نامونیشانو بابەتی: چێشما کەرد بەشێ جە ویرەوەری دوێ ڕچە ماڕ و پێشەنگا شیعرێ نەوەی هۆرامیێ 03
قەقنەس و کەیلاو
بەشو یەری
ئاادە کەردەی پەی کوردیپێدیای: #جەلیل عەباسی#
واتێوە جە ئامادەکاری:
تاریخو ئەدەبیاتو هەورامانی نەنویسیانۆ، تۆمار نەکریان. پی بۆنۆ بەشی فرەو سامانی ئەدەبیما وڵاویان. فرەو کەسایەتییەکاما مەژناسمێ و مەزانمێ چکۆ و چەنی ژیوێنێ و بەرهەمشا کامە بیەن و چ سەروەتێوەشا پێشکەشو وڵاتی و خەڵکو وەڵاتی کەردەن. بەڵام ئارۆ هامکێشەکە جیاوازا، ئارۆ ئامێر و هۆکارێ پەیوەندی و هەرپاسە تۆماری فەتوفراوان هەنێ وەرو دەسیمانە و ئێتر مەتاومێ بەهانێ نەبیەی ئا ئیمکانات و ئا دەرفەتا گێرمێ. ئیسە ئێتر پەنەوازا گردما هەوڵو تۆمارو بەشێ جە تاریخو ئەدەبیما بدەیمێ و پەی سەوای و ئایەندەی پارێزنمێش. بە تایبەتی ئەدەبو ئارۆیما و بەتایبەتیتەر ئەدەبی تازە و مۆدێڕن کە چرکە بەچرکەش ئەشۆ تۆمار کریۆ. ئی دەقە هەر پی بۆنۆ نویسیان تا بەشێ جە تاریخو ئەدەبیما پارێزیۆ.
ئی ویرەوەریێ بەشێنێ جە مێژوو ئەدەبیاتو هۆرامانی بەتایبەت جە ژانرو شیعرێ نەوەی هەورامیێ کە دوێ پێشەنگا ئی ڕەوتیە (جەلیل عەباسی/ قەقنەس و ڕەوف مەحمودپوور/ کەیلاو) پێوەرە نویستەن تا بۆ بە بنەمێوە پتەوە پەی وشکنای و کونجکۆڵی و نویستەی سەرو مێژوو ئەدەبو هەورامانی.
***
جە ورمێچۆ لوایمێ تاران. چاگەیچ بڕێوتەر کتیبێما سانێ. لوایمێ دەفتەرو مەجەلەو ئاوێنەی لاو کاک عەلی فەیلی. ئا وەخت کوڕێوە جوانی باریکەلە بێ و وەڵتەر چەنی قەقنەسی ئاشنایەتیش بێ. پێشوازی عالش چەنە کەردیمێ و سەرو ڕەوتی ئەدەبی دماو جەنگی و کاروبارو مەجەلەکەی باسی فرەما کەرد. هەریۆ چند شێعرێما دا لا تا چاپشا کەرۆ.
بەڵام چاگەیچ تەنیا دوێ شێعرێ قەقنەسی ساڵەو 69ی چاپێ بیێ. لافاوو ونێ و شیوەنوو هەڵەبجەی جە ژمارە چوارو(4) مەجەلەکەیەنە. گوایە ئەوێشا جە ئاروفاڕ کەردەی دەفتەرو مەجەلەکەیەنە گمێ بیێبێنێ. ئا وەختە مەجەلەو ئاوێنەی تازە کەوتەبێ ڕا و هەڵای خاس پاش نەگێرتەبێ.
سەفەرەکەما بەسەرکۆتەی یاونا ئەنجام و گێڵایمێ و کتێبخانەو مەولەوی ڕێکوپێکتەر کەوت ڕا و هەرپاسە کە واتما، بی بە یاگێ باس و خواسی ئەدەبی و ئاشنایی فرەتەری چەنی قەڵەم بەدەساو مەریوانی.
چاگەوە چەنی بڕێوەتەر جە قەڵەم بەدەساو مەریوانی ئاشنا بیەیمێ. جە پاییزو ساڵەو 1368 یەوە کەوتیمێ وات و ویتوو نیایرە ئەنجومەنێوە ئەدەبی. چی ڕانە بڕێو فەرهەنگ و ئەدەبدۆسێ زەحمەتی فرەشا کێشت و ئاماولوای فرەما کەرد کە وێش ماجەرایێوە تایبەتەنە و ئەشۆ پێسەو ویرەوەری بەجیا سەرش بنویسیۆ.
بەڵام ئاخرش ئی ئەنجومەنە جە ساڵیادو مەرگو مامۆسا هەژاریەنە ساڵەو 1369 بیەی ویش جاڕ دا. ئێمەیچ پێسەو کەسە ورکەدارەکا هامبەشێ دەسەو ئەرەمەرزنایش بێنمێ.
ئیتر ئەنجۆمەن بی بە هیلیانێوە پەی کۆ بیەیۆ قەڵەم بەدەسا و هۆگراو ئەدەبیاتی. گرد حەفتێ چاگە باس و بابەتی ئەدەبی گەرم بێ. ئاشنایی چەنی دەنگەکا فرەتەر بێ. ئێمەیچ بەردەوام هەم سەرو دیوانە کلاسیکەکا هەرمانە کەرێنمێ و هەمیچ بە ڕەوتو نەوگەرایی درێژە دێنمێ. چا مەراسیم و وێرەگا شێعرانە کە ئەنجۆمەن نیێشەرە و بەرێش ڕاوە، شێعرێ نەوێ هەورامیێ وانێنمێوە.
