بنەچەو ڕاو ڕەچەو یارسانی مەگېڵۊوە پەی باڵوڵی ماهی؟
بڕێ جە تاریخ نویسەکا ماچان: یەکەم کەسێ کە ڕاو ڕەچەو یارسانیش ئاردەنەنە (باڵوڵی ماهی) بېیەن، با بزامۍ باڵوڵ کېن؟
نامۍ تەمامەش (عەمرو کوڕو لەهەب) ین، ئەشناسیا بە باڵوڵی ماهی، دلېڕاسەو سەڎەو دوەمی کوچینە جە (لوڕستان) ئامان دنیاوە، فەترێ ئامان پەی هۆرامانی و خەریکو ئەشناسای و وەڵاکەردەیۆ ڕاو ڕەچەکەیش بېیەن، دماتەر چەنی بەعزێ جە یارەکاش لوڕستانش جېیا ئاستەن و لوان پەی شارو بەغڎای، چاگە خزمەتو ئیمام جەعفەری سادقینە وانانش، بەبۍ پەردە پەیلوا عیرفانېیەکېش درکنێنۍ، لاو (هارونە ئەلڕەشید) یۆ پەیشا تەنان و ئاڎییچ فەرمانو کوشتەیش دان، سەرو ڕاسپاردەو (ئیمام جەعفەری سادیق) ی وېش کەردەن بە شېت، تاکوو فەرمانو کوشتەکەیش گېڵناوە، دماتەریچ بە هامکاری ئاڎیی یاوان هۆرامان، چاگەیچۆ لوان پەی کرماشانی، ئیتر چاگە نیشتەجا بېیەن، ئینجا دەسش کەردەن وەڵا کەردەیۆ ڕاو ڕەچەکەیش، خەڵکێ فرېش دۆرو وېشەرە جەمۍ کەردېنۍ.
پایەو دینی باڵوڵی ماهی لاو یارسانەکاوە فرە گۆرەن، (دەروېش نەوروزی سورانی) ، کە شاعېرێ یارسانەکان، ماچۊ:
باڵوڵ زاتێوەن زات یەکانە
عامیان ماچان باڵوڵ دېوانە
کۍ دی دېوانە وەی تەور دانا بۊ
مەرگەو نە مەیدان گەردوون زانا بۊ.
باڵوڵی ماهی ویرو باوەڕە دینیەکۍ وېش، دلۍ دوە تۊ شېعرەکاشەنە بەر وستېنۍ:
ئەو واتەی یاران ئەو واتەی یاران
ئېمە دېوانەین ئەو واتەی یاران
هەنی مەگېڵین یەک یەک شاران
تا زیندە کەریم ئایینی ئێران.
باڵوڵی ماهی چن موریدېش بېیېنۍ، چانېشا (باوا لوڕەی لوڕستانی، باوا نجووم، باوا ڕەجەب، باوا حاتەم، ...هتد) .
باڵوڵی ماهی ساڵەو (219ک/834ز) جە تەنگەکۊڵ کوچی دمایینش کەردەن، هەر چاگەیچ ئەسپەردە کریان.
پېڎا بېیەی باڵوڵی ماهی مەگېڵۊوە پەی سەڎەی دوەمی کۊچی، یانی دوە سەڎ ساڵۍ دمای ئامای ئایینو ئیسلامی، گەر سەرنجە بڎەیمۍ جە ژیوای نامەکەیش، موینمۍ باڵوڵی ماهی سایەو فەقیهێ ئیسلامینە کە (ئیمام جەعفەری سادق) بېیەن یاوان پەنە، هەم ڕانموونی کریان، یانی وېش عاریفێ موسوڵمان بېیەن. بە یاوانەو من ڕەنگە باڵوڵی ماهی چن پەیلوێ و یاوانۍ جېیاوازېش بیېبا پەی ئایینو ئیسلامی، بەڵام هەر چەنی مەنسوری حەللاج کېشېیا دار، ئاڎییچ ژیوایش تەرسینە بېیەن، بەڵام ئیمام جەعفەری سادیق یاوانشەنە، پەوکەی ڕانموونیش کەردەن بلۊ پەی ناوچېوە ئەمینی کە هۆرامانەن. دمای باڵوڵی شۊنکۆتەکېش ڕاو ڕەچەکەشا بە ئاقارێرە بەردەن تاکو یاونانشا بە ئارۊی، یانۍ شۊنکۆتەکېش خاوەنو ڕاو ڕەچەکەینۍ.[1]