نامۍ: شەفېع
نازنام: شەفڵە ڕۇش _ حاکم شەفېع
نامۊ تاتەی: محەمەڎ محەمەڎ خالېڎ
نامۊ ئەڎێ: شەمام عەزیز
یاگۊ پېڎابېیەی: تەۋېڵۍ
ساڵۊ پېڎابییەی: 1922ز
یاگۊ مەرڎەی: هەڵەبجە
ڕېکۆتو مەرڎەی: 2008/01/23ز
$ژیۋاینامە$

شەفېعو حاجی محەمەڎی زاڕۊڵەی یەرەمو حاجی محەمەڎو حەمالەو کوڕو خاڵەکەی بېسارانی و شەمامۊ حەمایزی بییەن، ساڵۊ (1922 پېڎایی) پېڎابییەن و سەردەمو زاڕۊڵەیشەنە پېسەو فرەو ھامسەردەمییەکاو وېش تۇشو نەوەشی ئاۋڵۍ بېیەن و فرە بە سەختی چە مەرگی ڕزگارش بییەن، دماو ئا نەوەشییەیە بە (شەفڵە ڕۇش) نامۍ بریان.
ھەر زۇ پېسەو کەسېۋی سەرپېچیکەرو سەرڎەمو وېش و سەربەوېۋازی چنی دۆروبەریش کۆتەن زۊرانی و لۋان پانیشتو ئێراقی و لاو کۊمپانییە ئینگلیزییەکاۋە هەرمانەش کەرڎینە. پاسە ھەردەم وېش گېڵنېۋە یەکەم ڕۊ چنی کۊمەڵېۋی فرە چە گەنجەکا تەۋێڵۍ چانیشا لالۊ ئەسکەندەر و کەسانۍ تەری چە حەبانیە ۋەرەبەیانېۋی فرە زۇ ملۊ میڎانو هەرمانبەرا؛ چاگە کە ئینگلیزەکۍ هەرمانبەرا نامنۋیس کەرېنۍ، دیم کە فرە کەسۍ چاگە گلېرۍ بییېنېۋە و فرەو کەسەکا باڵابەرزۍ و کەڵەگەتۍ بېنۍ و منیچ کورتەباڵێۋی خڕەڵە، ۋیرم کەرڎۆ ھەرگیز ئا بەختېمە نمەبۊ، کە کابرای نامنۋیسکەر من ۋېنۊ و ئەر منیچ ۋېنۊ، تاکو هەرمانبەرۍ کەڵەکەتۍ مدرێبا، هەرگیز نامۊ من نمەنۋیسۊ. ناچار منیچ پڕانی سەرو تەپۊڵکە خاکېۋی. بەجۊرېۋ، کە من چە گرڎو کەڵەگەتەکا بەرزتەر بېنۍ و کابرای نامنۋیسکەر ۋەڵی گرڎینە نامۊ منش پەرسا و منش چڕیا، تاکو پەی لاو ئاڎی بلۇ، کاتېۋ کە سەرو تەپۊڵکە خاکەکەیۆ ۋەستارە و بەرەو لاو ئاڎی لۋانی و منش دییا، ۋاتش چنی ئانەیچە، کە گولانەنی و بەھېز دییار نېیەنی، چانەیە چەمپۇشی کەرۇ و حەزکەرۇ بە تۊ بەختۊ ھەرمانکەرڎەی بڎەو ... ئیتر بە ئا جۊرە یەکەم ڕۊ ھەرمانبەریی من دەسشپبەکەرد .
ئاڎ دماو سەربازی گېڵانۆ تەۋېڵۍ و سەرەتا چایخانەش بېیەن و دمای ئانەیە دۇکاندار بېیەن و مېیانو ئێراقی و ئێرانینە بازرگانیش کەرڎەن، تاکو دمایی تەمەنیش هەر خەریکو بازرگانی کەرڎەی بییەن. سەرەتا کە ئاڎ چە یانەو تاتەیش جېیا بېیەنۆ، چە چلانە گەڕەکۊ مەڵایا نیشتەجا بېیەن و دماتەر گېڵۊۋە مالېدەر و تاکو چۊڵ بییەی تەۋېڵۍ ۋەهارو ساڵۊ (1981ز) چە گەڕەکۊ شاسوارا نیشەجا بییەن. دماو جېیائاستەی تەۋېڵۍ، ناچار یانەش ملۊ هەڵەبجە و دماو دۋۍ هەفتا ۋەرو تۊپۋارانو دۆڵەتی ئیسلامی ئێرانی پەی سەرو هەڵەبچەی، ناچار هەڵەبجەیچ جېیا مازۊ و یانەش ملۊ شارەکڵەو قەرەڎاخی و دماو دۋۍ مانگا ژیۋای چاگە، ۋەرو وازئاۋرڎەی عەدنانی کوڕیش چە سەربازی و ڕەمایش بەرەو جەنگی، ناچار بەرەو سلېمانییە گەڕەکۊ ئابڵاخی یانەش بارکەرۊ و و چاگەیچە ۋەرو گیریایش بە دۆلاری و تمەنی ئێرانی چە لایەنو چەکدارا ملازم موحسینی، دماو ۋەربییەیش چە زیڼانەنە جارېۋتەر یانەش گېڵۊۋە هەڵەبجە گەڕەکۊ پیرمحەمەڎی وارو بەنزینخانەی