نوێنەری شاری #سەردەشت# لە پەرلەمانی ئێران ڕایدەگەیەنێت، بەهۆی داخستنی سنوورەکان 80 هەزار کۆڵبەر لە ڕۆژئاوای ئێران بیکاربوون.
خۆپیشاندانی شارەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەسەر داخستنی دەروازە کۆڵبەرییەکان درێژەی هەیە و پەرلەمانتارێکی ناوچەکەش زیانەکانی داخستنەکە ئاشکرادەکات.
سایتی (میللەت)ی تایبەتە بە پەرلەمانی ئێران لەسەر زاری ڕەسول خزری، نوێنەری شارەکانی سەردەشت و پیرانشار لە پەرلەمان ڕایگەیاند یاسای پەسندکراو لە پەرلەمانی ئێران لەسەر داخستنی دەروازە کۆڵبەرییەکان بووەتە هۆی ئه و بێکارییە و نالەباری باری گوزەرانی هاووڵاتیانی کورد.
ئه و نوێنەرە وتیشی ئه و بابەتە بووەتە قەیرانێکی مەترسیدار و بۆمبێکی تەوقیتکراو کە لە ساتی تەقینەوەدایە.
خۆپیشاندانی شارەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە ڕۆژی یەکشەممە 15ی نیسانەوە لە شارەکانی بانە و جوانڕۆوە دەستیپێکردوە شارەکانی دیکەی ڕۆژهەڵات کە پێکدێن لە مەهاباد، سەردەشت، مەریوان و سەقزیشی گرتووەتەوە.[1]
#20-04-2018#

تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان ئاماژەی بەوەکرد، زیاتر لە 58 #کۆڵبەر# شەهیدکراون و 148 کۆڵبەریش برینداکراون کە سەرجەمیان ڕووبەڕووی تەقەی ڕاستەوخۆی هێزەکانی ڕژێمی ئێران بووەنەتەوە.
ئەو ناوەندە ڕاشیگەیاند، ژمارەی شەهید و بریندارەکان زیاترە بەڵام بە هۆی فشاری هێزەکانی ڕژێمەوە لەسەر خانەوادەی کۆڵبەران ژمارە و ناوی شەهید و بریندارەکان بە تەواوی نەزانراوە.
هەروەها باسی ئەوەشی کردووە، هێزەکانی ڕژێمی ئێران فشاریان لەسەر خانەوادەکان دروست کردووە و بەڵێننامەیان بە خانەوادەکان پڕکردووەتەوە کە بۆ هیچ ڕاگەیاندنێک باسی ژمارەی شەهید و بریندارەکان نەکەن و خۆیان بێدەنگ بکەن.
بە پێی ئاماری تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان 12 کۆڵبەری تریش بەهۆی ڕووداوی سروشتی لە سنورە دەستکردەکان گیانیان لەدەستداوە و 6 کۆڵبەریش برینداربوون.=KTML_Quote_Begin==KTML_Style=width:35%;float:right;=KTML_Quote_Icon=📍=KTML_Quote_Content=لە 2019دا 224 کۆڵبەری کورد لە لایەن هێزەکانی ڕژێمی ئێرانەوە شەهید و بریندارکراون=KTML_Quote_End=
ئاماری شەهید و بریندارەکان بە پێی پارێزگاکان کە بە ڕووداوی تەقەی هێزەکانی ڕژێم و ڕووداوی سروشتیەوە گیانیان لەدەستداوە بەم شێوەیەیە:
پارێزگای کرمانشان: 10 کۆڵبەر گیانیان لەدەستداوە و 29 کۆڵبەر برینداربوون.
پارێزگای #سنە#: 15 کۆڵبەر گیانیان لەدەستداوە و 17 کۆڵبەریش برینداربوون.
پارێزگای #ورمێ#: 54 کۆڵبەر گیانیان لەدەستداوە و 96 کۆڵبەریش برینداربوون.
هەروەها لە پارێزگای خۆزستان دوو کۆڵبەریش بەهۆی تەقەی ڕاستەوخۆی هێزەکانی ڕژێمەوە گیانیان لەدەستداوە.
باسی ئەوەشی کردووە 67%ی کۆڵبەران خێزاندار و 10% کۆڵبەرانیش سەڵتن و دۆخی خێزانی 23% کۆڵبەرانیش نازانرێت.
