=KTML_Bold=Şoreşa 19’ê Tîrmehê şoreşa guhartin û avakirinê ye - 1=KTML_End=
EHMED MIHEMED

Di rûpelên dîrokê de nimûneyên şoreşan gelek in. Li Sûriyê di destpêka 2011’an de şoreşê dest pê kir û piştî çend mehan ket xizmeta ajandeyên derve, lê belê tenê Kurd, hevalbendan wan ên ji gelên din bi rêya Şoreşa 19’ê Tîrmehê modelek pêşkêş kir û karîn guhartin û avakirinê pêk bînin.
=KTML_Bold=ŞOREŞA 19’Ê TÎRMEHÊ.., DESTPÊK Û MERHELEYÊN PÊŞDEÇÛNÊ YE=KTML_End=
Gelê Kurd ku di paşguhkirin û siyasetên înkarê re derbas bûye, di zûtirîn demê de bi şoreşa Sûriyê ya ku di Adara 2011’an de dest pê kiriye, hesiya. Piştre ew şoreş ji rêya xwe derket û xizmeta ajandeyên hêzên herêmî, di serî de Tirkiye û Qeterê kir. Ji lew re di 19’ê Tîrmeha 2012’an de dest bi şoreşa ku bi navê Şoreşa 19’ê Tîrmehê tê nasîn, kirin.
Di vê dosyayê de ku ji 3 beşan pêk tê, em ê bale bikişînin ser vê şoreşê, destpêkirina wê, fikra xwe spartiyê û rola jinan. Di beşa yekemîn de dê li ser sedemên destpêkirina şoreşê, merheleyên ku tê re derbas bûne û astengiyên li hemberî wê derketin, nîqaş bikin.
=KTML_Bold=BI SALAN POLÎTÎKAYEN QIRKIRIN Û ÎNKARKIRINÊ=KTML_End=
Ji dema Peymana Sykes-Picot de ku Kurd li nav çar dewletan; Sûriye, Tirkiye, Iraq û Îranê dabeş kirine, gelê Kurd li her derê azarên zilm, destpotî, siyasetên qirkirin û înkarê kişandin. Kurdên li Sûriyê, ji siyasetên erebkirinê, mîna tirkkirin û fariskirinê bê par neman, nimûneya wê jî komkujiya Adara 2004’an e.
Bi destpêkirina şoreşa Sûriyê re, Kurd ji ber bidestxistina mafên xwe yên rewa kêfxweş bûn ku bi salan ji dest hatibûn birin, lê belê şoreş vegerî leşkeriyê û kete xizmeta ajandeyên hêzên herêmî. Wê demê Kurdan zanî ku ev şoreş tu destkeftiyan ji gelê Sûriyê re pêk nayne, gelo çawa ji Kurdan re pêk bîne.
=KTML_Bold=KURDAN RÊYA ŞOREŞÊ HILBIJART=KTML_End=
Ji lew re Kurdan rêya di vê şoreşê de hilbijart û Şoreşa 19’ê Tîrmehê ya 2012’an dest pê kir. Hevseroka Tevgera Civaka Demokratîk (TEV-DEM) Zelal Cîger ev şoreş, wek rojeke nû û jinûve avakirin pênase kirin ku erka birêxistinkirina gel girt ser xwe, da ku valahiya di rêveberiyê de dagire, beriya ku Rêveberiya Xweser were damezirandin.
Zelal Cîger dibêje ev şoreş ji tevan re îsbat kir ku Kurd dikarin şoreşê bi rê ve bibin, li hember zilm, destpotî û çewisandinê bisekinin.
Şoreşa 19’ê Tîrmehê, berhema mîras, têkoşîn û xebata Tevgera Rizgariya Kurdistanê li Sûriyê ye. Têkildarî mijarê hevserokê Desteya Rêveber a Partiya Yekitiya Demokratîk (PYD) Aldar Xelîl wiha got: Ne ji mîrasa vî gelî bûya, ya ku xwe spartî zîhniyeta azadî, têkoşîn û berxwedana ji bo welat, rûmet û fedaîbûnê, şoreş ne di vê astê û hêzê de bû.