و دماو ئانەیە هامنو ساڵۊ (1985ز)جارېۋتەر ۋەرو تۊپۋارانو دۆڵەتی ئیسلامی ئێرانی یانەش بارکەرۊۋە و ملۊ گرڎەنازۍ و پاییزو ئا ساڵۍ جارېۋتەر گېڵۊۋە هەڵەبجە. ڕۊ 13و ئایارو (1987ز) ۋەرو بەشداری کەرڎەی یەدوڵڵای کوڕیش چە ھۊرنیای و ڕېکۋستەی وېنیشاندای ھۊرزتەی ئا ڕۋەو هەڵەبجەی و بەرکۆتەی نامېش و ڕەمایش پەی پېشمەرگایەتی، ناچار ئاڎ شەفېع وېش و هامسەرە و زاڕۊڵېش پەرتەوازۍ سلېمانیۍ با. دمای ئاسایی بییەی بارەکەی، جارېۋتەر گېڵاۋە هەڵەبجە و تاکو ڕۊ 16و ئادارو (1988ز) کیمیاۋارانەکەو هەڵەبجەی و هۆرامانی و شارەزۇری ناچار بە یەکجاری بەرەو ئێران مڕەما و سەرەتا چە ئورڎۇگاو سەرابو فەشی و دماتەر تاکو ساڵۊ (1998ز) چە ئورڎۇگاو گەلیارانی مەناۋە. ڕۊ 29و جولای (1998ز) یانەش بەرەو ئێراق بارکەرۊۋە و بەرەو مەرزو حاجی هۆمەرانی ڕاگنۊ و مېیاۋو دییانە و چاگەیچۆ یانەش ملۊ شارو ھۆلېری و دماو چڼ هەفتا، ڕۊ 15و ئۆگوستو (1998ز)ی دیسان یانەش بەرەو هەڵەبجە بارکەرۊ و هەڵەبجە بۊ بە دما نشینگاو ئاڎی و ئاۋاتو ئەۋەگېڵای پەی تەۋېڵۍ ئۆ چېرو خاکی بەرۊ.
وەنەی و فېربییەی نۋیستەی
ساڵۊ (1927ز) چە تەمەنی پەنچ - شش ساڵینە لۋان فېرگا و چە یەکەمین دەسەو وانیارا فېرگای دۆڵەتی تەۋېڵۍ بییەن، شیخ سەفادین ڕاۋەربەرو فېرگای و مامۊسا گۆرانی ھۊنیەر و مامۊسا فایق بېکەسی ھۊنیەر و ..تد مامۊسێ ئا سەرڎەمەیە بیېنۍ.
شەفېعو حاجی محەمەڎی تاکو نیمەو پۊلو یەکەمو بنەڕەتی وەنەنش، ھەرچڼە فرە زیرەک بییەن، بەڵام نەتاۋانش بە مەرجەکا وەنەی ئا ڕۊزگارەیە مل بڎۊ و چە وەنەی وازش ئاۋرڎەن و دماتەر وېش بە تواناو وېش و کۊمەکو دۊسېۋی سەربازیش فېرو نۋیستەی و وەنەی بییەن. بەپاو ئانەیە کە سەرڎەمو ئاڎینە وەنەی حوجرەیی فرەتر ھۊنیێ فارسیۍ و قورئان و بە عەرەبی بېیەن و نۋیستەی بە ئەلفابێتی کورڎیی (-هۆرامی و -سۆرانی و ..) ئی ڕۊزگارەیە نەبییەن، تاکو چڼ ساڵێۋ ۋەڵی مەرڎەیش ئاڎ ھەردەم نامەکاش بە جۊرو ڕانۋیسی کۊنەو ئا سەرڎەمەیە نۋیسۍ.
ھەڵبەتە بېژگە ئەۋەوەنەی و نۋیستەی، ھەژمارکەرڎەی درۊس و تەمام زانۍ و گرڎو پەرسە بازرگانییەکا وېش بەبۍ ئامرازو ھەژمارکەرڎەی ئەنجامدۍ و تەنانەت پەی ھامتەنەکا وېچش ھەمان چېۋش ئەنجامدان و پېسەو ھەژمار-درۊسېۋی یاگۊ بڕۋاو خەڵکو تەۋېڵۍ و بازرگانەکا سەرڎەمو وېش بییەن.
چە بوارو ئەۋەوەنەینە، تەنیا ھۊگریش پەی کتېبە ھۆرامییەکا (دیۋانو ھۊنیارە ھۆرامەکا و هۆرامنۋیسەکا) پېسەو سەیدی ھۆرامی و بېسارانی و مۆلەۋی بۍ و فرەو ڕۋا پېسەو کتېبېۋی پېرۊزی پەی دیۋانەکەو سەیدی ھۆرامی دەسبەرۍ و ھەرگیز چە ئەۋەوەنەی ھۊنیاکا ئاڎی تەژنایش نەمەڕیۍ و پېسەو فیلۆسۆفیېۋی تەماشەۋ ۋیرۆکەرڎەو سەیدی هۆرامی کەرۍ و تەنانەت ئا وەشەۋیسییەشە بېیەبۍ بە ھۆگری و پەیۋەڼیېۋی تڼوتۊڵ چنی نەۋەو سەیدی ھۆرامی (سەی ساڵحی حسێنی) چە هۆرامانو تەختی و سەروپیری.
