Kürt edebiyatı tarih boyunca çeşitli eserlerle birçok bölgede adını duyurmuştur. Bizlerde bugün Dünden Bugüne Kürt Edebiyatı başlıklı yazımızla Kürt edebiyatının tarihi hakkında konuşacağız. Kürt edebiyatının tarihi geçmişi Binlerce yıl önceye varmaktadır. Kürt edebiyatının bilinen en eski yazarları arasında şüphesiz Baba Tahir Üryan yer alıyor. Baba Tahir Üryanın şiirleri sadece Kürtler arasında değil çeşitli topluluk ve bölgeler arasında da nam salmıştır. Kürt tarihi hakkın detaylı bilgileri gelin hep beraber okuyalım.
20. yüzyıldan bugüne kadar çeşitlenerek süregelen Kürt Edebiyatı, ilklerde her ne kadar yalnızca kendi içerisinde şiir şeklinde yaygınlık gösterse de ilerleyen zamanlarda bazı siyasi olaylardan ve karışıklıklardan dolayı büyüyerek sözlü edebiyatın geniş bir bölümünü kaplamaya başlamıştır.
Dünden Bugüne Kürt Edebiyatı Zıttını iddia edenlerin aksine, çeşitli savaş, sürgün, o zamanın hayat şartlarını ve birçok etkileyici olayı kendisine konu edinerek köklü bir geçmişten gelen Kürt Edebiyatı, modernliğe doğru ilerleyen adımlarla gelişmektedir.
Kürt Edebiyatı şu an bilinenin aksine ilk çıktığı zamanlarda Türk ve Fars Edebiyatı kadar gelişme gösterememiştir. Çünkü Kürt edebiyatında oluşturulan şiirler sözlü şekilde ifade edilmiştir başlarda. O zamanlarda ki sözlü edebiyat halen daha etkisini göstermektedir fakat yoğunluk yazılı edebiyat üzerindedir.
Dünden Bugüne Kürt Edebiyatı karşısına çok fazla engel çıkmasına rağmen yazılı edebiyata şiir ile ağırlık veren Kürtler her zorluğu aşarak ilerlemeye ve gelişmeye başlamışlardır. İsimlerini yavaş yavaş duyurmuşlardır. Yaşanan göçlerle birlikte de şiirlere konu olan sürgün ve göç olayları da Kürt edebiyatının popülaritesinin artışına destek olmuştur.
yüzyılların başında yani yazılı edebiyatın Kürtler için başladığı dönemlerde şiirler daha çok din adamlarına, tasavvufi konulara ön ayak olmuştur. Sonralarda ise konular daha da modernleşmiştir. Bu tam olarak 1920 li yılların başlarında gündeme gelmiştir. Sosyo – kültürel yapıyı ve siyasi politikayı gündeme getiren klasik şiir tarzı oluşmuştur ve buradan klasizm akımı türemiştir.
Bu akımdan sonra serbest ölçü ve Arapça ölçüsü ortaya çıkmıştır.
Uzun yıllar şiirle yazılı edebiyata devam eden Kürtler şiirden sonra büyük adım atarak halktan çıkan masallar ve Avrupa’dan örnek alınan yazı türleri sayesinde hikaye türünde gelişmelere girmişlerdir. Şiirdeki gibi, başlarda o dönemin siyasi konuları, gelenek görenekleri, çevre koşulları hikayelere konu olmuştur.
Dünden Bugüne Kürt Edebiyatı yazımızın devamında Kürt edebiyatında çıkan ilk hikayeler hakkında konuşalım. Çıkışının ardından çevrede Şeyh Mahmud’un etkisinin sürdüğü dönemde çevre politikasını eleştiri amaçlı Cemil Saib tarafından Türkçe karşılığı ‘’Rüyamda’’ olan Le Xewma isimli hikaye yazılmıştır.
Ardından yine çevrede meydana gelen yozlaşmazlıkları, kötüye giden durumları konu edinen ikinci bir hikaye Muhtar Caff tarafından yazılmıştır. Meseleyi Wijdan isminden de anlaşılacağı üzere Vicdan Meselesi anlamına gelmektedir.
Hepimiz biliyoruz ki Kürtler kendi kültürlerine gerçekten sahip çıkan gelenek ve göreneklerini koruyup yücelten bir millettir. Bunu tekrardan, çok geç kalmadan çıkan hikayelerinde de gün yüzüne çıkarmışlardır ve üçüncü olarak folklorik konular yer almıştır. Aslında bu yapılanmanın amacı birazda kullanılan Arapça ölçüden uzaklaşıp kendi milletlerini sadeliğe ve modernliğe ilerletmektir.
Kürt Edebiyatının Gelişimi
Kürt tarihi ile ilgili yazdığımız konumuzda da bahsettiğimiz gibi Kürt Devleti Osmanlının yıkılması sonucu birkaç parçaya ayrılmıştır. Bu yüzden tek bir yapı altında kalamayan Kürtlerin edebiyat konusunda gelişimi ve büyüyüşü ayrılan her parçada farklı şekilde olmuştur. Her milletin kendine ait dili ve lehçesi olduğundan dolayı yazılan Kürtçe şiirler ve hikayeler bir bütün oluşturamamış ve her dile çevrilememiştir. Bu zorluklara rağmen Kürt edebiyatı normal seviyede gelişmesini devamlı tutmuştur. Diğer yerlerden farklı olarak Irak ve çevresinde daha fazla Kürt nüfusu bulunduğundan dolayı bu yörelerde Kürt edebiyatı daha fazla gelişim göstermiştir.
