ناڤ: وەلید
ناسناڤ: وەلی دێوانە
ناڤێ بابێ: کوێخا محەممەد
ساڵا ژ دایکبوونێ: 1826
ساڵا مرنێ: 1881
جهێ ژ دایکبوونێ: ناوچەیا بەکراوا ل باژارێ هەڵەبجەیێ
جهێ مرنێ: #سلێمانی#
$ژیاننامە$
وەلید کوڕێ کوێخا محەمەد ناسکری ب وەلی دێوانە، هەلبەستڤانەک کوردە و ل سەدساڵا هەژدێ ژیایە. شەعر و هۆزانێن وی هەلبەستڤانی ب شێوەزارا هەورامی بوون، کو بۆ جارا ئێکەم هەلبەستێن وی ل ڕۆژنامەیا ژیان و ژین هاتنە بەلاڤ کرن. #پیرەمێرد#ێ هەلبەستڤان گرنگییەک زێدە ب هەلبەستێن وی داینە و ژ شێوەزارا هەورامی وەرگەڕاندینە سەر شێوەزارا سۆرانی. مەحمود خاکی ل ساڵا 1970 و #عوسمان هەورامی# ل ساڵا 1976ێ هەلبەست و هۆنراوەیێن وی کۆمکرینە و چاپ کرینە. هەروەسا وەلی دێوانە شارەزایێ زمانێ فارسی ژی بوو.
ناڤێ وی یێ تەواو «وەلید کوڕێ کوێخا محەمەد»ە و ژ مالباتا کەمالەییانە و سەر ب هۆزا جافە، ل ساڵا 1826 ل ناوچەیا بەکراوا ل هەڵەبجەیێ ژدایکبوویە. بابێ وی زلامەک خانەدان و خودان ملک بوویە. ل تەمەنێ بچویکاتیێ ڤە بابی وی حەزکرییە وی دانێتە بەر خواندن و نڤێسینێ، ل باژارێ #سلێمانی#ێ فەقێیەک گرتییە کو وی فێری خواندنێ بکەت و لسەر دەستێ مامۆستایێ خوە مەلا یوسف فێری خواندن و نڤێسین و قورئانێ دبیت. خواندەوانیا وەلی دێوانە و ناڤودەنگێ مامۆستایێ وی گەهەشتییە هۆزێن دی ژی. کوێخا قادر شێروان کو یەک ژ سەرۆک هۆزێن تیرەیا کەمالەییانە، کچەک هەبوویە ب ناڤێ شەم (شەمسە) داخواز ژ مامۆستای کرییە کو وێ ژی فێری خواندنێ بکەت و د گەل وەلی دێوانە پێکڤە دەف وی خواندنە. وەلی شەیدایێ شەمێ دبیت و پەیمانا ئەڤینیێ پێکڤە گرێددەن. مالباتا وەلی دێوانە دچنە خواستنا شەمێ، لێ بڕیار ئەڤ بوویە کو حەتا ل زۆزانان نەڤەگەڕن، ئەڤ هەردوو دەرگستی بمینن. ل دەما کۆچا هاڤینەیا هۆزا جاف بۆ زۆزانان، دژاتی و ناکۆکی دکەویتە ناڤبەرا مالباتا هەلبەستڤانی و مالباتا خۆشتڤیا وی، کو ل «کەلی پەیکووڵیدا» ڕوویدایە ئەڤ ناکۆکی. هەر ژ بەر وێ ئاریشە و ناکۆکیێ ئەڤیندارێن مە ناگەهن یەک و ژ یەکدی دوور دکەون و هەڤدوو نابینن. ئەڤینا شەمێ گەلەک گاریگەری لسەر هەلبەستڤانێ مە هەبوویە، ب وی ئاستی کو پتریا هەلبەستێن وی بۆ خۆشەویستی و ژ یەک دوور کەتنا وی و شەمێ بوون. تربا وەلی دێوانە بەر سنگێ چیایێ سەید سادقی ڤەیە ل قەزایا #سەید سادق#ا ناوچەیا #شارەزوور#.
$هەلبەستێن وی$
هەلبەستێن وەلی دێوانە ب شێوەزارا هەورامی و لسەر کێشا دە برگەییا خۆماڵی هاتنە نڤیساندن، هەلبەستێن وی هەلبەستێن سادە و ئاسان و ڕەوانن، هەر وێ چەندێ ژیک تام و چێژەک تایبەت داینە هەلبەستێن وی.
$نموونەیەک ژ هەلبەستا وی$
ھەی شەمی بەشەوق چل چرای شەوان
ھەی ژیانی من ھەی ڕۆحی ڕەوان
ھەی گلێنەکەی دیدەی بێ خەوان
ھەی ئاسکی سەرکەل لەسێبەر سڵ کەر
ھەی ھەوای سازی کوێستانان لە سەر
ھەی عەنبەرین خاڵ سۆسەنی کڵاف
ھەی ڕووناکایی ڕەشماڵانی جاف
ھەی من پەروانەی پەڕ سوتاوی تۆ
ھەی من گیرۆدەی زوڵفی خاوی تۆ
تۆ جارێ نایەی بۆ سەر وەختی من
گوێ نادەی بە ئاە، زامی سەختی من
ناپرسیت ئاخۆ من بۆ تۆ چۆنم
بێ باکی لە تین قرچەی دەروونم
ھەوای کوێستانت وا بۆ بووەوە
حەیفت کرد منت لەبیر چووەوە
بێ مروەتیت کرد ھەی شەم دەربارەم
من بۆ تۆ قەیسی سیا ستارەم
وادەی من و تۆ دیوانی خوا بێ
مەگەر ئەو ڕۆژە دادم ڕەوا بێ
شەمی شەم ڕوومەت تۆ بەسەلامەت
سکاڵای دڵم کەوتە قییامەت [1]