پۊختێوە جە تاریخو هۆرامانی و سرووشتو ژیوای خەڵکەکەیش
بەشۍ: چواردەهەمە
نویستەی: #ئیبراهیم میکە عەلی#

هەتا ئیٛگە زنجیرەو سان و دەسەڵاتدارەکا هۆرامانی پی تەشکە بېیەن:
بە بەهمەنی یەرەمی دەسش پەنەکەردەن - باریە بەگ - جەلالەدین - سەعید جیاشا - سڵیٛمان.
دمای سڵیٛمانیچ دەسەڵاتو ئا بنەیانەیە دریٛژەش کیٛشان و دمای سڵیٛمانی: بارام میرزا - عەباس قولی - قاسم سان - گەنج عەلی - مسەفا سان - عیسا سان، هەتا ساڵەو (1128) کوٙچینە، جەمشید بەگ عیسا سانی براش کوشتەنش و دەسەڵاتش گیٛرتەن دەسو ویٛش و بېیەن بە سانو هۆرامانی و چەنی خانەکاو ئەردەڵانی پېوەڼیش وەشکەردەنۆ و کناچێوە خانزادیٛچش مارە کەردیٛنە و دمای (16) ساڵا ساڵەو (1144) کوٙچینە مەردەن.
دمای مەردەی جەمشیدیچ دەسەڵاتو سانەکا هۆرامانی هەر دریٛژەش کیٛشت هەتا ساڵەو (1299) کوٙچی و بە فیتو والی و خانەکاو شارو سنەی هەروەرەنە ئاژاولیٛ کەوتۆ میانو بنەیانەو بەگەکا هۆرامانی و چنگەپڕچیٛ کەوتە دلیٛ بەگزادەکا و هەر یۊٙ یاگێوە داواو فراوان کەردەی دەسەڵاتو ویٛشا کەریٛنیٛ هەتا دماجار چڼ ناوەندیٛ دەسەڵاتی سەرشا هوردا:
- ڕوٙسەم سان کوڕو حەسەن سانی - هۆرامانو تەختی.
- عەزیز خان - دزڵیە.
- ڕوٙسەم سان کوڕو محەمەد سانی - لهوٙن.
- مسەفا سانو کوڕو محەمەد سانی - ڕەزاو و کەڕاوا.
مسەفا سان کوڕو محەمەد سانی بە پاڵپەشتی دەسەڵاتو دەوڵەتو ئیٛرانی تەکش بە ڕوٙسەم سان کوڕو حەسەن سانی و عەزیز خان و دزڵییٛ هورچنی و داواو سەرانەو دیوەخانیشا وەنەکەریٛ و ئاڎیچیٛ ملشا نەڎا پەنە، تاکو عاقیبەت چیٛرو کاریگەریی دەوڵەتو ئیٛرانی و والی و فەرماندەکا سوپاو ئیٛرانینە جە سنە و مەریوانەنە، هۆرامان یەکپارچەیی ویٛش جە کیسش شی و بە تەمامیی قینەبەرایەتی کەوت دلیٛ سان و بەگزادەکا و ماموٙزێکیٛ کەوتیٛ کیٛوەڵکیٛ وەرفراوانکەردەی دەسەڵاتیشا ملو یوٙترینیرە و چا میانەیچەنە چڼها جەنگیٛ زلیٛ کەوتیٛ بەینشا و دەگێ یوترینیشا سوچنێ و یوترینشا کوشت و چڼان سانیٛ و بەگزادیٛ بە خیانەتو کەسە نزیکاشا کوشیێ یام دەرمان واردیٛ کریێ.
کتیٛبەکا وېیەردەینە بە وردیی و بە هەردوی دیمیٛرە باسو هەر یۊٙ چا سانا و کەسایەتیی و هورئیٛستەی و نیشتەیشا چەنی خەڵکو چیٛرو دەسەڵاتیشا کریان، بە شیٛوێوە گردشا بەشو ویٛشا فامیڎیٛ بییٛنیٛ و بەگوٙشو پیر و ڕابەرە ئایینییەکا و مەڵڵا و شیٛخەکاشا کەردەن و تاکو ئا یاگیٛ پەیشا لیٛویابوٙ قسیٛشانە بەرنەشییٛنیٛ، وەلێم ۋەرو ئانەیە هەکە دەوڵەتو ئیٛرانی سەردەمە جوٙراوجوٙرەکا سەفەوی و قاجاری و پەهلەوینە بە مەرامو پاریٛزنای هامسەنگیی دەسەڵاتو ئەردەڵانەکا و پاریٛزنای مەرزەکا ئیٛرانی جە هەڵمەتەو عوسمانیە تورکەکا، ویٛش ئەمرەو سانایەتی و دەسەڵاتداریی فرەو سانەکا هۆرامانیش بەرکەردیٛنە، پا وەساسەتۆ و بە ناچاریی فرەو حاڵەتانە سانەکیٛ پاریٛزنای خاک و کەوشەنو ئیٛرانی ورکەشا بېیەن و چیٛرو ئەمرەو دەوڵەتینە بییٛنیٛ، ئەر ئەمرەکیٛ دژ بە ویٛچشا بییٛبوٙ، کاربەدەسە سەربازیەکیٛ دەوڵەتو ئیٛرانیچ فرەو جارا نامەردانە و خەیانەتکارانە مامەڵەشا چەنی کەردیٛنیٛ و درویٛشا چەنی دێنیٛ تاخایتێوە بەخیانەت و بە نامیٛ واتۋاچی و ڕیٛککەوتەی چەنیشا چڼها سانیٛ و خانیٛ هۆرامییٛشا وەختو میٛمانداریشانە یام کوشتیٛنیٛ یام زەهرواردیٛ کەردیٛنیٛ. دمادمایی ئی باسینە ئەشوٙ بە کوڵیی و پوختی واچمیٛ: دەساڵاتو هەزار ساڵەو پەڕ جە هۆرازو لېژو سان و خان و بەگزادەکا هۆرامانی و بنەیانەکەیشا پیٛسە وەڵتەر واتما پا جوٙرە هەکە سەرچەمەکانە ئامان، ساڵەو (997) عسایی بە بەهمەنی یەرەمی هۆرامانو تەختینە دەسش پەنە کەردەن و ساڵەو (1375) کوٙچی مانگی هەکە وەراوەرا چەنی ساڵەو (1896) عیسایی بە حەمەمین سان کوڕو جافر سانی دماییش ئامان.
وەڵتەر بە دەسەڵاتداراشا واتەن ئەمیر یام میر، دماتەر هەر وەرەنە بېیەن بە سوڵتان و کوڵشا کەردەنۆ و کەردەنشا بە سان.
ماناو واچیٛ (جیاشا) یچ پی تەشکە ڕوٙشنە کریێنۆ: واچۍوە هۆرامیەنە و ماناش بوٙ بە: جیاو شای، یام جیاتی شای، یام یاگەڎارو شای. قازی عەبدوڵا شەیدا تارېخوی سانەکانی هۆرامان، سەریاس محەمەد.
(1) . قازی عەبدوڵا شەیدا، تارېخوی سانەکانی هۆرامان، سەریاس محەمەد.
(2) . شیخ محمد مردوخ کُردستانی، تاریخ کُرد و کُردستان و توابع.
(3) . قازی عەبدوڵا شەیدا، تارېخوی سانەکانی هۆرامان، سەریاس محەمەد.
(4) . ئێبراهیم شمس، تارێخوو هۆرامانی.[1]