#21-03-2020#

ئەم خاڵە تاریکانە لە ناو وێنەکەدا کۆڵبەرن کۆلبەر! ئێرە #هەورامان#ه! شاخە سەرکەشەکانی کوردستان! لە لێژایی داچەقاو بە ناو تەوێڵی مرۆڤایەتیدا کۆڵبەر ئەبێ بە خلیسکانێ کۆڵەکەی پێش خۆی بخات و حەوت کاتژمێر هاوڕێ لەگەڵ مەرگ و هەرەس و تف لەژیان، بخزێت بە ناو بەفردا و دووکانەکانی سەرمایە بە مایەی گیانی پڕ بکات!
بزانن و ببینن کۆڵبەر چییە و چۆن سکی تێر ئەکات؟!
شوێن: هەورامان، نزیک تەخت، خوارتر لە ژاڵانه
کات: 11ی 12ی 2717
کاتژمێر: 11:34ی بەر لە نیوەڕۆ[1]

‍ بە گزارش جمعیت حقق بشر کوردستان، کۆڵبەر کورد “#خالق خالە#”، 22 سالە و اهل #سردشت# ، روز 24 خرداد 1396در منطقه سردشت بە همراە “سیروان عزیزی” هدف تیراندازی مستقیم نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته و در جریان این تیراندازی سیروان درجا بە قتل رسیدە و خالق دستگیر می شود.
براساس گزارشهای رسیدە، پس از دو ماە و نیم هیچ خبری از سرنوشت خالق خالە در دست نمیباشد. خانوادە خالق بارها بە مراکز امنیتی، سپاە و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در شرق کوردستان مراجعە کردەاند، اما تاکنون بی نتیجە بودە است. در جریان این جستجوها یک بار مسئولین امنیتی ایران گفتەاند کە خالق در زندان اورمیە بە سر می برد!
خانوادە نامبردە بە زندانها و بازداشگاهای جمهوری اسلامی ایران در اورمیە شرق کوردستان مراجعە می کنند تا شاید سراغی از فرزندشان بگیرند. اما در اورمیە هم جواب منفی می گیرند و بە آنها گفتە می شود کە فرزند شما اینجا نیست.
براساس شواهد و گزارشها، روزی کە نیروهای نظامی ایران در منطقه بیتوش از توابع سردشت تعدادی از کولبران را هدف مستقیم شلیک قرار داده بودند و به دنبال آن سیروان عزیزی، اهل دولتانچک سردشت کشته می شود، خالق خالە و چندین کولبر دیگر در محل حضور داشتەاند.
قابل ذکر است کە ناپدید شدن این جوان کورد باعث نگرانی و ترس خانوادە نامبردە شدە و احتمال خطرات جانی برای نامبردە را افزایش میدهد. نیروهای هنگ مرزی و سپاە پاسداران جمهوری اسلامی ایران در سردشت شرق کوردستان مسئول جان این جوان کورد هستند
جمعیت حقوق بشر کوردستان
28-08-2017

سێ کۆڵبەر لە سنووری نێوان ڕۆژهەڵات و باکووری کوردستان بەهۆی بەفربارین و سەرماوە بێسەروشوێن بوون و تائێستاش هیچ هەوڵێک بۆ دۆزینەوەی نەدراوە.
کەناڵی تلەگرامی کۆڵبەرنیوز بڵاویکردووەتەوە، سێ کۆڵبەر بە ناوەکانی بەهلول سەیدانی فەرد، بارزان مەهینی و ئەسعەد سەیدانی فەرد، خەڵکی گوندی #باوان#-ی سەر بە ناوچەی #مەرگەوەڕ#ی #ورمێ# ی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، بەهۆی کڕێوەی بەفرەوە لەسەر سنووری نێوان ڕۆژهەڵات و باکووری کوردستان بێسەروشوێن بوون.
کۆڵبەرنیوز ئەوەشی خستووەتەڕوو، کە دانیشتوانی ناوچەکە لەبەیانی دوێنێ هەینییەوە دەستیان بە گەڕان بەدوای ئەو سێ کۆڵبەرەکەدا کردووە، بەڵام تائێستا هیچ زانیارییەکیان دەستنەکەوتووە، هاوکات لەلایەنە پەیوەندیدارەکانی ئێران تائێستا هیچ هەوڵێکیان بۆ دۆزینەوەی ئەو کۆڵبەرانە نەداوە.
