دکتۆر #عادل باخەوان#*

لە‌ کۆمەڵگە‌ی نوێدا هەموو شتێک دە‌مانبات بە‌رە و ڕاکردن لە‌ خۆمان، ڕاکردن بە‌دوای هەموو ئەو شتانە‌ی دیکەدا کە بۆمان پێشنیاردە‌کەن، هەموو ئەو شتانە‌ی کە وە‌ک پاتری «من»ی ئێمە بە‌ردە‌وام شە‌حن دە‌کەنە‌وە‌. لە‌م کۆمەڵگە‌یە‌دا «من»ی ئێمەکان وە‌ک خۆر ئاوادە‌بێت، وە‌ک مانگ دە‌گیرێت، چونکە فڕێدراوە‌تە‌ نێو جیەانێکەوە‌ کە سنووری نییە‌ و هەموو ئاماژە‌کان، زمانە‌کان، کلتوورە‌کان، ترادیسیۆنە‌کان، فاکتە‌کان، لە‌ هەر چوار لاوە‌ پە‌لاماری دە‌دە‌ن. لە‌م کۆمەڵگە‌یە‌دا، نە‌ک هەر گرووپە‌کان، بە‌ڵکو تاکەکانیش دە‌دڕێن، دابە‌شدە‌بن، ورد دە‌کرێنە‌وە‌، لە‌توپە‌ت دە‌بن و هەموو کۆنترۆڵێک لە‌سە‌ر خودی خۆیان لە‌دە‌ست دە‌دە‌ن.

کەم نین ئەو کەس و گرووپ و لایەنانەی کە بەتوندی دژایەتی ئەم تیۆریەی ئالان تورێن دەکەن و وەک پڕۆژەیەکی”ڕیفۆرمیست” وێنای دەکەن و لە بری ئەم تێزە تورێنیە بانگەشە بۆ شۆڕش و لەڕیشەهەڵکێشانی ڕادیاکاڵ دەکەن، بێئاگان لەوەی کە لەو جێگایانەدا کە شۆڕش کراوە، زۆرجار ئەوەی کە هاتووە گەلێک خراپتر بووە لەوەی کە پێشتر هەبووە. تورێن پێمان دەڵێت کە ئەم کەسانە بەهەلەدا چوون، چونکە پرسیاری ئێمە لێرەدا نە شۆڕشەو نە ڕیفۆرم، بەڵکوو قسەکردنە لە ژنێکی نوێ کە چیدی خۆی وەک قوربانی ناخاتە سەر شانۆ، بەڵکوو وەک مرۆڤی ئیجابی و خود سەلمێنەر.
ئالان تورێن نایەوێت بێدەنگ بێت لە ئاست ئەو”ئۆپۆزیسیۆن”هی کە لەنێوان “فەزحکردنی گشتی دەسەڵاتی نێرینە“و سەلماندنی وشیاریی مێینەدا هەیە. ئەو دەیەوێت ڕووناکی بخاتە سەر ئەو هەرێمە گەورەیەی کە لەم ئۆپۆزیسیۆنە درووست بووە. ئەو ژنەی کە تورێن باسی دەکات دەکەوێتە زەمەنێکەوە کە ئەو بە“پۆست فیمینیست”ی ناودەبات. واتە ژنی پۆست فیمینیست لەو شوێنەوە دەست پێدەکات کە فیمینیستەکان تەواودەبن، بەو مانایەی کە ئەم ژنە خاوەنی هەموو ئەو دەسکەوتانەیە کە فیمینیستەکان بەدەستیان هێناوە، بەڵام دواتر بەرەو ڕووبەری دیکە مل دەنێت و ململانێکەی لەو دەربەندەدا کۆتایی پێنایەت.
کاتێک کە ئەندامانی کۆمەڵگەیەک خۆیان لەڕێگای تواناییەکانیانەوە، لەڕێگای خواستەکانیان بۆ گۆڕانەوە خودی خۆیان پێناسەدەکەن نەک لەڕێگای پارێزگاریکردن لە سیستەمی ئامادە، ئیدی ئەم ئەندامانە ناتوانن باس لە پارێزگاریکردن لە“ئینتیما”بکەن. لە هەلومەرجێکی ئاوادا ئەکتەرێکی کۆمەڵایەتی نوێ لەدایک دەبێت. لێرەوە لە فیکری ئالان تورێندا، تەواو بەپێچەوانەی پیەر بۆردیۆوە، کەسی تاک دەبێت بە ناوەرۆکی خۆی، بە بناغهی خۆی، بە دەوڵەت و نیشتمانی خۆی، بە شەرعیەتی بوون و هەبوونی خۆی، شەرعیەت بەوەی کە مافی هەیە وەک کەسێکی خاوەن ماف بژی.