Hatta diğer memleketlere göçen birçok Kürt vatandaş ta olanları görerek Irak’a doğru yol almaya başlamışlardır ve git gide nüfusları orada artış göstermiştir. Bu artışla birlikte edebiyatın üzerine daha çok gidilmiştir ve Gelawej isimli bir gazete çıkartılarak Kürtlerin nesir alanında ilk adımları atılmıştır.
Türkiye’de Kürt Edebiyatı
Önceki zamanlarda Türkiye topraklarında yaşamını sürdüren birçok Kürt vatandaş kendilerine ve kendi dillerine gelen kısıtlamalardan dolayı edebiyat alanında yavaş bir şekilde ilerleme kat etmişlerdir. Bu sınırlamadan dolayı yurt dışına kendi dillerinde şiirler, hikayeler, vezinler yazabilmişler ve ilerlemelerini hızlandırmayı başarabilmişlerdir.
Fakat şimdilerde Türkiye topraklarının Avrupa Birliğine girme yakınlığından dolayı Kürtlere getirilen birçok rahatlamadan Kürtler rahatça kendilerini geliştirmektedirler.
Bugüne Kadar Gelen Dîwanî Melayê Cezîrî
Dünden Bugüne Kürt Edebiyatı makalemizin devamında Melayê Cizîrî hakkında bilgiler vereceğiz. Bazı eserleri eskilerde kalıp yok olmuş bazı eserleri de korunarak tarihimize kadar gelmiş olan Kürt edebiyatında haznesinde birçok şiir ve rubai içeren Dîwanî Melayê Cezîrî vardır ki bugün halen daha sevenleri tarafından okunmakta okutulmaktadır. İçerdiği şiirlerde folklorik gelenekten, çevresel sorunlara, aşktan, ayrılığa, üzüntüden, mutluluğa akla gelebilecek her konuda eser bulunmaktadır.
‘’Söz uçar yazı kalır.’’ kelamından da bildiğimiz gibi her şey kağıda kaleme geçirilmiş sözcüklerle kalıcılığını korumaktadır. Kürtlerde büyük hatırı bulunan dengbejler bu yüzden yok olmaya yüz tutmuştur da zaten. Sözlü edebiyat bir yere kadar gelip yerini yazılı edbiyata şiire, hikayeye, romana bırakmıştır. Nasıl ki dengbejler yayınlandıkları ilk radyo programlarından sonra kendi isimlerini tüm dünyaya duyurup ünlü olduktan yaygınlaşmaya başladıktan sonra kendi alanlarında gelişme gösterdilerse, yazılı edebiyat konusunda da Kürtler, basınları sayesinde ilerlemişlerdir. Kahire ilk Kürt basın yayınını yaparak onlara ön ayak olmuştur.
Topraklarının ayrılmasından sonra kendi dillerine farklı milletlerden kelimeler karışan Kürt dili saflığını koruyamamış ve Arap harflerinden ve Latin harflerinden de etkilenmiştir. Bu onların yararına olmuş ve daha çok gelişme göstermişlerdir.
Her şey güzel giderken, Kürt edebiyatı gelişirken 2. Dünya Savaşı olmuştur ve bu savaştan sonra milletler ayrılığı olmuştur ve yaşayan Kürtler haklarının çoğunu kaybetmeye başlamışlardır. Edebi yönleri de bu olanlardan sonra zayıflamıştır, gerileme dönemine girilmiştir. 90’lı yıllarda da tekrar bu yasaklar kalkmıştır ve şu ana kadar serbest bir şekilde gelen Kürt edebiyatı stabil bir durumda ilerlemektedir.
Kürt Yazarları ve Eserleri
Tüm bu anlatılanlardan sonra sırayı Kürtler için önemli olan ve halen daha ismini, namını koruyan edebiyatçılarımızın kaleminden dilinden çıkan şiir ve hikayeleri sizler için paylaşalım. Biraz da içeriklerinden bahsedelim.
İnsanların beyninde çarpıcı etki yaratan birkaç eserden bahsetmek gerekirse;
Melayê Cizîrî – Dîwan (tasavvuf şiirleri)
Mevlana gibi önemli tasavvufçularla aynı kefeye konulabilecek kadar önemli kişilerden biri asıl ismi Ehmed olan bu tasavvufçu temsilcilerden biri.
Kawa Nemir – Selpakfiroş
Ünlü isimlerin romanlarını (William Shakespeare gibi) Kürtçeye çevirmesiyle bilinen Kawa Nemir’in bu şiir kitabı oldukça üst raflarda yer almaktadır.
Şener Özmen – Rojnîvîska Spinoza
Eserde daha çok güncel konuların insanları bıktırmadan anlatıldığı, çerez tadında bir kitap.
Ehmedê Xanî – Mem û Zîn
En çok bilinen isimlerden biri olan bu yazarımızın bu kitabında birbirini çok sevip kavuşamayan iki sevgilinin acı ve aşk dolu hikayesi anlatılmaktadır. Ağlamaya hazır olun.
Mehmed Uzun – Siya Evînê
Bu yazarımızın çoğu kitabını Türkçe’ye çevrilmiş halde bulmak ta oldukça mümkün. Kitapta Cemil Meriç gibi edebiyat alanında nam salmış önemli bir adamın hikayesi, yaşantısı anlatılmaktadır. Birçok önemli kişiye hocalık yapmakta olan karakterimiz aslen Van doğumlu olup farklı yerlerde eğitimini görmüş en son ise İstanbul’a adım atmıştır. Hikayenin başlangıcı anlatmak bizden devamını okuma sizden.[1]