[1]

بەپێی هەواڵی گەیشتوو بە#کۆمەڵەی مافی مرۆڤی کوردستان# ڕێکەوتی 17ی گەلاوێژی1396ی هەتاوی،لانیکەم 20کۆڵبەر لەگوندی”دۆڵەبی” سەربەشاری #سەردەشت# لەڕۆژهەڵاتی کوردستان لەلایەن هێزە ئینتزامییەکانەوە دەسبەسەر وئەسپاردەی دادگای شۆڕشی سەردەشت کران.
بەگوێرەی هەواڵەکە سەرچاوەیەکی ئاگادار ڕوونی کردەوە کەهێزە ئینتزامییەکان دەستیان بەسەر کەلووپەلی کۆڵبەراندا گرتووە ولەخۆیان بردوویانە.
هەروەها ئاشکراشی کرد هەرکام لەو کۆڵبەرانە لەلایەن دادگاوە 500هەزارتمەن غەرامە کراون وبەڵێنی نووسراوەیان لێوەرگرتوون کەلەمەبەدوا نێزیکی سنوورەکان نەکەون.
جێگەی باسە ئەم تراژێدیایە تادێت گرانتر دەبێت لەلایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە کەجگە لەکوشتن وبریندار کردن،هەروەها کوشتنی باربەری کۆڵبەران،هەموو؟کەلەپەلەکەشیان دەستی بەسەردا دەگیردرێ وتەنانەت غەرامەیش دەکرێن،کەچی ئەم توێژە هەژارەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەمەڕ بێکاری ودەسکورتی ئەم هەموو نگریسی ومەترسیە بەنرخی گیان وماڵیان دەکڕنەوە.
کۆمەڵەی مافی مرۆڤی کوردستان
10-08-2017

ئەرسەلان یارئەحمەدی
فۆتۆکان: لوقمان ڕەحیمی
ئاماری کوژرانی کۆڵبەرانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بڵاوکرایەوە و لە ساڵی ڕابردوودا 72 کۆڵبەر گیانیان لەدەستداوە و زیاتر لە نیوەیان بە تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە ئەمنییەکانی ئێران کوژراون، ئەمە بەپێی ڕاپۆرتێکی تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان.
بنەماڵەی کۆڵبەرانی کوژراو کە قسەیان بۆ ئه و تۆڕە کردووە، باسیان لەوەکردووە لەهەندێک حاڵەتدا هێزە ئەمنییەکان تەرمی کۆڵبەرانیان بەدوای خۆیاندا ڕاکێشاو، لەهەندێک حاڵەتی دیکەشدا لە بەرانبەر ڕادەستکردنەوەی تەرمی کوژراوەکان بە بنەماڵەکانیان داوای پارەی ئه و گوللانەیان کردووە کە کۆڵبەرانیان پێ پێکاوە.
تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان لە ڕاپۆرتەکەیدا شیکردنەوەی یاسایی بۆ دۆخی کۆڵبەرانی کورد کردووه و ئاماژەی بەوەکردووە بەپشت بەستن بە بڕگە و ماددەکانی سیستمی یاسایی ئێران، کۆڵبەریی بە تاوان نازانرێت و کوشتنی کۆڵبەران بە"کوشتنی بە ئەنقەست " لەقەڵەم دەدرێت.
لە پێشەکی ڕاپۆرتەکەی ئه و تۆڕەدا کە ئەمڕۆ بڵاوکراوەتەوە ئاماژە بەدیاردەی کۆڵبەری لە زۆربەی وڵاتان کراوە و تێیدا هاتووە "لەگەڵ ئەوەی کە کێشەی ئابووری و قاچاغچی کاڵا لە هەموو وڵاتانی جیهاندا بوونی هەیە، بەڵام لە هیچ شوێنێکی ئەم دونیایەدا خەڵک بەهۆی گواستنەوەی چەند کارتۆن چا یان چەند تۆپ قوماش و ناکوژرێن".
هەرچەند لەدوای ڕاوەستانی شەڕی ئێران و عیراقەوە کوژرانی کۆڵبەران لە زۆربەی ناوچە سنوورییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان تۆمارکراوە، بەڵام بەپێی ئه و ڕاپۆرتە لە ساڵی 2005 بەدواوە و پاش دامەزراندنی (رێکخراوی بەرەنگاربوونەوەی قاچاغی کاڵا و پارە) ڕێژەی کوژران و برینداربوونی کۆڵبەرانی کورد بەرزبووەتەوە.