زۋانزانی، هەر پاسە کە ۋەڵتەر ئاماژە دریان، بېژگە زۋانی هۆرامی، زۋانی سۆرانی و فارسی و عەرەبیچ زانی و کورمانجیچ یاۋېنە. ھۊکارو زۋانزانایش پەی پەیۋەڼییە بازرگانییەکاش و هەر پاسە پەی ھۊگری و تواناداری وېش گېڵېۋە. بەرنامەی عەرەبی و فارسی ڕادیۆ جەهانییەکا گۊشدارۍ، بەڵام ھەرگیز پەی بەشی کورڎی ڕادیۆو بەغڎای گۊشنەگېرۍ.
بەڵۍ، پاسە وېش گېڵنېۋە، ھەر وېش پېسەو ئارەزۇمەڼېۋی فېرو وەنەی و نۋیستەی بېیەن و بېژگە ھۆرامیچ بە سۆرانی وەنېۋە و نۋیسی و فارسی و عەرەبیچ زانی و پەیۋەڼی بازرگانیش چنی بەغڎای و کرماشانی و دماتەریچ ھەمەڎانی و تارانی بییەن، بېژگە ئانەیە، کە پەیۋەڼی بازرگانیش چنی فرەو شارا و دەگاکا کورڎەسانو بەشۊ ئێراقی و کورڎەسانو بەشۊ ئێرانی و دەگاکا ھۆرامانو ئۆ ڎیمی و ئی ڎیمی بېیەن و شارەزاو فرەو ناوچەکا ھۆرامانی بېیەن و ھەر چە ھۆرامی-زۋانە شەبەکەکا گېرە تاکو ژاۋەرۊ و هۆرامی-زۋنەکا کەنۇلە و یارسانەکا سەحنەی، پەیۋەڼی بازرگانی و کۊمەڵایەتیش بېیەن و کەم دەگاو ھۆرامانی هەنە، کە ئاڎ یاۋەر یان دۊس و ھامهەرمانی بازرگانش چنە نەبیەبۊ. ھەر پاسە وېش گېڵنېۋە ساڵۊ (1952ز) لۋانۍ پەی لاو مۇسڵی پەی شۇتی ئاۋرڎەی، کاتېۋ کە گۊشم پەی شۇتی-ڕنەکا گېرت، ھۆرامی قسەکەرڎەی ۋەرو گۊشا من کۆت و چە ئاڎېشام پەرسا؛ ئەرۍ واڵۍ، شمە خەڵکو کۆگەیندۍ؟ وەڵامو منشا داۋە و ۋاتشا: خەڵکو ئی دەگایا دۆروبەری هەنمۍ. دیسان پەرسامۆ ئەی چنی بە ھۆرامی قسېکەرڎۍ، چکۊ هۆرامی فېرۍ بییندۍ؟ ۋاتشا: ئېمە ھەر پاسە قسېکەرمۍ و ئینە زۋانی ئەڎایی وېمان.
ھۊگری و شەیڎایی ھونەری و کولتۇری و ئەدەبی
پاسە کە سەرەتاۋە ۋاتم، شەفېعو حاجی محەمەڎی نیمەو پۊلو یەکەمو بنەڕەتیش وەنەبۍ و وېش بە وېمارنای و ھۊگریش پەی وەنەی و نۋیستەی، بە پەشتبەستەی بە وېش فېربییەن. فارسی و عەرەبی زانی و ھەردەم شنەۋاو دەنگوباسە ڕامیاری و فەرھەنگی و زانستییەکا ڕادیۆ لەندەن عەرەبی و فارسی ڕادیۆ دەنگو ئەمەریکا و ئێرانی و ئیسرائیلی بۍ و ھیچ ڕۋېۋ مەر زیڼانەنە یان گەشتوگوزارەنە بیەبۊ، ئەگینا گۊشگېرتەی پەی ھەۋاڵە جەھانی و ھەرېمییەکا دەسو ئاڎیەنە بەرنەشۍ. ۋەرو ئانەیە یۊ بۍ چە یەکەمین کەسانېۋی، کە ڕادیۆشا ئارڎەنەنە تەۋێڵۍ و ھەر زۇ چە سەرەتاو شەستەکا سەڎەی وېیەرڎەیەنە یەمەکین ئامرازو تۊمارکەرڎەیش مسجل ضبط تەسجیل چە پزیشکېۋی عەرەبی-زۋانی خەڵکو مۇسڵی، کە چە تەۋېڵۍ پېزیشکو خەسەخانەی بییەن، ئەسانۆ و ئیسەیچ بە مەڕیایی پېسەو یاڎاۋەرېۋو وېش ھەر مەنەن.