Çirûska Şoreşa 19'ê Tîrmehê ji bajarê Kobanê pê ket ku destpêkê rejîma Baasê jê hate qewitandin, piştre li tevahî bajar û bajarokên Rojava belev bû. Şoreşê felsefeya neteweya demokratîk ji xwe re bingeh girt, ji xwe re metoda xeta sêyemîn rê girt û dev ji lêgerîna desthilatê berda.
Hevserokê Meclisa Qanûnsaz a herêma Cizîrê Dr. Husên Ezam diyar kir ku xeta sêyemîn ji rewşên ku Sûriyê tê re derbas bûye berisv bû, da ku nekeve çirava aloziya Sûriyê û wiha got: Em nabin tifing di destê hêzên derve de.
=KTML_Bold=OPOZÎSYONÊ PIŞTA XWE DA DERVE Û KURDAN JÎ PIŞTA XWE DA GEL=KTML_End=
Piştî ku opozîsyona Sûriyê pişta xwe da hêzên herêmî, kesên ku navê şoreşger li xwe dikirin û îdia dikin ku azadiya gelê Sûriyê dixwazin, çeka xwe rastî gelê Kurd kir. Êrişî taxên Kurdan ên li bajarên Helebê û Efrînê kirin. Piştre jî êrişî herêmên din ên Kurdan kirin.
Girêdayî mijarê, Zelal Cîger got: Kesên bi şoreşê re rabûne, di destpêkê de daxwaza azadî û demokratiyê dikirin. Lê belê destwerdana derve şoreş ji naveroka wê vala kir, şoreşger vegerand çekdaran û êrişî herêmên Kurd kirin û niha jî bûne çete. Şoreşa Sûriyê ji destpêkê de hat zivirandin.
Yên ku idîa dikir ku ew şoreşa Sûriyê bi rê ve dibin, çi li dewletên cîran an jî dewletên rojavayî yan jî yên ku komên çekdar çêkirin û şerê rejîmê kir, hedefa wan yek bû. Ew jî çawaniya xwegihandina desthilat û çemberkirina hikum li şûna rejîma heyî di destê xwe de, ye.
Lê belê rewş di hedefa Şoreşa 19’ê Tîrmehê de cuda bû, girêdayî mijarê Aldar Xelîl wiha axivî: Li herêmên me hedef cuda bûn, girîngî da çawaniya pêşxistina zîhniyeta civakê, qedexekirina şerê navxweyî di navbera pêkhateyan de, gihandina forma jiyana hevbeş di navbera tevahî pêkhateyên civakê de, avakirina baweriyê di nava civakê bi xwe de û bi hêza xwe da ku hêza parastina xwe bi pêş bixe, dayîna baweriya bikaranîna dîplomasî, siyaset û pêşxistina çandê.
=KTML_Bold=RAGIHANDINA AVAKIRINA YPG’Ê=KTML_End=
Bi zivirandin û guherîna şoreşa Sûriyê ji rêya xwe, li herêmên Sûriyê komên çete, komên mezhebî û qewmî derketin, li welat ewlehî û aramî winda bû. Êdî Kurd bûn hedefa êrişên komên çete yên bi piştevaniya derve. Ji lew re pêdivî bi avakirina hêzeke leşkerî ku parastina gel bike, hebû û parastina saziyên ku nû hatine avakirin û bi hedefa gihandina civakê ya azadî û demokrasiyê, hebû. Bi wê re jî bi fermî di 19’ê Tîrmehê de avakirina Yekîneyên Parastina Gel (YPG) hat ragihand.
Der barê avakirina YPG’ê de, berdevkê YPG’ê Nûrî Mehmûd wiha got: Ragihandina avakirina wê, ji ber kûrahiya çanda vê herêmê, ji bîranînên wê yên siyasî ku bi azadî, fedaîbûn û berxwedanê bawer e, da ku bigihîne mafên xwe, pêk hat.
Ji dema avakirina wê de, YPG’ê têkilî bi komên çekdar ên li herêmên Sûriyê yên dîtir re ku idîa dikirin parastina Sûriyê û şoreşa wan dikin, danî. Lê hemû hewldan bi bin ketin. Ji ber piraniya wan komên ku xwe bi nave Artêşa Azad bi rêxistin dikir, girêdayî ajandeyên derve bûn ku piştevaniya wan dikir û hewl dida hedefên xwe li Sûriyê pêk bîne.