بەپێی ئامارەکانی تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان، لەماوەی ساڵی ڕابردوودا، 44 کەس بەهۆی تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە ئەمنییەکانی ئێران کوژراون و 21 کەسیش برینداربوون، 7 کەسی دیکەش بەهۆی خنکان لە ئاودا، سەرمابردوویی و ڕووداوی دیکەوە گیانیان لەدەستداوە.
ئەم ئامارە سەرجەم حاڵەتەکانی پێشێلکاری بەرانبەر کۆڵبەرانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەخۆ ناگرێت و تەنیا ئه و حاڵەتانەن کە لەلایەن (تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان)ەوە تۆمارکراون و کۆکراونەتەوە.
بەپێی ڕاپۆرتەکە کە 13 لاپەڕەیە، کۆڵبەرانی کورد تەنیا بەمەبەستی دابینکردنی بژێوی ژیانی خۆیان هەموو ئه و مەترسییانە بەگیان دەکڕن و لە ئێران و بەتایبەت لە کوردستاندا، بەهۆی ڕوانینی ئەمنییانەی دەسەڵاتی ئێران لە بوارە کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری و فەرهەنگییەکاندا، بەشێوەی توندوتیژیانەش لەگەڵ ئەم کێشە ئابوورییەشدا دەجووڵێتەوە.
ئە و جۆرە ڕوانینەش بووەتە هۆی ئەوەی کەسانی ئاسایی و شوانەکانی سەر سنووریش لە گوللەی هێزە ئەمنییەکان بێبەش نەبن، لەکۆی ئه و 72 کەسەی ساڵی ڕابردوو گیانیان لەدەستداوە 4 کەسیان شوان بوون و کەسێکیش کۆڵبەر نەبووە و تەنیا بەگومانی ئەوەی کە کۆڵبەرە لەلایەن هێزەکانی سەر سنوورەوە تەقەی لێکراوە و کوژراوە، ئەمە بەپێی هەمان ڕاپۆرت.
تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستانی لەگەڵ بنەماڵەی چەند کەس له و کوژراوانەدا قسەی کردووە و ئەوان وتویانە کە هێزە ئەمنییەکان لە 3 حاڵەتی ئه و کوشتنانەی کۆڵبەران لەساڵی ڕابردوودا، تەرمەکانیان ڕاکێشاوە و لە هەندێک حاڵەتیشدا لەبەرانبەر ڕادەستکردنەوەی تەرمی کوژراوەکان بە بنەماڵەکانیان داوای پارەی ئه و گوللانەیان کردووە کە کۆڵبەرانیان پێ پێکاوە.
زۆرترین ئاماری کوژرانی کۆڵبەران لەپارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژئاوا (ئورمیە) تۆمار کراوە و بەپێی ڕاپۆرتەکە لە شاری پیرانشار 8 حاڵەت و لە مەریوان 6 و لە هەریەک لە شارەکانی ئورمیە و سەردەشت 5 حاڵەتی کوژرانی کۆڵبەران تۆمار کراون.
لەباری تەمەنیشەوە 41.7%ی کوژراوان لە گروپی تەمەن 20 بۆ 30 ساڵ و 20.8% لە سەرووی 30 ساڵ بوون و 33.3% ی کوژراوان تەمەنیان نەزانراوە، هەروەها 2.8%یان تەمەنیان لەنێوان 18 بۆ 20 ساڵ و 1.14% تەمەنیان لە خوار 18 ساڵ بووە.
دوو لاپەڕەی ڕاپۆرتەکە تەرخان کراوە بۆ شیکردنەوەی یاسایی دۆخی کۆڵبەرانی کورد و تێیدا بە پشتبەستن بە بڕگە و ماددەکانی سیستمی یاسایی ئێران کۆڵبەریی بە تاوان نازانرێت و کوشتنی کۆڵبەرانیش بە "کوشتنی بە ئەنقەست " لە قەڵەم دەدرێت.
تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان لەسەر ئه و بروایەیە کە له و ڕووەوە کە سزای یاسایی لە یاسای ئێراندا بۆ کاری کۆڵبەری پێناسە نەکراوە، کۆڵبەری بەپێی ماددەی 2ی یاسای سزای ئیسلامیی، تاوان نییە و هەر جۆرە دەستدرێژییەک لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە بۆ سەر گیان و ماڵی کۆڵبەران، پێشێلکردنی یاساکانی ئێران و مافە نێودەوڵەتییەکانە.
