ناونیشانی بابەت: کۆمەڵە شوێنەواری بێستوون لە پارێزگای #کرماشان#؛ بەشی 01

کۆمەڵە شوێنەواری مێژووییی #بێستوون# لە شوێنە گەشتیارییە هەرە گرنگەکانی پارێزگای کرماشانە. بێستوون شاخێکە کە لە سی کیلۆمەتریی باکووری ڕۆژهەڵاتی کرماشان و لەسەر ڕێگای کرماشان بۆ #هەمەدان# هەڵکەوتووە. شارۆچکەی بێستوونیش کە سەربە شاری هەرسینی پارێزگای کرماشانە هەر لە تەنیشت شاخەکە هەڵکەوتووە.
کۆمەڵە شوێنەواری بێستوون 28 شوێنەواری تۆمار کراوی نیشتمانی و جیهانیی لەخۆ گرتووە کە کۆنترینیان دەگەڕێتەوە بۆ چوار هەزار ساڵ لەمەوبەر و تەمەنی نوێترینیشیان چەند سەد ساڵێکە و لە سەردەمی پاشایانی سەفەویدا درووستکراوە. ئەم کۆمەڵە شوێنەوارە لەسەر ڕووبەری 1650 هێکتار هەڵکەوتووە و لە بواری جۆراوجۆریی شەوێنەوارەکانیشەوە لە ئاستی جیهانیدا ناوبانگی هەیە.
گرینگترین شوێنەوارەکانی ئەم کۆمەڵەیە بریتین لە: کەتیبە (بەردەنووسی)ی بێستوون، نەخشی بەردینی بێستوون، پەیکەرەی هێرکوول، کۆشکی بێستوون، کاروانسەرای ئیلخانی، فەرهاد تاش، سەراوی بێستوون، پەرستگەی مادی، قەڵای مادی، نەخشەبەردی گودەرز و نەخشەبەردی مێهردادی ئەشکانی، کاروانسەرای شاعەباسی، بەردەنووسی شێخ عەلیخان، پردی ساسانی، پردی بێستوون و ئەشکەوتەکانی بێستوون.

=KTML_Bold=بەردەنووسی بێستوون=KTML_End=
ئەم بەردەنووسە، بەسەرهاتی سەرکەوتنی داریوشی یەکەمی هەخامەنەشی بەسەر گێ ئۆماتدا دەگێڕێتەوە و وەک گرنگترین شوێنەواری مێژوویی و هونەریی سەردەمی هەخامەنەشی دادەنرێت، یەکێک لە ناودارترین شوێنەوارەکانی کۆمەڵەی بێستوونە و لەلایەن ڕێکخراوی (یونسکۆ)وە تۆماری جیهانیی وەرگرتووە.
بەردەنووسەکە لەسەر گاشەبەردێکی ئاهەکی هەڵکۆڵراوە و پاش هەڵکۆڵینی، بە ڕووکەشێکی شەفافی لەعاب داپۆشراوە بۆ ئەوەی نووسراوەکانی لەناو نەچێت. درێژیی ئەو بەردەنووسە 22 مەتر و پانییەکەی 7.80 مەترە و بە سێ زمانی، ئاوێستایی، #ئیلام#ی و ئەکەدی و بە (خەتی بزماری) لەسەری نووسراوە و نەخش و نیگاری ئەهوورامەزدا و ئەو کەسایەتییانەی باسیان کراوە لەسەر بەردەکە هەڵکۆڵراوە.

=KTML_Bold=نەخشەبەردینی بێستوون=KTML_End=
ئەم نەخشەبەردینە تابلۆیەکی هەڵکۆڵراو لەناو بەردە، کە درێژایییەکەی 6 مەتر و پانییەکەی 3.20 مەترە. دیمەنی سەرکەوتنی داریووشی هەخامەنەشی بەسەر گێئۆمات و ئەسیرکردنی ئەو و لایەنگرانی لەسەر ئەو تەختە بەردە نەخشێنراوە. دیمەنی ئەهوورامەزدا لە سەرەوە نەخشێنراوە کە ئاڵقەی هێز دەداتە دەست داریووشی هەخامەنەشی. هەروەها دیمەنی داریووش بە بەرزیی 180 سم دەبینرێ کە قاچی چەپی لەسەر سنگی گێئۆمات داناوە. 9 دیلی دەست بەستراو و کۆت لە گەردن کە بەرزیی باڵایان 120 سانتی مەترە بە دوای یەکدا ڕیز بوون و لە بەرانبەر داریووشدا ڕاوەستاون. کەواندار و نێزەدارێک کە باڵایان 150 سانتی مەترە، لە پشت سەری داریووشەوە وەستاون.

=KTML_Bold=کۆشکی بێستوون=KTML_End=
کۆشکێکی وێران و ناتەواوە کە ڕاست لە بەرانبەری بەردەنووسی بێستووندا هەڵکەوتووە و هیی خەسرەو پەرویزی پاشای ساسانی بووە. بە گوێرەی لێکۆڵینەوەی شوێنەوارناسان کە لە ساڵی 1976 بەملاوە تا ئێستا لەم ناوچەیە بەردەوام بووە، ئەو کۆشکە تەنیا دیوارەکانی دەوروبەری درووستکراوە و بە هۆکارێکی نادیار، کۆشکەکە بە ناتەواوی ماوەتەوە و دواتر کراوەتە کاروانسەرا. پاشانیش کاروانسەراکە بەهۆی بوومەلەرزەوە وێران بووە و لە سەردەمی دەسەڵاتی قاجارەکاندا گوندێک لە شوێنی کۆشکەکە درووستکراوە.