Der heqê mijarê de, Nûrî Mehmûd wiha da zanîn: Ji dêvla ew komên hatine avakirin xizmeta şoreşa bikira, berê xwe da dizî û wêrankirina binesaziyê, her wiha vegerî çeteyên ji Cebhet El-Nusra, El-Qaîde û DAIŞ’ê.
Mehmûd piştrast kir ku tişta ku nehiştiye ew kom bi hêzên wan re bidin û bistînin, piştdayîna wan aliyan bi îdolojiyên îslamî yên radîkal ên dûrî Îslama rast e û piştdayîna çetetiyê ye. Her wiha nimûneya wê jî şerkirina wan çeteyan li Lîbyayê nîşaneyeke eşkere li pêş çavên tevan e.
YPG’ê bare parastin herêmê ji destpêka avakirina wê de hilgirt ser xwe û bersiva êrişên li herêmê da, mîna destpêkê li Serêkaniyê, Til Birak, Til Hemîs, Hesekê, Kobanê heta bi EFrîn û taxa Şêxmeqsûdê ya li bajarê Helebê.
Tenê ev hêz ji Kurd pêk nehat, lê belê ciwanên Ereb û Suryan jî tev li bûn. Ji lew re bûn dendik an jî tova avakirina QSD’ê di Cotmeha 2015’an de ku rola wê ya pêşeng di şerkirina DAIŞ’ê heta têkbirina wê ya erdnîgarî de di Adara 2019’an de, hebû.
=KTML_Bold=GEL BER BI RÊVEBERIYA XWESER VE XWE BI RÊXISTIN DIKE=KTML_End=
Piştî şoreş li tevahî bajar û bajarokên Rojava belav bûn û rejîma Baasê jê hat qewitandin, şêniyên herêmê xwe di saziyên sivîl û xizmetguzariyê de bi rêxistin kir da ku pêdiviyên xwe yên bingehîn dabîn bikin. Ev rêxistin bi şêweyê komîn, meclisên herêmî heta bi Meclis Gel a Rojavayê Kurdistanê hat destpêkirin ku herêmê bi rê ve bibin.
TEV-DEM’ê ya ku wê demê gel bi rê ve dibir, erka birêxistina civakê hilgirt ser xwe, têkildarî mijarê Dr. Husên Ezam wiha diyar kir: TEV-DEM’ê parastina sazî û daîreyên ku jê rejîma Baasê bi der xistin, kir. Her wiha valahiya ku çêbûye jî, bi rêya komîte û meclisên herêmî bi rêya mekanîzmayeke nû dûrî mekanîzmaya dewletî, hatin dagirtin.
Aldar Xelîl destnîşan kir ku Şoreşa 19’ê Tîmrehê zîhniyet û tirsa ku rejîmê di dilê civakê de çandiye ku ew nikarin rêveberiya kar û barên xwe bêyî dewlet û saziyên wê bikin, hedef girt. Her wiha piştrast kir ku vê şoreşê bawerî di civakê de çand ku ew dikarin xwe bi rê ve bibin. Bi wê re jî komîn hatin avakirin, ji ber bingeha pêşxistina civakê û rêvebirina wê ye, her wiha komîn ne şîrket an jî saziyeke tê avakirin, lê belê zîhniyeta civakê derman û sererast dike.
Bi her hemeleyekê ku YPG’ê li dijî DAIŞ’ê pêk dianî, hêrêmên nû dihatin rizgarkirin û firehiya herêmên rizgarkirî mezin dibû. Ji lew re pêdivî bi hebûna mekanîzmayeke sazî ya tevahî herêman li hev kom bike hebû, da ku wê di aliyê civakî, siyasî û ewlehî de bi rê ve bibe. ji lewma di 2013’an dest bi pêngava ber bi avakirina rêveberiya xweser a hebeş a di navbera tevahî pêkhateyan de hat kirin.