هەروەها ئاماژە بەوەشدراوە کە بەپێی بەندی 2ی ماددەی ئەلف لە یاسای قاچاخی کاڵا، ئەگەر نرخی ئه و کاڵایە کەمتر لە یەک ملیۆن تمەن (340 هەزار دینار) بێت، ئەوا هیچ سزایەک بەره و ڕووی تاوانبار نابێتەوە، له و ڕووەوە کە کۆڵبەران ئه و شت و کاڵایانەی کە دەیگوازنەوە نرخەکەی کەمترە له و بڕە پارە دیاریکراوە، کەوابوو تەنیا دەتوانرێت سزا بدرێن یان دەستبەسەر کاڵاکانیاندا بگیرێت.
"بەڵام لە کردەوەدا نەک هەر کاڵاکانیان زەوت دەکرێت، بەڵکو خۆشیان بەبێ ئەوەی تاوانەکەیان ڕابگەیەندرێت و بەبێ هیچ دادگایی کردنێک، دەکەونە بەر دەستدڕێژی گوللەی هێزە ئەمنییەکان".
لە ڕاپۆرتەکەدا، بێکاری، نەبوونی ژێرخانی ئابووری، نەبوونی دەرفەتی کار، جیاوازیکردن لە تەرخانکردنی بودجەی ساڵانەی کوردستان بەراورد بەشوێنەکانی دیکە، نەبوونی سەرمایەگوزاری لە کەرتەکانی کشتوکاڵ، کانزاکان و گەشتوگوزاری و بە گشتی سیاسەتی بێبەشکردن و هەژار هێشتنەوەی کوردستان لەلایەن دەسەڵاتەوە بەگرنگترین هۆکارەکانی پەرەسەندنی کۆڵبەری لە قەڵەم دراون، کە خەڵک سەرەرای ئاگاداربوون لە مەترسییەکانی بۆ بەدەستهێنانی بژێوی ژیانیان ڕووی تێدەکەن.
تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان دامەزراوەیەکی مافی مرۆڤی سەربەخۆ و ناحکومییە، ساڵی 2014 لەسەر دەستی چەندین پارێزەر و چالاکی مافی مرۆڤی کورد لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا دامەزراوە.
بڵاوکردنەوەی ڕاپۆرتی ڕۆژانە لەسەر پێشێلکردنی مافی مرۆڤ لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە سێ زمانی کوردی، فەرەنسی و فارسی لەسەر ماڵپەڕی فەرمیی ڕێکخراو، تۆمارکردنی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ و بەڵگەمەندکردنیان بەشێوەی نووسراو و ڤیدیۆیی، ناساندنی پێشێلکارانی مافی مرۆڤ و تۆمارکردنی سکاڵای یاسایی لەسەریان، پێکهێنانی بانکی زانیاری لەسەر زیندانیانی سیاسی کورد لە هەموو زیندانەکانی ئێران و ئامادەکردنی ڕاپۆرتی بەڵگەنامەیی ساڵانە لەسەر پێشێلکاریی بەرانبەر کۆڵبەران و کاسبکارانی کورد، لە چالاکییەکانی ئه و ڕێکخراوەن.
- 26-01-2016

بە گوێرەی ئامارێک لەماوەی یەک مانگدا 23 #کۆڵبەر# لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بوونەتە قوربانی و زۆرینەی قوربانیەکانیش بەهۆی تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە ئەمنیەکانی ئێرانەوە بووە.
عەدنان ڕەشیدی ئەندامی کۆمەڵەی مافی مرۆڤی کوردستان ڕایگەیاند: لە 23-11-2019 تاکو 23-12-2019, 23 کۆڵبەر لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بوونەتە قوربانی و لە نێویاندا 10 کۆڵبەریان گیانیان لەدەستداوە و 13 کۆڵبەریشیان بریندار و کەم ئەندام بوونە.

ئاماژەی بەوەشدا، ٪70ی ڕووداوەکان بەهۆی تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە ئەمنیەکانی ئێرانەوە بوون.
رەشیدی باسی لەوەشکرد، هەموو کۆڵبەرەکان کە بوونەتە قوربانی لەکاتی کاری کۆڵبەریدابووە و هەمووشیان خەڵکی ناوچە جیاجیاکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بوون.[1]

بەپێی ڕاپۆرتێکی #کۆڵبەر#نیوز، کە ڕۆژی 02-01-2020 بڵاویکردووەتەوە، لە ساڵی 2019دا بە گشتی 263 کۆڵبەر و کاسبکاری خەڵکی پارێزگاکانی #ورمێ#، #سنە# و #کرماشان#، لەسەر سنوورە دەستکردەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەگەڵ باکور و باشوری کوردستان، کوژراون و برینداربوون.