ھەر پاسە یۊ چە یەکەمین کەساچ بییەن، کە چە تەۋېڵۍ گۊرانیۍ ھونەرمەڼا پېسەو ئوسمان و حەمەحسێن و ھێڎەر و شەفېعیش تۊمارکەرڎېنۍ و ئا کاسێتی کە دماتەر بە پېڎابیەو تۊمارکەری ۋەڵکۆتەتەری فرە کەسا لاو ئاڎیۆ کۆپیشا کەرڎېۋە، بەتایبەت ئا کاسێتی کە ساڵۊ (1961 تاکو 1974پېڎایی) تۊمارېش کەرڎېنۍ و بېژگە ئانەیچە ھۊنیاۋەکا لالۊ ئۆلعەزیزی تەۋېڵەی، کە حاتەمنامە و قەڵاو خێبەری و لەیل و مەجنۇن و چڼ داستانېۋی تەرۍ بېنۍ، بە ھۆرامی یانەو وېشەنە تۊمارش کەرڎېنۍ. بەداخۆ کە زېیاتەر چە شەس و پەنج کاسێتۍ ھۆرامیۍ و سۆرانیۍ و فارسیۍ و عەرەبیۍ فرە کۊنۍ، پېسەو ڕۊژمارە ۋەرباخەڵییەکاش پاسدارا دۆڵەتی ئیسلامی ئێرانی گېرتۍ و فرېشا فۆتیێ و تەنیا چڼ دانېۋشا مەنینېۋە و مەنېنۍ.
چە گرڎو ئی لایەنا گرنگتەر، لایەنو دڵسۊزی ئاڎی بۍ پەی زۋانی ھۆرامی و گرنگیدایش بە وەنەی ھۆرامی و دیۋانو ھۊنیارە ھۆرامەکا، ۋەرو ئانەیە ھەردەم چە ئا کەسا گلەییکەرۍ، کە چە بەسۆرانیکەرڎەو دیۋانو ھۊنیارە هۆرامەکا کۊمەکشاکەرڎەن. چوونکوم بە پەیلۋاو ئاڎی، ئا هەرمانۍ بە سۆرانیکەرڎەو هۊنیا هۆرامییەکا بېینە بە ھۊ فۆتیای و پەشتوگۊش ۋستەی نۋیستە بنەڕەتییە ھۆرامییەکەیشا و کەم بییەی گرنگیشا و فۆتیایشا.
ھیچ کات دیۋانو سەیدی و بېسارانی چە یانەو ئاڎیەنە نەبڕیان و فرەو ڕۋا، ھەر پاسە کە ئاییندارۍ کتېبە ئایینییەکا مواناۋە، ئاڎیچ بەشېۋ چە دیۋانو سەیدی ھۆرامی و بېسارانی وەنېۋە. گۊشگیرتەی پەی بەرمانەی ھۆرامی ڕادیۆ مەریۋانی، یۊتەر بۍ چە ھۊگیرییەکا ئاڎی و پېسەو فرەو خەڵکو تەۋېڵی و ئا سەرڎەمەیە، گۊشگېرتەی پەی ئا بەرنامەیە جۊرېۋ بۍ چە پائەرەگېرتەی سەرو شۇناسی کولتۇری و زیڼە-پارېزنای زۋانی و هونەری و ئەدەبی و ڕۊشنۋیری هۆرامی.
ھەڵبەتە نەۋاچیا نەمەنۊ، ھۊگری ئاڎی پەی ھۆرامانی و زۋانی ھۆرامی تەنیا ھەژمۇنش پەی سەرو وېش نەبییەن، بەڵکوم پەی سەرو خېزانی (خانەوادەی) و دۆروبەرەیەکەیش و دۊس و یاۋەراش بېیەن و ھەردەم بابەتۍ سەرەکیۊ شۆنیشییەکاو یانەو ئاڎی زۋان و کولتۇری ھۆرامی و بەھەشتبیەو ھۆرامانی و جېیاۋاز بییەو پەیۋەڼییە کۊمەڵایەتییەکا خەڵکو ھۆرامانی ۋەڵۍ ئامای ڕامیاری و پارتییایەتی پەی ھۆرامانی بۍ. ڕاسا ئاڎ بە جۊریۋ تېکەڵو ڕامیاری و کورڎایەتی بییەن، بەڵام مەبەسی بنەڕەتی ئاڎی ڕزگاری ھۆرامانی بۍ و تاکو مەرڎەن، هەر دەم ۋاتەنش من بەرو ھۆرامانی یانە و زەمین نمەسانۇ، چوونکوم گەرەکم نېیا بۊ بە خەڵکو ھیچ یاگېۋۍ تەرۊ بەرو تەۋېڵۍ؛ ئاڎ ھۆرام بۍ و ھۆرامان نیشتەنمانش و گرڎ کاتېۋ و گرڎ یاگېۋ چە بەسرە تاکو مازیندەران زۋانی ھۆرامی و فەرەنجی و مشکی شوناسو کەسایەتی ئاڎی بېنۍ و هەرگیز بەرو هۆرامانی و کورڎەسانینە پۊشاکو وېش نەفاڕاش.
کەسایەتی ڕامیاری ئاڎی چە سەردمە جېیاۋازەکانە؟
ھەر فرە زۇ، چە سەرڎەمو پاشایەتییەنە، ۋەرو ئانەیە کە چە دەسەڵاتداری بەگا وەششنامان، ساڵۊوېش چەکدار کەرڎەن و دەمانچەش ئەسانو مۆڵەتش پەی ھۊرگیرتەن. کەسېۋ بییەن، کە باکش چە دەسەڵاتو دەسەڵاتدارا نەبییەن و چە دەسەڵاتو نەریتەکا سەرپېچیش کەرڎەن.