=KTML_Bold=فەرهاد تاش=KTML_End=
تەختەبەردێکە بە درێژیی 200 مەتر و بەرزیی 36 مەتر داتاشراوە و بە ناوی فەراتاش و تەختی فەرهادیش دەناسرێ. ئابراهام جەکسۆن کە ساڵی 1903 سەردانی ئەم شوێنەی کردووە پێی وایە ئەم بەردە کە هیچ نووسراوە و نەخشێکی لەسەر نییە، بۆ تۆمار کردنی سەرکەوتنەکانی داهاتووی پادشایەک بووە، بەڵام فریا نەکەوتووە سەرکەوتنەکانی تۆمار بکات. ژمارەیەکی دیکە لە شوێنەوارناسانیش پێیان وایە ئەم شوێنە لە ڕاستیدا کارگەی تاشینی بەرد بۆ ئامادەکردنی کەرەستەی پێویست بۆ درووستکردنی کۆشکەکەی خەسرەو پەرویز بووە. لە فۆلکلۆری ناوچەکەشدا دەگوترێت ئەم شوێنە لەلایەن فەرهادی کۆکەنەوە بەخۆشەویستیی شیرین داتاشراوە.

=KTML_Bold=کاروانسەرای ئیلخانی=KTML_End=
شوێنەوارێکی دیکەی کۆمەڵەی بێستوونە کە لە نزیک فەرهادتاش هەڵکەوتووە و لەسەر پاشماوەکانی کۆشکی نیوەکارەی ساسانی درووستکرابوو. ئەم کاروانسەرایە جگە لە حەوشێکی گەورە، 64 حوجرەی هەبووە و مزگەوتێکی بچووکیشی لەناودا بووە. شوێنەکە بەهۆی بوومەلەرزەوە وێران بووە، بەڵام بەشێک لە پاشماوەکانی کاروانسەراکە ماوەتەوە. لە سەردەمی شاعەباسی سەفەویدا، لە کەرەستە داڕماوەکانی ئەم شوێنە بۆ درووستکردنی کاروانسەری شاعەباسی کەڵک وەرگیرا.

=KTML_Bold=سەراوی بێستوون=KTML_End=
ئاوی کانییەک کە لە نزیک شاخی بێستوون لە گۆلاوێکدا کۆ دەبێتەوە و بووەتە سەرچاوەی ژیان و هۆی نشتەجێبوونی مرۆڤ لەم شوێنە. هەروەها لە سەردەمی کۆندا ئەو کاروانانەی لە لای ڕۆژهەڵاتەوە بەرەو ئێراق دەچوون لە لای ئەو کانی و ئاو و سەراوە دەمانەوە و دەحەسانەوە. بەشێکی زۆر لە شوێنەوارەکانی کۆمەڵەی بێستوون و لەوانەش: بەردەنووس و نەخشەبەردی داریووش، نەخشەبەردی ئەشکانی، پەیکەرەی هێرکوول، پەرستگەی مادی، کاروانسەرای شاعەباسی و چەند شەوێنەوارێکی دیکە لە دەورووبەری سەراوی بێستوون هەڵکەوتوون.
ئاوی ئەم سەراوە بەبێ تام و بۆنە و هەم بۆ خواردنەوە دەشێ و هەم بۆ ئاودێرانی کێلگە کشتوکاڵییەکانی ناوچەکە کەڵکی لێ وەردەگیرێ. دەورووپشتی سەراوەکەش داری چناری زۆر بەرز ڕواون کە شوێنەکەیان بۆ گەشتیاران کردووەتە شوێنێکی دڵڕفێن و سەرنجڕاکێش.

=KTML_Bold=پەرستگەی مادی=KTML_End=
پەرستگەی مادی یەکێکی دیکە لە شوێنەوارە گرنگەکانی کۆمەڵەی بێستوونە و لەژێر بەردنووسی داریووش هەڵکەوتووە. ئەم پەرستگەیە ڕووبەرێکە بە درێژی 10.50 مەتر و پانیی 7 مەتر و بەرزایی 1.5 مەتر کە بە بەردی دانەتاشراو و بە شێوەی وشکەچنی درووستکراوە و بە ڕێڕەوێک کە حەوت مەتر درێژ و 1.5 مەتر پانە کراوە بە دوو بەش. لە کۆتایی ڕێڕەوەکەدا ژوورێک هەیە. گرووپێکی شوێنەوارناسی ئەڵمانی، ساڵی 1962 ڕایانگەیاند ئەم شوێنە پەرستگەیەکی سەردەمی مادەکانە. لە هەڵکۆڵینەکانی ئەم شوێنەدا چەندین پارچەی هەزارەی یەکەمی پێش زایین دۆزرانەوە.[1]