بەپێی ڕاپۆرتەکە، لە کۆی ئامارەکە، 80 کۆڵبەر و کاسبکار کوژراون و 183 دیکەش لە ئەنجامی هێرشی هێزە ئەمنییەکانی ئێران، سەرما و هەرەسی بەفر، تەقینەوەی مین، بەربوونەوە لە بەرزایی و هۆکارەکانی دیکە برینداربوون.

هەر بەو پێیە، لە کوی ئەو 80 کۆڵبەرەی کوژراون، 54 کەسیان بە تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە ئەمنییەکانی دەوڵەتی ئێران لەسەر سنوورە دەستکردەکانی نێوان ڕۆژهەڵات - باشور و ڕۆژهەڵات - باکوری کوردستان کوژراون.
هەروەها سێ کۆڵبەر بەهۆی بەربوونەوە لە بەرزاییەکان، 17 کۆڵبەر بەهۆی ڕەقبوونەوە لە سەرما و هەرەسهێنانی بەفر و 6 کەسیش بەهۆی ڕووداوەکانی هاتوچۆ و جەڵدەی دڵەوە لە ڕێگا کۆڵبەرییەکان، گیانیان لەدەستداوە.
بەپێی ئەو ئامارە، لەکۆی گشتی ئەو ژمارەیە کە کوژراون و برینداربوون، 168 کەسیان خەڵکی پارێزگای ئورمیە، 70 کەسیان خەڵکی پارێزگای سنە و 25یشیان، خەڵکی پارێزگای کرماشانن.[1]

#کۆڵبەر#ی لە سنوورەکانی نێوان ڕۆژهەڵات و باشووری کوردستان، مێژوویەکی درێژی بە قەد مێژووی کێشانی ئەم سنوورانە هەیە. ساڵانێکی زۆرە کۆڵبەری تاکە سەرچاوەی بژێوی چەندین خێزانی سەر سنوورە. سەرەڕای مەترسییەکانی، بەڵام نەداری بە هەزاران خێزانی ناچار به و پیشەیە کردووە.
بەشێکی زۆری دانیشتووانی سەرسنوور کە بەپێی هەندێک ئاماری نافەرمی ژمارەیان خۆی لە 300 هەزار کەس دەدات و ڕۆژ لە دوای ڕۆژیش زیاتر دەبێ، ڕوویان لە کۆڵبەری کردووە.
کۆڵبەران، بۆ پەیداکردنی پارووە نانێک دەبێ لانیکەم 10 بۆ 20 کیلۆمەتر بە کۆڵێکی 20 بۆ 50 کیلۆییەوە ببڕن. کۆڵبەران کارەکەی خۆیان بە پاروویەک نان بە نرخی گیان وەسف دەکەن. ئەگەر لە مینە چێنراوەکانی پاشماوەی شەڕی عێراق- ئێران ڕزگارت بێ و سەرما نەتکوژێ، ئینجا دەبێ ڕێگەیەک بۆ دەربازبوون لە بازگەکان و پاسەوانانی سنوور بدۆزیتەوە.
رۆژ نییە لە میدیاکانەوە هەواڵی کوژران و برینداربوونی کۆڵبەران بە تەقەی هێزە ئەمنییەکان و ڕووداوی سروشتی و تەقینەوەی مین بڵاونەبێتەوە کە دوایینیان ڕەقبوونەوەی دوو برای تەمەن ژێر هەژدە ساڵ بە ناوەکانی کاوە و فەرهاد لە ناوچەی تەتەی نێوان #مەریوان# و هەورامان بوو.
لە یەک دوو ساڵی ڕابردوودا (2018 و 2019) بەرپرسانی ئێران باسیان لە ڕێکخستنی سنوور کردووە و بەڵێنی جیاوازیان داوە، بەڵام جگە لە قەدەغەکردنی کۆڵبەری هیچ هەنگاوێکی ئەوتۆ هەڵنەگیراوە، ئەویش بە پاساوی هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی وڵات. هەر ئەوەش بیانووی بە هێزەکانی پاراستنی سنوور داوە بە توندی ڕووبەڕووی کۆڵبەران ببنەوە.