چنی سەرھۊرڎای کاژیکی پېسەو کەسېۋی نەتەوەیی و نیشتمانپەرۋەری کۆتەن چالاکی و دماتەر چنی پارتیی دیموکراتو کوردسانو ئێراقی (پدکع) تاکو ساڵۊ (1964پېڎایی) چالاکیش کەرڎن و چنی جېیابییەی نۋیسگای ڕامیاری چە پدکع، ئاڎیچ جېیا بییەنۆ و تاکو ساڵۊ (1966 پېڎایی) چنی ئاڎیشا چالاکیش کەرڎەن و تەنانەت ۋەرپەرسی داراییشا بییەن، بەڵام چە ئا کاتۆ پېڎایی کە باڵو نۋیسگای ڕامیاری ملا پاڵو فەرمانداری بەعسی، ئاڎ چە ئا باڵەیە وازمارۊ و گېڵۊۋە دلۍ ڕیزەکا پدکع و تاکو کۊتایی ژیۋایش ھەر پېسەو ئەندامی و لایەنگرو ئاڎیشا مەنوۋە.
کاتېۋ کە نۋیسگای ڕامیاری چە پدکع جېیا بۊۋە، شەفېعو حاجی محەمەڎیچ جېیا بۊۋە، عەبدلوھاب ئەتروشی چڕۊش و دماو دژمان-ۋارانکەرڎەی و سۇکایەتېۋی فرەی و بەرڎەی چەکەکاش، دەمانچە و بڕنەۋ و وەرەندڵ و تاپڕش و ساچمەزەن، بە ئاڎی ماچۊ ئېمە مزانمۍ تۊ ۋەرپەرسو دۋۍ ڕېکخراوا جەلالییەکا هەنی و گرڎ مانگېۋ ناوچەو ھۆرامانینە پاڼزە دینارۍ ئابۇنە پەی ئاڎېشا گلېر کەریۆ، ئەر نامۊ ئا کەسا بە ئېمە ۋاچی، کە وېت سەرۊکشانەو ئاڎېشا هەنی و بەڕاسی وازباری، گرڎو چەکەکاو وېت پنە مڎەیمېۋە و دەسەڵاتیشت پنە مڎەیمۍ، ئاڎیچ چە وەڵامەنە ۋاتەبېش ئەزبەنی، ھەر کەسېۋ ئا چېۋېشە بە شمە ۋاتېنۍ، با وېش نامۊ کەسەکاچ بە شمە ۋاچۊ. ئایا پارتیی بە ئا گرڎو دەسەڵات و لایەنگراۋە، چی ناوچەنە مانگانە پاڼزە دینارۍ ئابۇنەش پەی گلېر کریۊۋە، تاکو من بتاۋۇ بەتەنیا و بەدزی شمۆ پاڼزە دینارۍ ئابۇنە گلېر کەرۇۋە؟ ئایا هەرمانۍ چامنۍ بە من کریۊ؟ ئەر ئاڎی چە ھۆرامان ئاڼە ئەندامېشا با، کە مانگانە پاڼزە دیناری ئابۇنە بڎا، ئیتر شمە چېگەنە چنی دەسەڵاتتا ھەن و مەنېندۍ؟ عەبدلوھاب ئەتروشی فرە تۇڕە بۊ و بە دژمان-ۋارانکەرڎەی شەفېعو حاجی محەمەڎی بەرکەرۊ و ئۆ ئاڎی ھەڕەشۍ کەرۊ.
دماو ئانەیە کە ئاڎ چە (ساڵۊ 1966 پېڎایی) چە باڵو نۋیسگای ڕامیاری وازمارۊ، گېڵۊۋە دلۍ پدکع و تاکو ئاستو ئەندام ڕێکخراوی بەرزبۊۋە و دلۍ خەڵکینە بە حاکم شەفېع مژناسیۊ. هەڵبەتە پەنەوازا ئانەیچە واچۇ، ۋەرو ئانەیە کە فەتاح ئاخە و عەبدولوەهاب ئەتروشی ئاڼە شەفېعو حاجی محەمەڎ'یشا تەنگەتاو کەرڎەبۍ و بە ئاڎی پەتپەتییشا کەرڎەبۍ، ئەر جەلال تاڵەبانی و باڵو نۋیسگای ڕامیاری نەبیێنۍ بە چەکدارۍ فەرمانداری بەعسی، هەرگیز ئاڎ نەگېڵېۋە دلۍ ڕیزەکا پدکعی. هەر جارېۋ کە ئا یاڎاۋەرییە تاڵا گېڵنېۋە، شنەۋەڼە هەست بە خەمېۋی قووڵ چە دەرۇنی بریندارو ئاڎیەنە کەرۍ و هەر ۋەرو ئانەیچە قینېۋە فریش چە جەلال تاڵەبانی هورگېرتیبۍ. کاتېۋ کە ژڵېۋیای چەکداری شکس مارۊ، دەسەڵاتدارۍ تازۍ فەرمانداری بەعسی چراش و چە ئاڎی داۋاکەرا گەرەکمانە زۋانو وېتۆ بژنەۋمۍ کە تۊ چە ئی ساتۆ چە پدکع وازت ئاۋرڎەن و ۋەراۋەرو ئانەیە ھەر چېۋېۋت گەرەکبۊ، ئېمە پەی تۊش ئەنجاممڎەیمۍ، ئا چېۋۍ کە کەسانۍ تەرۍ بە داۋاکەرڎەی و ئەۋەلاڵیای و بەرتېڵدای پەیشا، پەی لاو ئېمە مەیا . ئاڎیچ چە وەڵامەنە ۋاتەنش من ھیچ نېیەنا و ھیچیچم گەرەک نېیا و ئومېڎوازەنا جارېۋتەر من پەی ئی پرسیارا نەچڕدېۋە. من خەریکو کاسبیکەرڎەی وېمەنا و گەرەکما تەنیا نانو ڕەنجو وېم بۇەرۇ! .
