دوالیزمی ڕەهاگەرایی... دوالیزمی ڕێژەگەرایی
#حەسەن جودی#
بەرلەوەی مرۆڤ بە پرۆسەی کۆمەڵگابووندا تێبپەڕێ ڕوانین و پێناسەکانی بۆ بوونەوەر و شتەکانی دەوروبەری نەگەیاندبووە ئاستی ئەبستمۆلۆژیدا، بەڵکو لەمیانەی پێکداخشان و کارلێک و کار و کاردانەوە لەگەڵیاندا لە نێو گەنەکانیدا تۆماربووە. بەڵام دواتر کە پرۆسەی کۆمەڵگابوون و لەگەڵیشیدا پرۆسەی کەویبوون و ماڵیبوون پێشدەکەوێ، ئیدی لەلای مرۆڤ ڕوانین و پێناسەکانی بۆخۆی و بوونەوەر و شتەکانی دەوروبەری دەگاتە ئاستی ئەبستەم- مەعریفە. بۆ نموونە؛ گیانلەبەرەکانی بۆ گیانلەبەری کێوی و گیانلەبەری کەوی و ماڵی، ڕووەک و گژو گیاکان بۆ شیاوی خواردن و شیاوی نەخواردن دابەشکرد. سەبارەت بەخودی خۆیشی پێکهاتەیەکی دوالیزمانەی کێویبوون و کەویبوونی بەخۆی دا و خۆی وەها پێناسەکرد. دەکرێ بڵێین؛ مەعریفەی دوالیزمیانە سەرەتاییترین مەعریفەی مرۆڤە. لەم ڕوانگەیەوە؛ پێناس و ڕوانین و ڕامانەکانی داتاشی و پۆلێنی کرد. بەڵام وا دیاردەبێت سەرەتا مەعریفەی دوالیزمی، کە مەعریفەیەکی جیاکاری و هەڵاوێردکردنە، مەعریفەیەکی ڕەهاگەرایی بووە، نەک ڕێژەگەرایی. بۆیە دەتوانین بڵێین؛ تایبەتمەندێتی ڕەهاگەرایی+ دوالیزمیانەی مەعریفەی سەرەتایی، مرۆڤی پەلکێشی مەعریفەیەکی دۆگمایانە کرد. مەعریفەی دۆگمایی مەعریفەیەکە هەموو بوونەوەرەکانی گەردوون و تەنانەت خودی مرۆڤ و پێکهاتە سەرەتاییەکانی کۆمەڵگای بۆ دوو بەشی ناکۆک و دژ بەیەک پۆڵێن دەکات. لێرەوە چەمکی ڕەهاگەرایی؛ باش و خراپ، جوان و ناشیرین، حەڵاڵ و حەرام و...هتد لە هزراندن و ڕامانی مرۆڤ دەچەسپێ. شێوە هزراندنە سەرەتاییەکانی مرۆڤ وەکشامانیزم میتۆلۆژیا - غەیبانیەت لەو شێوە هزراندنە دۆگماییانەن کە مرۆڤ سیستەمی مەعریفی خۆی لێ پێکهێناوە. بێگومان لەگەڵ پێشکەوتنی فەلسەفە و دواتریش زانست هێدی هێدی مەعریفەیەکی ڕێژەیی پێشدەکەوێ، کە لەگەڵ خۆیدا چەمکی دوالیزمی ڕەهاگەرایی لاواز و بێ بنەما دەمێنێت و چەمکی دوالیزمی ڕێژەگەرایی گەشە دەکات. ئیدی مەعریفەی ڕەهاگەرایی دۆگمایی ڕووبەرووی مەعریفەی ڕێژەگەرایی زانستی دەبێتەوە.
لە بنەڕەتدا ئەقڵیەت و چەمکی دوالیزمی - بە شێوە ڕەهایی و ڕێژەییەکەوە - لەسەر بنچینەی لۆژیکیپێهەڵگیری - انگلاق و کۆتگیری - تقید بونیادنراوە. ئیدی ئیشکالیەتی پێهەڵگرتنەکانانگلاقاتو کۆتگیرییەکانتقیداترەهادار دەکرێن یاخود کۆتگیر، ئەمە کێشە قووڵەکانی نێو شێوە هزراندنەکانشامانیزم- میتۆلۆژیا- تیۆلۆژیا- فەلسەفە- زانستپێکدێنن. هەموو ئەو دوالیزمانەی لە ئەبستمۆلۆژیادا بە درێژایی مێژووی هزری مرۆڤایەتی پۆلێن کراون لە چوارچێوەیلۆژیکی پێهەڵگیری- کۆتگیریبونیادنراوە. تا ڕادەیەکی زۆریش ئاراستەی پێشکەوتن و گۆڕانکارییەکان بەو لۆژیکە پێوراون. بەڵام ئەوەی جێی سەرنج و تێڕامانە ئەوەیە؛ فاکتەری زەمەن- شوێن- ڕووداورۆڵێکی گرنگی هەبووە لەوەی چ بەپێهەڵگیریناوزەد بکرێ و چیش بە کۆتگیری لە قەڵەم بدرێت. ئەوەی دوێنێ پێهەڵگیری بووە ئەمڕۆ یاخود بەیانی دەکرێت ببێتە کۆتگیری. هەروەها ئەوەی لێرە کۆتگیرە لە شوێنێکی دیکە پێهەڵگیر بووە، ڕووداوێک لە کات و شوێنێکی دیاریکراودا پێهەڵگرتنە، بەڵام لە هەمان کات و شوێندا ڕووداوێکی دیکە کۆتگیرییە...هتد. ئیدی فاکتەریزەمەن- شوێن- ڕووداورۆڵێکی گرنگی هەبووە لەوەی شوێنگۆڕکێی نێوان پێهەڵگیرییەکان و کۆتگیرییەکان بێتەدی و لە بۆتە ڕەهاگەرییەکەی خۆی دەربکەوێ و بۆتەیەکی ڕێژەگەرایی وەربگرێت. ئەمەش وای کردووە ئەبستمۆلۆژیا تا ڕادەیەک لە دوالیزمی ڕەهاگەرایی ڕزگاری ببێت و ئاراستەیەکی ڕێژەگەرایی وەربگرێت.[1]
Este artículo ha sido escrito en (کوردیی ناوەڕاست) Lenguaje, haga clic en el icono de
para abrir el artículo en el idioma original!
ئەم بابەتە بەزمانی (کوردیی ناوەڕاست) نووسراوە، کلیک لە ئایکۆنی
بکە بۆ کردنەوەی بابەتەکە بەو زمانەی کە پێی نووسراوە!
Este artículo ha sido visitado veces 952
Escriba su comentario sobre este artículo!