$تپه نخجوان یا پشت کوه در آذربایجان$
تپه نخجوان در سمت راست رودخانه نخجوان قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 853 متر است.مسیر فعلی رودخانه در 200 متری بنای تاریخی است، بخشی از بنای تاریخی با احداث پل بر روی رودخانه آسیب دیده است.
چیزی حدود 8000 متر مربع باقی مانده است. حفاری این منطقە در سال 2017 آغاز شد و چهار هفته به طول انجامید، یک چاله 2 در 3 متر و دو چاله 10 در 10 متر حفر شد. این بنای باستانی در منطقه نخجوان آذربایجان کنونی است و در دوره مایاها در #میدیا# کوچک درست شده است در دشتی در نزدیکی رودخانه نخجوان که قدمت آن به 5000 سال قبل از میلاد می رسد. سبک ساخت و کنده کاری فرهنگ دلما بر سفالینه آنها حاکم است. در ایران به این فرهنگ، فرهنگ حوضه #ارومیه# یا فرهنگ زاگرسی می گویند.کشف ماده خام مس در لایه های آن نشان می دهد که ساکنان نخجوان بخشی از سنگ شیشه (14 قطعه) را از منطقه سیونیک در ارمنستان کنونی و برای نیازهای روزانه خود از رشته کوه زنگازور (شرق نخجوان در کناره) آورده اند. مرز بین آذربایجان و ارمنستان).
یافته های سفالی فرهنگ دالما مشابه نمونه های کشف شده در نخجوان در بسیاری از محوطه های باستانی دره ارومیه بود. شاید به همین دلیل است که همه مهاجران از منطقه منظره سنگ شیشه آورده اند، هجوم شیشه باعث گسترش فرهنگ سفال دالما در این منطقه شده است.
اگرچه منطقه سیونیک به سیوان نزدیکتر است، اما بیشتر شیشه نخجوان (16 قطعه) از ناحیه دریاچه سیوان (در داخل ارمنستان) به دست آمده است.در آن زمان فرهنگ دلما به محوطه های باستانی ایران و عراق امروزی گسترش یافت. از تپه حاجی فیروز تا بقایای دشت های کرمانشاه و کشف شده در کرکوک در سال1983. سال هاست که ارتباط فرهنگی بین دشت های قفقاز و جنوب بین النهرین مورد توجه محققان و پژوهشگران قرار گرفته است.
این رابطه اغلب با کشف چند نمونه دیده می شد، تا اینکه با کشف محوطه باستانی لیلا تپە در آذربایجان، نقطه قوت این ارتباط فرهنگی آشکار شد. بعدها همین رابطه قوی در نخجوان پدیدار شد. در مجموع، فرهنگ دالما در 100 سایت باستان شناسی بین النهرین یافت شده است.
$یافته های سفالی در دو ربع کاوش شده مقدار زیادی قطعات و بقایای سفال پیدا شد.$
آنها در ساختار و سبک مشابه بودند، اما با تفاوت های جزئی، آنها آن را لایه لایه و بافته کرده بودند. برخی از آنها با انگشت طرحدار شدە بودند، به این معنی که اثر انگشت انسان در عمق آنها بود. این یک نشانه متمایز از فرهنگ دالما است. رنگ آنها بسته به نحوه سرخ شدن در آتش متفاوت است. آنها از قهوه ای تا نارنجی متغیر هستند. همه قطعات سبزی کمی خشک هستند. سبک سفالی فرهنگ دالما در مکان‌های دیگری مانند اجان اغل و ازون ابا یافت شده است، اما در هیچ مکان دیگری وجود ندارد.=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2023/491393/0008.JPEG=KTML_Photo_Alt=0008.JPEG=KTML_Style=width:25%;height:20%;float:left;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2023/491393/0008.JPEG=KTML_Photo_End=
قدیمی ترین قطعات یافت شده مربوط به نیمه اول هزاره پنجم قبل از میلاد است.
ازمایش کربن 14 یک قطعه زغال سنگ مربوط به سال های 4945 تا 4722 قبل از میلاد است. این بنای تاریخی با چندین بنای تاریخی دیگر در دره و سواحل رودخانه سیرابچای خواهرخوانده است که قدمت آن به عصر برنز برمی‌گردد.همه با هم نقشه قفقاز جنوبی را تزئین می کنند. در قره باغ نیز قطعاتی مشابه قطعات نخجوان یافت شد.همچنین در دره نخجوان یک چاقوی سنگی با بقایای مس در قسمت بیرونی پیدا شد. زیرا در محوطه های باستان شناسی نخجوان نیز بقایای مواد اولیه مس یافت شد، بنابراین این سلاح ها مانند این یافته ها، گواه بر این است که رابطه جنوب و کوه های زنگزور تنها برای به دست آوردن شیشه نبوده، بلکه مواد اولیه مس را نیز از آن می آوردند،نخجوان در سرتاسر منطقه قفقاز کانون کار بشارتی بود. آزمایشات رادیواکتیو و ایزوتوپی عناصر در نخجوان نشان داد که قطعات سفالی کشف شده در آنجا از همان خاک رس ساخته شده است.بنابراین همه آنها در نخجوان ساخته شده اند.استخوان های یافت شده در نخجوان نشان می دهد که ساکنان آن دامپرور بوده اند. بخش کوچکی از اقتصاد آنها به شکار بستگی دارد.تعدادی استخوان الاغ و سگ نیز پیدا شد. زغال چوب در بیشتر محوطه های باستان شناسی یافت شد، اما هیچ شواهدی از غلات یا گیاهان به دست نیامد.[1]