بەڵام فەرمانداری بەعسی بە ئانەیە کۊڵنمەڎۊ و هەر دەم چەمش سەرو ئاڎیۆ بۍ و شۊنۊ بەهانارە گېڵۍ. دماتەر سەرڎەمو ھورزتەو خەڵکو ئێرانینە، بەرکۆت کە تفەنگۍ یاۋەرە ھۆرامەکاش کەریمو حاجی عارەبی و حاجی حەمەلیرەی
نوتشەی، ھەم یانەشەنە و ھەم باخو ئەحمەڎی برایشەنە شارڎېبېنېشۆ و هەر پاسە چە ڕۊ ۋشکنای یانەیشەنە، نامیلېۋ ینک چە بارەو کارەساتو هەکاری، کە هینو عەدنانی کوڕیش بۍ و چە مامۊسا تالیب موستەفاو حەقی و عیساو سوفی حەسەنی هورشگېرتەبۍ، یانەشە بۍ. ساڵۊ (1979ی پېڎایی) ھەۋاڵشا سەرو ئاڎی دابۍ و یانەش بە سەربازی دۆڵەتو ئێراقی گیریا و کۆتۍ ۋشکنای یانەو ئاڎی و خودو فەرماندەو سەربازەکا ۋاتشتۊ ھەواڵشا سەرو دابۍ، کە دلۍ فەرڎە ھارڎی و قەڼیینە، چەک و فیشەکۍ پەی تېکدەرا کیانی، بەڵام وەشبەختانە ھیچ چە یانەکەتەنە نەئیزیاۋە، ئەگینا وېت و یانەو زاروڵەکېت دلېنە لۋیندۍ، چوونکوم فەرمانو گېرتەی و دلېبەرڎەی گرڎو خېزانەکەو تۊ بە ئېمە دریابۍ .
چنی ئانەیچە دماو هورۇژم ئاۋرڎەو دۆڵەتی ئیسلامی پەی ناوچەو هۆرامانو بەشۊ ئێرانی، یانەش بۍ بە بنکېۋە پەی پیشمەرگا کورڎەسانو بەشۊ ئێرانی، سەردانی و ئامای و لۋای دۊسە هۆرامەکاش.
حەزە کەسییەکی شەفېعو حاجی محەمەڎی
شەفېعو حاجی محەمەڎی پېسەو کەسېۋی سرۇشتدۊسی، سەرڎەمېۋ کە چە تەۋېڵۍ ژیۋان، فرەو کاتیش چە سێران و گەشتەنە گوزەرنان و هامنەنە فرەو ڕۋا دمانیمەڕۊنە لۋۍ ئاۋیسەر یان باخەۋان. دماو ۋېرانبیەو تەۋېڵۍ ھەرچڼە ئاڎ وېش باخش نەبۍ، بەڵام سەرەڕاو ئانەیە کە تەۋېڵۍ بیېبۍ بە بەرەو جەنگو ئێراق-ئێرانی و گرڎ ڕۋېۋ چېرو تۊپۋارانینە بۍ، ئاڎ گرڎ جارېۋ بە بەهانەو ئاۋدارای لۋېۋە تەۋېڵۍ پەی ئاۋداراو باخو برا و واڵەکاش چە دەرەو ئاۋېسەری و تاکو مەرڎیچ گۆرەترین ئاۋاتش هەر ئانە بۍ، کە ڕۋېۋ پەیش گونجیۊ و گېڵۊۋە زاڎگاو وېش و باوەشۊ هۆرامانینە مرۊ. دما قسەکەرڎەی تەلەفۆنیشەنە چنی یەدوڵڵای کوڕیش، ئی قسېشە بە ئاڎی ۋاتېنە و ۋەڵتەریچ بە درېژایی ۋیس و شش ساڵا ئاۋارەییش هەر دەم لاو یاۋەراو وېشۆ ئانەش ۋاتەن، کە تەنیا ئاۋاتو ئاڎی ئانەن، ڕۋیۋ بتاۋۊ و پەیش گونجیۊ پەی ھەمیشەی گېڵۊۋە تەۋېڵۍ و یانەکاش درۊسۍ کەرۊۋە و سەرو قولۊ بانیۆ تیر تەماشەو ملەندۇی کەرۊ.
