Yapılan kazılarda Neolotik Çağ’da yaşayan toplumlara ait yaşam izlerini yansıtan eserlerin tespit edildiği #Amed#’in Kocaköy ilçesi yakınlarındaki #Girê Fila#’daki kazılar bu yıl sonunda bitiyor. Höyüğün yerinden taşınması çalışmaları başlatılırken, Girê Fila ile yaşıt olan Ambar Höyük ile Kendala Hecala Höyüğü ise sular altında kalacak.

Ilısu barajının bitmesi ve barajda su tutulması sonrasında Neolitik, Antik Çağ ve Orta Çağ'da insan yerleşiminin tespit edildiği Ziyaret Tepe, Xirbêmerdo, Kenan Tepe, Heremê Usê, Kortik Tepe, Müslüman Tepe ve Salat Tepe sular altında kaldı. Amed'in Kocaköy ilçesine bağla Ambar Çayı kenarında bulunan ve Göbekli Tepe'de çıkarılan eserlerin benzerinin tespit edildiği 12 bin yıllık Ambar Höyük ve Kendala Hecala Höyüğü’nde kazı çalışmaları sona erirken, Girê Fila’daki kazı çalışmaları ise devam ediyor.
12 bin yıllık tarih
Prof. Dr. Ayşe Tuba Ökse'nin 2018 yılında bilimsel danışmanlığında ve Diyarbakır Müze Müdürlüğü başkanlığında yürütülen kazı kurtarma çalışmalarının son dönemi 1 Temmuz 2022 tarihinde başladı. Girê Fila’daki çalışmalar 31 Aralık 2022 tarihinde sona erecek. Girê Fila Höyüğü'nde yapılan kazı çalışmalarında, burada en eski yerleşimin 12 bin ile 11 bin 600 tarihlerinde Çanak-Çömleksiz Neolitik Çağ’da başladığı, Ambar Höyük'te Neolitik Çağ sonuna kadar sürdüğü, Kendala Hecala'da Çanak-Çömlekli Neolitik Çağ boyunca devam ettiği tespit edildi.
Mezopotamya’da ilk yerleşim
Arkeologlarca yapılan araştırmalarda, bugüne kadar ortaya çıkan verilere göre, Kuzey Mezopotamya’da en eski yerleşimin Girê Fila'da başladığı, daha sonra güneyde Newala Çori, Hilar mağaraları, kuzeyde Kortik Tepe, Ambar Höyük ve Kendala Hecala Höyük’te de insan yerleşiminin olduğu ve yaşamın devam ettiği belirlendi. Girê Fila'daki kazılarda, kireç taşı levhalarla yapılmış dikili taşlar, havanlar, falluslar, insan ve hayvan heykelleri ortaya çıkarıldı. Yine üst üste her tabakada yenilenmiş sıvı ve katı madde sunakları, bu yapıların ritüel etkinliklerinde topluluk tarafından ortaklaşa kullanıldığı anlaşıldı. Kazılarda, Ambar Çayı'nın yukarı havzasının Milattan Önce 10 bin yılından itibaren Göbekli Tepe kültürü benzeri bir yerleşim yeri olduğu, ortaya çıkarılan eserler üzerinde TÜBİTAK tarafından yapılan analizlerden anlaşıldı.
Göbekli Tepe’den daha eski
Kazılarda bulunan steller ile taşlar üzerindeki çizimlerin, Göbekli Tepe'de ortaya çıkarılanlar ile aynı olduğu ve buradaki yerleşimin Göbekli Tepe'den eski olduğu ortaya çıkarıldı. Aynı şekilde ortaya çıkarılan taş baltalar, kesici-delici aletler, toprak ve taş figürler, öğütme taşları ile cam eserlerin de aralarında bulunduğu bin 23'ü teşhir edilmek üzere, 1664'ü ise yayın ve tez çalışmalarında kullanılmak üzere Müze Müdürlüğü'ne teslim edildi.
Girê Fila’nın ne kadarı taşınacak
Girê Fila alanının 2023 yılının başında Ambar Barajı’nı yapan Devlet Su İşlerine teslim edilmeden önce taşınması planlanıyor. Kazı çalışmaları sona erdiği ve çıkan eserler depolanma aşamasına geldiği için Kendala Hecala ve Ambar höyüklerinin kurtarılması mümkün olmaz iken, Diyarbakır İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile Müze Müdürlüğünün Kültür ve Turizm Bakanlığına yazdığı yazılarda Girê Fila’nın taşınabileceği ifade edilince, Bakanlık geçtiğimiz günlerde taşınma izni verdi.
Girê Fila’nın taşınması işi bir firmaya verilecek ve tarihi alandaki taşlar ve buluntular numaralandırılarak yerinden alınıp kent sınırları içerisinde uygun bir yere taşınarak burada teşhire açılacak. Ancak binlerce yıllık bir tarihi geçmişi olan Girê Fila’daki eserlerin ne kadarı taşınabilecek, bu şekilde ne kadarı ‘kurtarılabilecek’ sorusu da güncelliğini koruyor.
İki höyük sular altında kalacak
Yapılan kazı çalışmalarında, sular altında kalacak Ambar Höyük’te ortaya çıkan eserler, Çanak-Çömlekli Neolitik Çağ, Orta Tunç Çağı, Yeni Asur dönemi ve Orta Çağ’a ait. Yine sular altında kalacak olan Kendala Hecala Höyüğü’nde yapılan kazı çalışmalarında ise Seramikli Neolitik Çağ’da buraya insanların yerleştiği, Çanak-Çömlekli Neolitik Çağ boyunca insanların iskân edildiği, zamanla buraların terk edildiği ancak Orta Çağ'da tekrar yerleşime açıldığı ortaya çıkmıştı.[1]