Tevî ku TEV-DEM’ê erka birêxistina civakê hilgirtibû ser xwe jî, lê hevseroka TEV-DEM’ê ya niha Zelal Cîger axivî: Pêwîstî bi pergalake birêvebirinê li gel pergala civak û rêxistina li herêmê hebû, her wiha li gorî nîqaşên ku 6 mehan dom kiriye, li ser pergala Rêveberiya Xweser li 3 kantonan hat lihevkirin û destpêka 2014’an de hat ragihandin.
Husên Ezam, got ku ji berhemên Şoreşa 19’ê Tîrmehê, ragihandina Rêveberiya Xweser a Demokratîk di Çileya 2014’an de li hersê kantonên Cizîr, Kobanê û Efrînê ye. Piştre rêveberiyên sivîl li Minbic, Reqa, Tebqa û Dêrazorê jî çêbûn.
Ezam wiha domand: Girîngiya Rêveberiya Xweser ji metoda xetea sêyemîn bêyî berê xwe bidin rejîm an jî opozîsyonê. Lê belê metodeke taybet hebû û pişta xwe dayê, ew jî felsefeya neteweya demokratîk û bi beşdariya tevahî hêzên li herêmê, me saziyên siyasî, leşkerî, xizmetguzarî û civakî avakir. Îro jî herêmên bi hevrûkirina bi herêmên dîtir li Sûriyê re yên herî baş in.
Niha Bakur û Rojhilatê Sûriyê bi rêya 7 rêveberî û meclisên sivîl tê bi rê ve birin, her wiha di 6 îlona 2018’an de di bin sîwana Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyê ku Meclisa Sûriya Demokratîk(MSD) sîwana wê ya siyasî ye, li hev kom bûn.
Husên Ezam got ku Rêveberiya Xweser medola bêhempa li Sûriyê ye û nimûneya yekemîn a rêvebirina li Rojhilata Navîn e û wiha pê de çû: Ev rêveberî, şerê terorê ji destpêka Artêşa Azad, Cebhet El-Nusra heta bi DAIŞ’ê kir, tevî gelek astengî û êrişan karî parastina herêmê bike, her wiha ev nimûneyeke êrênî ji tevahî sûriyan re ye.
Zelal Cîger dibîne ku Şoreşa 19’ê Tîrmehê, pergala xizmeta herêmê li ser tevahî astan ava kir, garantî û misogeriya demokratî û mafên tevan kir, nûnertiya çînên civakê yên cur bi cur dike, nexasim jin û ciwanan ku di rêvebirina civaka Sûriyê de hatibû bidûrxistin.
=KTML_Bold=GUHERTINA ZIÎHNIYETÊ=KTML_End=
Şoreşa 19’ê Tîrmehê zîhniyeta li ser civakê ku hatiye ferzkirin, guhart û piştrast kir ku gel kane xwe bi xwe di tevahî aliyan de bi rê ve bibe, parastina xwe, hebûn û mafên xwe li hember tevahî êrişkaran bike. Her wiha pergala xweparastinê ku li herêmê hatiye avakirin ku xwe spartiye rêgezên parastina rewa, bû nimûneyeke li tevahî cîhanê. Ji ber ev pergal li hember DAIŞ’ê seknî û têk bir ku di demekê de tevahî dewlet li hember aciz bûbûn.
Ji aliyê rêvebirê ve, vê şoreşê sepand ku ne pêwîst e bibe dewleta heta ku civakê bi rê ve bibe, di vê çarçoveyê de Aldar Xelîl wiha bi lêv kir: Civakeke birêxistinkirî dikare erka rêvebirinê hilgire ser xwe, ev jî di berdewam Rêveberiya Xweser a rêvebirina herêmê û pêkanîna wê de eşkere bû. Ev jî ferqa tecrûbeya Bakur û Rojhilatê Sûriyê ji herêmên dîtir ên Sûriyê ye ku tê de herêmên rejîmên Sûriyê heye û yê din jî herêmên girêdayî çeteyên dewleta Tirk a dagirker heye ku di wan herêmên girêdayî rejîma Sûriyê û çeteyên dewleta Tirk a dagirker de demokratî, azadî tune ye.