بەڵام بەداخۆ، ھەرچڼە کاتېۋ کە چە ئورڎۇگاو ئێرانی بە ئاۋاتو ئەۋەگېڵای پەی تەۋېڵۍ و ئەۋەکەرڎەی یانەکاو وېش دارۍ و تەختۍ و کەرەسۍ پەنەۋازېش چنی وېش مارۊ و مەرزاومەرز چە حاجی ھۊمەران بەرەو ھۆلېر و ھۆلېر بەرەو ھەڵەبجە کۊڵو ئاۋارەییش کېشکەرۊ. بەڵام پېسەو فرەو خانەوادە ھۆرامەکا تەنیایی و نائاماڎەیی باقی ئەنداما خانەۋادەی، ئاڎی تۇشو نائومېڎی کەرۊ.
هەر پاسە ھەرچڼە چە ساڵۊ (1981- 1988ی پېڎایی) و ساڵۊ (1998- 2008ی پېڎایی) چە ھەڵەبجە وسلېمانی و ھۆلېر تواناو ئەسای یاناش چە بەرو تەۋېڵۍ بییەن، بەڵام ئاڎ پېسەو شەیڎێۋو زاڎگاو وېش هەرگیز باوەڕش بە نیشتەمەنەی وېوازانەو بەرو هۆرامانی نەبۍ. ۋەرو ئانەی، ئاڎ ئەسای یانەی چە بەرو هۆرامانی بە وازئاۋرڎەی و دەسبەرداربیەو وەشەۋیسی هۆرامانی و تەۋېڵۍ زانی و ھەر پاسە کە ئاۋاتەکەش چېرو خاکی بەرڎ، تاکو مەرڎیچ هەر پېسەو کرېچی و میمانی چە بەرو هۆرامانی مەنۆ و هەرگیز دەستبەرڎارو هۆرامانی و تەۋېڵۍ دلۍ دەرۇنو وېش نەبی؛ تەۋېڵۍ دلۍ یاڎاۋەرییەکاو وېش. ئاڎ ئانە ھۆرامانپەرۋەر بۍ، گرڎ جارېۋ ۋاچۍ بە کفر نەبۊ، ئەر خەڵکو سەرەتاو سەرهۊرڎای ئیسلامینە چە بېیابانو مەککەی و مەڎینەینە زانابیێشا بەهەشتېۋی پېسەو هۆرامانی سەرزەمینەنە هەن، هەرگیز کەس شۊنو بانگەوازەکەو پیخەمبەری نەگنی .
ھەرچڼە ئاڎ بەۋاتاو باوەڕداری و ڕەفتاری، موسوڵمانېۋی تەمام بۍ، بەڵام فرە جاری وەشەۋیسی هۆرامانی تاکو مەرزو کافر بییەی ئاڎی بەرۍ و ئەر ناچاربیێ میانو هۆرامانی و بەهەشتیەنە یۊشا هورۋچنۊ، ڕەنگا هۆرامانش هورۋچنابیێ و جەھان و کورڎەسان و نیشتەنمان پەی ئاڎی تەنیا ھۆرامان بۍ و دلۍ ھۆرامانیچەنە تەۋېڵۍ.
هەر پاسە کە ۋەڵتەر ئاماژە دریا، گرڎ جارېۋ وەشەۋیسی جاۋیدانی هۆرامانی دەرۇنشەنە بەریشۆ تەۋېڵۍ و چېرو خومپاراو توپخانەکا دۆڵەتی ئیسلامی؛ چە سەرڎەمو ئاۋارەییشەنە چە ئێران، بەرڎەۋام سەردانی دەگاکا هۆرامانو بەشۊ ئێرانی کەری و لۋۍ کەشەکا دۆروبەرو تەۋېڵۍ تەماشەکەری. گرڎ جارېۋ کە دماو گەشتەکەیش پەی ھۆرامانی، ڕوەو ئورڎۇگاو گەلیارانی گلېڵېۋە، پەی ئەڼاما خېزانەکەیش و ھامسایا و یاۋەرەکا وېش گېڵنېۋە؛ کە چنی بە دییەی کەشا هۆرامانی چەمېش پەڕۍ بیېنۍ هەڵسی. فرەجاری پېسەو زاڕۊڵېۋی پاکی ئاخۍ هۊرکېشۍ و تەنانەت کاتېۋ کە گېڵابېۋە ئێراق، هەر پاسە گرڎ جارېۋ لۋېۋە هۆرامانی تەخت و پېسەو گېیانېۋی یاخی و شەیڎاو هۆرامانی، مەرزە ڕامیارییەکا چېرو پایشەنە ۋاتاشا نەمەنۍ.