عەبدولڕەزا ڕەحمانی فەزڵ، وەزیری ناوخۆی ئێران، سەبارەت بە چارەسەرکردنی کێشەی کۆڵبەران دەڵێ، دەوڵەت بڕیاری داوە کۆڵبەری بە تەواوەتی نەهێڵێ و لە جیاتی ئەوە 15 بازاڕ لەسەر سنوورەکان بکاتەوە.
حوسێن زوڵفەقاری، جێگری سیاسی و ئاسایشی #وەزارەتی ناوخۆ#ی ئێرانیش دەڵێت لەگەڵ گۆڕانکاری لە ڕێساکاندا ئیدی شتێک بە ناوی کۆڵبەری نەماوە، نازانم کێ ئەم وشەی کۆڵبەرییەی داهێنا کە هەم کێشەی بۆ خەڵک و هەم بۆ بەرپرسان نایەوە.
هەندێک لە بەرپرسان و دەزگاکانی کۆماری ئیسلامی کۆڵبەران بە هۆکاری قاچاخی کاڵا لە سنوورەکان دەزانن. ئەمە لە حاڵێکدایە کە ڕێبەری کۆماری ئیسلامی، عەلی خامنەیی، پێشتر گوتبووی مەبەستی ئه و لە بەرەنگاربوونەوەی قاچاخ بەرەنگاربوونەوەی کۆڵبەران نییە.
بەگوێرەی ئامارەکانی ڕێکخراوی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ، بەدرێژایی ساڵی 2018 لانیکەم 231 کۆڵبەری کورد بوونەتە قوربانی، له و ژمارەیە 71 کەس مردوون و 160 کەسیش بریندار بوون.
هەر بەپێی ئامارەکە، 156 کەس واتە 67%، بە تەقەی هێزە چەکدارەکانی ئێران بوونەتە قوربانی کە 53یان کوژراون و 103شیان بریندار بوون. 42 کەس واتە 18%یان بە ڕووداوی سروشتی و 19 کۆڵبەر بەهۆی تەقینەوەی مین و 14 کۆڵبەریش بەهۆی ڕووداوی ئۆتۆمبێل بوونەتە قوربانی.
هەر بەپێی ئاماری ڕێکخراوەکە، ساڵی ڕابردوو (2019)، 254 کۆڵبەر بوونەتە قوربانی کە 76یان کوژراون و 178یشیان بریندار بوون. ئاماری قوربانیان بەراورد بە ساڵی 2018 زیاتر لە 10% زیادی کردووە.
ساڵی ڕابردوو 197 کۆڵبەر بەر تەقەی چەکدارانی ئێرانی کەوتوون کە 51یان کوژراون و 146یشیان بریندار بوون. هەروەها 23 کۆڵبەر بە ڕووداوی سروشتی مردوون و 20 یشیان بریندار بوون. 12 کۆڵبەر بەهۆی تەقینەوەی مین گیانیان لەدەستداوە و 11ی دیکەش بریندار بوون. دوو کەسیش بە ڕووداوی ئۆتۆمبێل بوونەتە قوربانی کە یەکێکیان مردووە.

ئەوەی تێبینی دەکرێ، زۆرترین قوربانی بەهۆی تەقەی هێزە چەکدارەکان بووە. چالاکڤانان پێیانوایە تەقەکردنی ڕاستەوخۆی هێزە ئەمنییەکانی سەر سنوور لە کۆڵبەران، تەقەکردنێکی کوێرانە نییە، بەڵکو ڕاسپێردراون کۆڵبەران بکوژن.
پارێزەر حوسێن ئەحمەدی نیاز، کە لە هۆڵەندا دادەنیشێ دەڵێت: کۆڵبەری وشەیەکی داهێنراو نییە بۆ کێشەنانەوە بۆ بەرپرسانی ئێران، بەڵکوو بەرهەمی چل ساڵ هەژاری، بێکاری، جیاوازی و نایەکسانییە کە دەوڵەت سەپاندوویەتی بەسەر ناوچە کوردییەکاندا.
ئەحمەدی نیاز کە پێشتر پارێزەری چەند دۆسیەیەکی کۆڵبەران بووە، دەڵێت: دادگاکانی ئێران سیستەمێکی ئێجگار تێکچڕژاویان هەیە، لەجیاتی ئەوەی پارێزگاری لە مافی خەڵکی هەژار بکەن، لە بەرژەوەندیی حکومەت بڕیار دەدەن. هەر بۆیە هیچ له و دۆسیانەی ئه و کاری تێدا کردوون لە بەرژەوەندی کۆڵبەران یەکلایی نەبوونەتەوە.