Xelîl bal kişand ser ku Şoreşa 19’ê Tîrmehê şoreşa rastîn û bihara gelan e ku civakê hewl daye xwe bigihînê. Her wiha nûnertiya pêşxistin, pêşdeçûn û avakirina hêvî ji nifşên pêşerojê re pêk bîne, ew jî berovajî herêmên û dewletên dîtir e. li Iraqê ji dema hilweşîna rejîma Sedama Husên a 2003’yan heta roja îro ve tu aramî pêk nehatiye. Her wisa li Lubnan, Tunis, Lîbya, Yemen û hwd jî ji dewletên herêmê mîna Tirkiyê û Îranê jî. Li gorî Aldar Xelîl li van dewletan tevî kevntirîna rejîma wan, lê azara gelek pirsgirêkan li ser tevahî astan bi sedema rejîmên wê yên desthilata dikişîne.
=KTML_Bold=DIJWARÎ Û ASTENGÎ=KTML_End=
Her şoreşek rastî dijwarî û astengiyan tê. Her wiha rewşa Şoreşa 19’ê Tîrmehê jî di dirêjahiya 8 salan de rastî dijwarî û astengiyan hat ku pêşxistin û pêkanînên wê yên siyasî, civakî, leşkerî û aborî sînordar kirin.
Girîngtirîn dijwariyên wê, zihnî ne, mîna zîhniyeta rejîma desthilat û kevneşopiyên krêt ên ku di civakê de hatin sepandin. Zihniyeta mêrdestiyê li hember Jinan. Di vê alî de Aldar Xelîl gotinên xwe wiha domand: Axaftina li ser şoreşê, tê wateya ku tiştek heye divê bê guhartin, çi siyasî, leşkerî yan jî hwd dibe bila bibe. Ji lew re di dema hewldana guhartinekê de, dê hin alî guhartin red bikin, hebe. Ji ber naxwazin bi hêsanî bê guhartin. Lê belê pêdiviya wê bi demeke dirêj heye heta ku bigihîne encamekê.
Xelîl axaftina xwe ya li ser dijwarî û astengiyan domand û wiha diyar kir: Ji aliyekî din ve jî herêm dorpêç kiriye û rastî êrişên dewletên cîran tê ku dixwazin rêveberiya heyî têk bibin. Her wiha şerekî derûnî û çapemeniyê heye, dewletên herêmî yên cîran jî dixwazin bandora xwe li ser civakê ferz bikin. Her wiha israra berdewama zîhniyet û îdolojiya dewletê ya li hember pergala demokratîk heye. Ev tevahî astengî û dijwarî li hemberî me ne, hin bi zanabûn ji hêla rejîm ve ne, hin ji aliyê Tirkiyê ve, hin ji aliyên dewletên herêmî yên cîran ve û hin girêdayî me bi xwe ne.
Lê li aliyekî din jî Dr. Husên Ezam wiha dibêje: Hin astengiyên mezin, çi ji derve yan jî ji hundir ve hene, yên girîng jî êrişên Tirkiyê yên bêserûber û bênavber li ser herêmên Sûriyê ne. Ew jî ji destpêka dagirkirina wê ya Cerablus, Ezaz, Bab, piştre Efrîn, Girê Spî û Serêkaniyê ye. Wê jî hişt alozî mezin bibe û tevgera mezin a koçberiyê çêbe.
Ezam îşaret pê kir hin astengiyên li pêşberî wan mîna jinûve avakirina herêmên rizgarkirî û xizmetguzariya wan hene, ji bilî wê jî bi hezaran çeteyên DAIŞ’ê di girtîgehan de heye û divê ev dosya bê çareserkirin. Li gel wê jî dosyayên dîtir mîna beşdariya li kongreya Cinêv a der barê Sûriyê û beşdariya destûreke Sûriye ya nû heye.
Tevî ku şoreşê gelek destkeftî heta niha pêk anîn, lê hin mijar hene ku heta niha pêk nehatine. Li gorî Ezam sedem wiha ne; nezanîna baş a mijarên rêveberiyê, her wiha tecrubeya nûjen ku herêmê tê re derbas dibe.
Aldar Xelîl diyar kir ku şoreşê heta niha nikarî civak bigihanda asta şerê gel ê şoreşgerî. Lê belê pê bawer e ku bi xebata cidî dê vê yekê jî pêk bîne ku pêwîstiyek e.[1]