هەرمانە و پیشە
تەۋېڵۍ پېسەو مەڵبەڼېۋو بازرگانی، فرە کەسۍ خەریکۍ بازرگانیکەرڎەی بېنۍ و هەر چە سەرەتاۋە دۆڵەتمەڼی گۆرېش چنە هورکۆتېنۍ، چ چە دلۍ وېشەنە و چ بەرو وېشۆ، کۊمەڵېۋشا بە میرات دۆڵەمەڼیشا پەی مەنەبېۋە و کۊمەڵېۋی تەرېچشا بە ھۊ سەرکۆتەی و مەڕیای بازاری نامڎارۍ بیېبېنۍ. بەڵام شەفېعو حاجی محەمەڎی چە هیچ کۊمەڵېۋیشا نەبۍ، چوونکوم تاتەش کەسېۋی پیشەگەر پاڵاۋراز و کڵاشکەر بېیەن و وېچش بە کرېهەرمانۍ هەرمانبەری و دماتەر چایخانەداری دەسش پنەکەرڎەن و دما جار بازرگانېۋی گولانە بۍ و ھۊکارو گولانەمەنی بازرگانییەکەیچش ئانە بۍ، کە هەرگیز قازانجو کاڵایش چە ئا ڕادەیە زییاتەر نەکەرۍ، کە ئایینی پەی دەسنیشان کەرڎەبۍ و بازرگانی پەی ئاڎی ئامرازېۋ بۍ پەی سەربەوې-بیەش چە بوارو ئابوورینە، چوونکوم سەخترین هەرمانە لاو ئاڎیۆ سەردانی فەرمانگەی دۆڵەتی و ملدای بۍ بە فەرمانو دۆڵەتی. چە ئی بارۆ حەزکەرۇ دۋۍ نمۇنۍ چە بارەو بازرگانی و قینۊ ئاڎی چە سەرە ئەرەنامنای پەی دەسەڵاتی و دەسەڵاتو فەرمانبەرا باسکەرۇ:
ساڵۊ (1974ی پېڎایی) چە ئێرانۆ ڕۋەنېۋی فرەشا ئاۋرڎەبۍ، دماتەر ڕۋەن فرە گران-بیەبۍ و فرە کەسۍ کۆتېبېنۍ هەلپەرستی و گران-ۋرەتەی، بەڵام ئاڎ هەر بە هەمان نرخۊ ۋەڵتەری ڕۋەنەکەو وېش ۋرەتەبۍ، سەرو ئانەیە دۇکاندارۍ و بازرگانەکۍ تەرۍ ئاڎشا لۊمەکەرڎەبۍ و ۋاتەبېشا تۊ بازارو ئېمەت مەرڎەن و نمازی قازانجی فرەتەر کەرمۍ. بەڵۍ بە ئاجۊرە ئاڎی دۆڵەتمەڼۍ بیۍ و ئاڎیچ بە هەژاری سەرەش نیاوە.
نمۇنەی دوەم، ساڵۊ (1982ی پېڎایی) یەدوڵڵای کوڕش چە پۊلی ششمەی بنەڕەتی پەی پۊلی حۆتەمی بەرشېیە بۍ و پەنەۋازیش بە ڕەگەزنامەی ئێراقی بېیەن پەی یاۋای بە قۊناخۍ مېیانیۊ وەنەی و ئەشیێ ئاڎ چنیش لۋابیێ. گۆرەترین گرفتۊ ئاڎی ئانە بۍ، کە بە چ جۊریۋ کریۊ ئاڎ چنی کوڕەکەیش بلۊ و ھەرمانەکېش گرفتش نەگنۊنە و ھامکاتیچ پەی بۊڵەبۊڵی و لۇتبەرزی فەرمانبەرا فەرمانگاو ڕەگەزنامەو سلېمانیۍ سەرە نەنامنۊرە؛ بەتایبەت ئانە، کە ئاڎ دڵنېیا بۍ، مشکی و فەرەنجییەکەش پیسەو شوناسی کولتۇرۍ ئاڎی بېنۍ و بە شانازییۆ بە ئاڎیشاۋە لۋۍ بەغڎا و بەسرە و موسڵ و تاران گاڵتەش پنە کریۊ و ئاڎیچ ھەرگیز ۋەراۋەرو سۇکایەتی شارچی و شۆڤێنیستەکا بېدەنگ نەبۍ و گەرەکیچش نەبۍ هەرمانەکۊ کوڕەکەیش پەکەش گنۊ، ۋەرو ئانەی گیرش وارڎەبۍ و پاگیرەی گېرتەبۍ و بە لۋایچ ناچار بۍ. ناچار چنیش لۋان، بەڵام چرکە چرکە کوڕەکەش هەست بە گرژ بییەی و ھەراسانی دەرۇنی ئاڎی کەرۍ و ڕۊخسارش پېسەو نیشاندەرېۋی شڵەژیای دەرۇنیش نیشان دۍ و فشارو دەسەڵاتی و لوتبەرزی فەرمانبەرا سەرو یاخی-بییەی دەرۇنییشۆ پەیش نەشارېۋە، کاتېۋ کە گېڵابېۋە هەڵەبجە، ئەجۍ بارېۋی فرە گۆرە سەرو شانەیشۆ لاشییەن، یان تازە زیڼانەنە ڕزگارش بییەن.
بەڵۍ بە ئا جۊرە ئاڎ بە کۊمەڵېۋ ئاۋاتۍ و حەزۍ و وەرمۍ بەدینامێۋە لۋا چېرو خاکی و نە هۆرامان ئاۋەدان بیۆ و نە تەۋېڵۊ دلۍ دەرۇنو ئاڎی درۊسەکریاۋە و نە زۋانی هۆرامی بۍ بە زۋانو وەنەی و زۋانو ڕاۋەبەری ناوچەو هۆرامانی. بارو ۋیرشییەی و نائومېڎینە دما جار سات یاڼزەو شەۋۊ ی جێنیوەری پېڎایی چە گەڕەکۊ کانی قوڵکەو هەڵەبجەی مەرڎ و چە قەبرسانو شەهیدانی گۊڕخەریب بۍ و ئا یاگۍ، کە ئاڎ پەی وېش دیارییەش کەردېبۍ و ھاڵییە مەنە.[1]