ساڵی 2017 دەوڵەت گەڵاڵەنامەیەکی پەسەند کرد، بڕیاری دا کۆڵبەری بە تەواوەتی ڕاگرێت و لەبری ئەوە بازرگانیی (پیلەوەری) بخرێتە شوێنی. بەڵام ئەمە زۆربەی کۆڵبەران ناگرێتەوە. هەروەها باجی قورس لەسەر ئه و کاڵا و شتومەکانە دادەنێت کە هاوردە دەکرێن. هەر بۆیە کۆڵبەران لەسەر شێوازی خۆیان بەردەوام بوون.
بە گوێرەی گەڵاڵەی ڕێکخستنی ڕێچکە سنوورییەکان، کارتی کۆڵبەری کە پێشتر بە کۆڵبەران درابوو، پووچەڵ دەبێتەوە و لەبری ئەوە تا قووڵایی 20 کیلۆمەتر لەسەر سنوور، کارتی بازرگانی دەدرێ بە سەرۆک خێزانە گوندنشینەکان. بە کارتی بازرگانی هەر خێزانێک دەتوانێ مانگانە بایی 500 هەزار تمەن کاڵا هاوردە بکات.
هیوا ساڵحی کە دانیشتووی مەریوانە، دەڵێت: داهاتی مانگانەی 500 هەزار تمەن دادی خەرجیی خێزانێک نادات و دەوڵەت بە جێبەجێکردنی ئەم گەڵاڵەیە هەلومەرجی ژیانی خەڵکی سەر سنوور دژوارتر دەکات.
موحسین بیگلەری، نوێنەری شارەکانی #سەقز# و بانە لە پەرلەمانی ئێران بە (رووداو)ی گوت: بڕیارەکەی دەوڵەت، ژیان و بەرژەوەندی خەڵکانی دانیشتووی سنوور دەخاتە مەترسییەوە، بژێوی 80%ی خەڵکی ناوچەکە بەستراوەتەوە به و داهاتانەی لەڕێی سنوورەوە دەستیاندەکەوێ. بیگلەری هەروەها دەڵێت: وەک نوێنەری خەڵک چاوەڕوانی ئەوەمان لە دەوڵەت هەیە کە ئه و بەڵێنانەی پێشتر بە خەڵکی دابوون، بباتە سەر و هەرچی زووترە ئه و گەڵاڵەیە هەموار بکاتەوە.
هەر لەوبارەوە عەبدولکەریم حوسێنزادە، نوێنەری شارەکانی #نەغەدە# و #شنۆ# لە پارلەمانی ئێران و ئەندامی کۆمیسیۆنی ئاوەدانکردنەوە، پێیوایە سنوورەکان دەرفەتێکی باش بە ئێران دەدات بۆ گەشەسەندنی ئابووری، بە مەرجێک بە باشی کەڵکی لێ وەربگیرێت.
حسەینزادە بە (رووداو)ی گوت: کاتێک ئێران نەتوانێ ئاسایشی سنوورەکانی دابین بکا و لە ناوچە سنوورییەکان سەرمایەگوزاریی ئابووری و پیشەسازی بکات، ناتوانێ هیوای بەوە هەبێ کە دۆخی کۆڵبەران ڕێکبخات و له و دۆخە ڕزگاریان بکات.
تاوەکو ئێستا چەند جارێک نوێنەرانی کورد لە پەرلەمانی ئێران، دۆسیەی کۆڵبەرانیان وروژاندووە و داوایان کردووە یاسایەک لە بەرژوەندی کۆڵبەران دەربچێ، بەڵام نەیانتوانیوە کۆدەنگی بۆ بەدەستبهێنن.
دوایین پڕۆژەیاسا کە نوێنەرانی کورد پێشکەشیان کردووە، قەدەغەکردنی تەقەکردنە لە کۆڵبەران.
جەلال مەحموودزادە وەک گەڵاڵەکاری ئەم پڕۆژەیاسایە دەڵێت: ئەگەر ئەم پڕۆژەیاسایە لە پەرلەماندا پەسەند بکرێت، تا ڕادەیەکی زۆر پێش بە کوشتنی کۆڵبەران دەگیرێت.[1]
#11-01-2020#