پۊختێوە جە تاریخو هۆرامانی و سرووشتو ژیوای خەڵکەکەیش
بەشۍ: ویس و ششەمە
نویستەی: #ئیبراهیم میکە عەلی#

خان وەرو چەنەئامایی و کاریگەرییش ناوچەکەنە هەمیشە ڕوەو چەمو داگیرکارا وەڵاتی بېیەن و چا بارۆ مەحمود خان ناوچەکەش و جەنگاوەرەکیٛش و خەڵکو سنورەکەیچش سەرەمڕە قوربانیشا دان، تەنیا پیٛسەو نمونێوە مەحمود خان ویٛش چڼ جاریٛ و پەی ماوەو چڼها ساڵ و مانگا زیڼانەکا: هندستان، کەرکوک، سنە، قەسرەو قاجاری، ڕومادی، سلیٛمانی، بەغڎاینە زیڼانی کریان. بارەو جوامیٛریی و کەسایەتی مەحمود خانیۆ فرە وچیان، چیٛگەنە پیٛسەو نمونێوە ویرەوەریېوە د.موکەڕەم تاڵەبانی هورگیٛڵنمیٛ سەرو زوانی هۆرامی، ئی ویرەوەریە وەختێ نویسیان خانو دزڵییٛ ماوەو هەشت ساڵا زیڼانو ئینگلیزەکانە شارو کەرکوکینە دەسبەسەر بېیەن، دکتور موکەڕەم تاڵەبانی بنویس و سیاسەتوان ویرەوەریېوە زیرەکانەنە هەکە ژمارە (53) گوٙڤارو ڕەنگینیٛنە ساڵەو (1993ز) وەڵاو کریانۆ، چیٛرو نامنیشانو: مەحمود خانو دزڵییٛم چەنی ئەژناسا، ویٛنەو ئا حاڵ و هەوایما پەی کیٛشوٙ هەکە ماوەو ئا چڼ ساڵەیە خانش چەنە زیندانەنە بېیەن، تاڵەبانی نویستەنش: (چواردیوارو بەندیخانەی پاسەشە بە مەحمود خانی کەردەبیٛ هەکە بەیانی هەتا ویٛرەگا چەم بڕوٙنە بەرە ئاسنینەکەو بەندیخانەکەیش بەشکوم یوٙ هەواڵېوە ژەن و زاڕوٙڵەکاش یاونوٙ لاش، وەلێم گرد ڕوێوە بە دڵی مەڕیاوە ویٛرەگانە گیٛڵیٛوە سەرو یاگە شڕەکیٛش و سەرە نییٛوە، جە ڕاسینە نائومیٛدی و بیٛکەسی و کەمدەسی پاسە کەرا بە بنیاڎمی ڕوێ بەندیخانەیش بە ساڵێوە وەنە ویەروٙ .
وەلێم ئەشوٙم خانیچ پیٛسەو بەندیەکا تەری گرد ڕوێ خەتێوە بڎوٙ دیوارە چڵکنەکەو زینڎانەکەیش هەتا یاووٙ دویٛ هەزاریٛ و هەشت سەڎ و هەشتا ڕویٛ.
ویٛرەگانە خان لەگانەکەیش هورگیٛریٛ و پەی دەسۋستەی چەمچە شورباوە ناپوختەکیٛ بەنڎیخانەی چەنی بەندیەکا تەری ڕیز بەسیٛ و تفێوە پیٛسەو تفەکەو کیسراو مەدائینی کەریٛ بەختەو ویٛش و شوٙرباوەکیٛ هورقوٙڕنیٛ.
هەشت ساڵیٛ تەمامیا وەلێم زوڵم و ستەم دەرهەقو خانو دزڵییٛ نەتەمامیا و سەرزەمینو هۆرامانی ئەو خانی قەڎەغەبیٛ.
ڕوٙ ئازاد بېیەیش وەرو بەرەو بەندیخانەینە مەحمود خان سەرەش بەرز کەردۆ و چەمش کەوت بە قەڵاو کەرکوکی، پیٛسەو فلیمێوە سینەمایی ئا ڕوٙشە ئاماوە وەروچەما هەکە کەلو گوٙیژەیۆ ویٛش و لەشکرەکەش سەرەشا زنی و دیێ پەی دلیٛ شارو سلیٛمانی داگیرکریای و چا وەختەنە سەدان تفەنگچییٛ پەسەک پوٙشیٛ چەمەڕێ فەرمانەو ئاڎی کەریٛنیٛ و سەدان ئەسپیٛ سمکوٙڵانی کەریٛنیٛ پەی هەڵمەت بەردەی و ڕزگارکەردەی شارو سلیٛمانی دڵگیری.
چاوەختەنە شنە وێوە داش دلیٛچەماش و هوشش ئاماوە ویٛشەرە و تاسیٛ بەردۆ و زاناش هەکە ئاگە گوٙیژە نېیا و تەنیا حەمەسەعید چەمەڕاش کەروٙنە و ئەشوٙم دەسبەسەریچ بوٙ، وەلێم کیٛ داڵدەو خانێوە وەنەقومیای مڎوٙ؟
بڕیارشدا ڕوە کەروٙ تەکیەو تاڵەبانی، ئەر پیٛسەو خانێوەیچ داڵدەش نەڎا خوٙ پیٛسەو دەرویٛشێوە ڕاش کەراوە، وەلێم خەڵک پیٛسەو خانو دزڵییٛ لوێ پیٛوایشۆ و نەک تەکیە و خانەقانە، بەڵکوم گرد یانېوەنە و دلیٛ دڵو گرد بنیاڎمێوە بەویژدانینە ڕاو خانو دزڵییٛ بوٙوە. دکتور تاڵەبانی دریٛژە مڎوٙن بە ویرەوەریەکەیش و پی تەشکە باسو هەیئەتیش و کەسایەتی خانو دزڵییٛ کەروٙ: مەحمود خان پیێوە باڵابەرزی چوارشانەی ڕومەت پانی سوور و چەرمە بیٛ، وەلێم چاوەختەنە مەینەتو زیندانو ئیچ قەڵێ و هەشت ساڵا زیندان و کەرکوکی و بیٛکەسیی و کەمدەسیی کوچێ بیچمش فاڕابیٛ، سمیٛڵە زلە سیاوەکیٛش بوٙزیٛ بییٛبیٛنیٛ و قورسی بارو ژیوایچ کوچێ مازیش چەمنابیٛوە، خان پیێوە کەمدو و مەنڎ و ساحیب ویقار بیٛ، ئاهە دریٛژەکاش دلیٛ دووکەڵو قلیانەکەیشەنە گومیٛ کەریٛ ۋەرو ئانەیەە حیچکەس نەزانوٙ بە سوزو دەروونیش) .[1]