بەم شێوەیە چەمکی”خود” ڕاستەوخۆ دەلکێت بە چەمکی “ماف”هوە کەڕاستەوخۆ دەلکێت بە چەمکی “دیمۆکراسی”هوە. دیمۆکراسی بەو مانایەی کە حکومەتی یاسادار لەخزمەتی مافەکانی هاووڵاتیاندایە. ئەم سێ چەمکە، کە بازنەیەک پێکەوە درووستدەکەن، سەدو هەشتا پلە دژ بە بازنەیەکی دیکەن کە لە سێ چەمکی “هەژموون” و “بەرژەوەند” و “ شۆڕش” پێکهاتووە. دیمۆکراسی کاتێک لەدایک دەبێت کە لە چوارچێوەی یاسادا تاکەکان و بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان بتوانن بەرگری لە مافەکانیان بکەن. بەڵام کائینی خاوەن ماف بەرەەمی دیموکراسی نییە، بەڵکوو مەرجی لەدایکبوونی دیموکراسیە.

ڕاستە تائێستاش ژنان لەنێو جیەانێکدا دەجووڵێنەوە کە پیاوان بۆیان درووست کردون، جیەانێک کە هەلومەرجی جهندەر ئامادە دەکات، جهندەرێک کە فێری دەستەمۆبوون و ماڵیکردنی کردن. بەڵام لەهەمان کاتدا لای هەمان ژنان وشیاری بە ماڵیبوون و دەستەمۆبوون درووست بووە. وشیاریەک کە فێری ئەوەیان دەکات کە چۆن لە دەستەمۆبوون و ماڵیبوون برۆنەدەرەوە و چۆن خۆیان بۆ خۆیان بینابکەن و لەپێناوی خۆیاندا بژین. لێرەوە ژن بوون بۆ خود دەبێت بە کردەی پەڕینەوە لە زۆنەکانی “بیناکردنی ژن بۆ ئەویتر” بۆ زۆنەکانی “بیناکردنی ژن بۆ خود”، دەبێت بە پەڕینەوە لە ژنبوون لەپێناوی ئەوانی دیکەدا بۆ نێو دنیای ژنبوون لەپێناوی خوددا.
بەڵێ ژنان کائینی بیناکراون لەدەوری سێکس. بەڵێ ژنان ئەو مێینانەن کە پیاوان خشت بەخشت بینایان کردوون، بەڵام لەهەمان کاتدا، هەمان ئەم ژنانە دەخوازن کە یەک بە یەکی ئەو خشتانە هەڵبوەشێننەوە و بەدەستی خۆیان خودی خۆیان بینا بکەنەوە. لێرەوە ژنانی پۆست فیمینیزم لە گەڕانێکی بەردەوامدان بەدوای هەموو ئەو شتانەی کە فڕێیان دەداتە چوارچێوەی دێتێرمینیزمەوە، بۆئەوەی بتوانن لێیان دەربازببن. لێرەوە خۆیان بۆ ئاستی خۆیان بەرزدەکەنەوە و لە بینینەکانی خۆیانەوە جیەانی دەوروبەریان هەڵدەسەنگێنن و پێگەی خودی خۆیان لۆکالیزە دەکەن، پێگەیەک کە پیاوان بۆ ئەویان درووست کردووە و دەخوازن کە هەمیشە دەستی پێوەبگرێت.
ئەوەی لێرەدا گرنگە گۆڕینی وێنەی ئەوان لە نێگەتیڤهوە بۆ پۆزێتیڤ، لە خراپەوە بۆ باش نییە، بەڵکوو ئەوەی گرنگە پەڕینەوەی ئەوانە لە وشیاری ژنبوون وەک “کەرەسە“وە بۆ وشیاری ژنبوون وەک “خود”. بیناکردنی خود بریتییە لە گوزارشتکردن لە ئەکتەرێک کە دژ بە “ئیغتیراب”ی خۆی ململانێ دەکات، دژ بە “ئیستیغلال”کردنی لەلایەن کردەی بە بازاڕی کردنیەوە ململانێ دەکات. ئەم ئەکتەرە چەند دژ بە ترادیسیۆنی دەستەمۆکردن هاواردەکات، هێندەش دژ بە کۆیلەکردنی بەناوی ئازادییەوە ڕادەپەڕێت.
بەڵام لێرەدا دەبێت شتەکانمان لێ تێکەڵ نەبێت! ئەو خودەی کە تورێن باسی دەکات بریتی نییە لەو “تاکگەراییەی” کە مرۆڤ وەردەگێڕێتە سەر زیندانی خودی خۆی ولە جیەانی دادەبڕێت. بەڵکوو بریتییە لە “تاکگەراییەک” کە ئازادانە دەیخاتە پێوەندییەوە لەگەڵ ئەوانی دیکەدا و بە ئازادانەش ئینتیماکانی دەست نیشاندەکات.
