۆپێشاندەرانی شارە کوردییەکان بەکاردەهێنن. ئەمەش بە داخەوە ڕەنگدانەوەی ئەو تووندتیژییە زۆرەیە کە دەسەڵاتدارانی ئێران هەمیشە دژی کەمینەی سەرکوتکراوی ئێران بەکاریهێناوە، لەنێویشیاندا کورد. سەرەڕای ئەو دۆخە، لە پارێزگاکانی کوردستان، ئازەربایجانی ڕۆژئاوا و #کرماشان# خەڵک بەردەوامە لەوەی بڕژێنە سەر شەقامەکان بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی و داوای مافەکانی خۆیان دەکەن. ژمارەی گیانلەدەستدانیش لەنێو ئەم پارێزگایانەدا بەرزترین بووە. دوایینیشیان، هەفتەی ڕابردوو لە 26 و 27ی ئۆکتۆبەردا هێزی زۆر لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە بەکارهێندرا و لە پارێزگاکانی کرماشان، کوردستان و ئازەربایجانی ڕۆژئاوا بووە هۆی کوژرانی لانیکەم 8 خۆپێشاندان لە ماوەی کەمتر لە 24 کاژێردا. ئەمەش ئەو ڕاستییە پێشاندەدات کە هێزە ئەمنییەکان بەردەوامن لە کوشتن و بریندارکردنی خۆپێشاندەران بەبێ ئەوەی هیچ ترسیان لە ئەنجامەکان هەبێت.[1]