لە کۆمەڵگەی نوێدا هەموو شتێک دەمانبات بەرەو ڕاکردن لە خۆمان، ڕاکردن بەدوای هەموو ئەو شتانەی دیکەدا کە بۆمان پێشنیاردەکەن، هەموو ئەو شتانەی کە وەک پاتری “من”ی ئێمە بەردەوام شەحن دەکەنەوە. لەم کۆمەڵگەیەدا “من”ی ئێمەکان وەک خۆر ئاوادەبێت، وەک مانگ دەگیرێت، چونکە فڕێدراوەتە نێو جیەانێکەوە کە سنووری نییە و هەموو ئاماژەکان، زمانەکان، کەلتوورەکان، ترادیسیۆنەکان، فاکتەکان، لە هەرچوارلاوە پەلاماری دەدەن. لەم کۆمەڵگەیەدا، نەک هەر گرووپەکان، بەڵکوو تاکەکانیش دەدڕێن، دابەش دەبن، ورد دەکرێنەوە، لەتوپەت دەبن و هەموو کۆنترۆڵێک لەسەر خودی خۆیان لەدەستدەدەن.
لەجیەانێکی ئاوادایە کە ئالان تورێن باس لەژن وەک بەرەەڵستکار دەکات. ژنێک کە دەیەوێت ڕووبەڕووی ئەم هەلومەرجە ببێتەوە و خۆی نەدات بەدەستەوە. ژنێک کە دەیەوێت کۆنترۆڵی “من”ی خۆی لەدەست نەدات و بەردەوام لەنێو پرۆسێسی خودبیناکردندابێت. ژنێک کە نایەوێت لەتوپەت ببێت و لەژێرکاراییە جیاوازەکاندا وەک کاغهز بدڕێت.
لای تورێن بناغهی “بەرەنگاری ژنان” بە کۆنترۆڵکردنی هەموو ئەو دەسەڵاتانە دەست پێدەکات کە مومارەسەی خۆیان لەسەر لاشەی دەکەن. واتە ژن دەبێت بە خاوەنی سەرەتا و کۆتایی لاشەی خۆی. لاشەی ژن دەبێت بە و موختەبەرە گەورەیەی کە پرۆسێسی بیناکردنی “من”ی خودی ژنی تیادا دەست پێدەکات. بەبێ کۆنترۆڵکردنی دەسەڵاتی هەژمووندار بەسەر لاشەیەوە، هەرگیز ژن ناتوانێت بانگەشەی بیناکردنی خودی خۆی بکات.
یەکێک لە ڕەگەزە سەرەکیەکانی ئەو نیشتمانەش کە پێی دەوترێت “لاشە“ بریتییە لە سێکس. چرکەساتی سێکسی مێینە لەگەڵ نێرینەدا، دەتوانرێت وەربگێڕدرێتە سەر هەستێکی بەهێز، نەک بە ئارەزووی سێکسی، بەڵکوو بە بیناکردنی “من”ی خود لەلایەن ژنەوە. لەم چرکەساتەدا، ژنێک کە تادوێنێیەکی نزیک کەرەسەبوو، دەبێت بە ئەکتەر و ئەزموونی لاشەی خۆی و هەستەکانی، بەو شێوەیەی کە خۆی دەخوازێت دەستەمۆدەکات.
گومانی تیادانییە کە بەشێک لە ڕووبەری لاشەی ژن لەلایەن هاوکێشەی جهندەرەوە بیناکراوە و پرسە کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری، ئەخلاقی و ئایینیەکان دەستیان لەم بیناکردنەدا هەیە. بەڵام ئەمە کۆی شانۆگەریەکە نییە، چونکە بەشە هەرە زۆرەکەی پەیوەندی بە وشیاری ژن بە لاشەی خۆیەوە هەیە. لەم وشیاریەدا ژن خاوەنی ڕوانینێکی تاقانەیە لەسەر لاشەی خۆی، لەسەر وەزیفەی ئەندامەکانی لاشەی خۆی و تێدەکۆشێت لەپێناوی ئەوەی کە بە ئاڕاستەی بیناکردنی “من”ی خۆیدا بیبات. واتە دوور لە کاراییە کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری، ئەخلاقی و ئایینیەکان، لاشەی خۆی بۆخۆی و لەپێناوی خۆیدا درووست دەکات. ئالان تورێن باس لە مەسیحێک بە خاچەوە، شۆڕشگێڕێک بە پەتی سێدارەوە دەکات کە ملکەچ ناکات و نایەوێت لاشەی لەلایەن ئەوانی دیکەوە کۆنترۆڵ بکرێت، بەپێچەوانەوە، لەپێناوی “کەرامەتی” خودی خۆیدا گیانی خۆی دەبەخشێت. ئەمە ئەو ئەکتەرە ئازادەیە کە تورێن دەیخاتە سەر شانۆ.
* سۆسیۆلۆگ و مامۆستای زانکۆ لە پاریس[1]