هەرچند جە ئەوەڵۆ چەنی بڕێ گیروگرفتا دەسەویەخە بێنمێ، بەڵام وردە وردە هەرمانەکێ یاگەگیرە بیە و جە نیمەو حەفتاکاوە دیما بڕێوتەر دەنگێ بەرکەوتێ و ئامێ دلێ ڕەوتەکەی و بیێ مایێ دڵگەرمی و هەست کەردەی پانەی کە ئێمه به یۆ جە ئاواتەکاما یاوێنمێ.
ساڵەو 1368ی قەقنەس دەفتەرە شیعرو (یەلدای شووم)یش چەنی دوێ ورگێڵنایا جە چیخۆفی و عەزیز نەسینی دێ بە وەزارەتو فەرهەنگی بەڵام ئیجازەو چاپیشا نەدریا. سەرەنجام ساڵەو 1381 یەکەم دەفتەرە شێعرو کەیلاوی بە نامێو (زەڕنەو ئاسۆی) بە شێواز و سەبکی جیاوازۆ چاپ بی و کەوت وەردەسوو هۆگرا. فرەش نەبەرد بەڕێز فەرزاد میرئەحمەدی یەکەم وتاری ڕەخنەییش سەرو شێعرەی تازێ هەورامیێ جە حەوتەنامەو سیروانیەنە چاپ کەرد(سیروان ژماره 40). بڕێو دەنگێەتەرێچ هانی دریێ تا بەیا شۆنیشەرە و جوابش داوە. بەتایبەتی کاک عادڵ محەمەدپوور و دماتەریچ کاک فەرشید شەریفی و کاک کەیهان عەزیزی، چا سەردەمنە بە وتارەکاشا باسەکەشا درێژە پەنە دا.
ئیتر ڕەوتەکە سەقامگیر بی و بە وەشیۆ درێژەش هەن و تا ئیسەیچ، نەوە دماو نەوەی چا بوارەنە هەرمانە کەرا و دەنگێ عالێ و ئێژێ پەنە یاوێنێ و کریۆ واچمێ: ڕەوتەکە بە ئۆجاخ کۆری نەمەنۆ و ئا شۆڵە چراوە ور کریابێ، ڕاش پەی خەڵکێ فرەتەری ڕۆشنە کەردۆ و ئارۆ، شیعرەی نەوەی هەورامیانێ تاوۆ نازۆ وێشەرە کە دەنگێ دلێرێش هەنێ.
ئێمە دڵوەشێنمێ پی دەنگا و ئومێد وازمێ نەوە دماو نەوەی گورجوگۆڵتەر و ژیرانەتەر درێژەو ئی ڕەوتیە دریۆ و دەنگوو شیعرێ نەوێ جە هەورامانەنە بلۆنە دلێ دەنگە دلێر و دیارەکا ئەدەبیاتوو جیهانی و پاسەما پەنە بێ کە بە باوەڕێوه هێقمۆ ڕوەو دەمی کەرمێ جیهانو ئەدەبی و بەتایبەت شیعرێ نەوێ و واچمێ: بەڵێ، ئێمەیچ هەنمێ، ئێمەیچ زیندێنمێ و قسێما پەی کەردەی هەنە...
وەرە وەرە مەریوان ئاوەدانیش کەوتەناوە، فەرمانگەکێ گێڵێوە دلێ شار و خەڵک ئاماوە خانە و لانەو وێش. ئێتر قەقنەس کە ئێوە مەریوان، خرۆزگاش هەر یانەو کەیلاوی بێ، هۆدێوەنە پەی وێشا خەریکێ نویستەی و ئەوەوانای بێنێ و قسە کەردەی سەرو شیعرەکا وێشا، باسوخواسشا گەرموگوڕ و شیعڕاوی بێ.
[خراب نیا بڕێ جە نوکتە وەشەکا ئا ئەرەنیشتایچە وزیاوە ویر]: عەسرانێوە هەردوێ خەریکێ نویستەی دەقێوە بێنێ، قەڵەم دەسو قەقنەسیۆ بێ. قەڵەمەکە، پاندان (خودنویس)ێوە پارکر بێ و کەیلاوی دابێ دەسو قەقنەسی، قەقنەس قەڵەم فرە سفت گێرێ، قەڵەمێ فرێش ماڕێبێنێ، کە خەریکو نویستەی بێ، کەیلاوی وات: هۆشت (نیش)ەکەیش بۆ. ئێدیچ نووکو پادانەکەیش پیلاوپۆلارە ئارد قاڵیەکێرە. کەیلاو تەماشێوەش کەرد و بە لەهجە وەشەکەو وێش بۆڵناش: ئەی هەڕە سەرەمرە.. من ماچو هۆشت پۆشۆ بۆ، ئاد مارۆش قاڵیەرە قەقنەس یاوانە چ کارێ خرابش کەردەن. ئێتر هەردوی قلێوەشا داوەنە، ئندە خوێ، ئا تاقە نەتاواشا هیچ بنویسا.
ساڵێ ئامێ و لوێ، قەقنەس جە سنۆ ئاماوە مەریوان تا زەمینەسازی کەرۆ پەی ئاردەیۆ بەرنامەو هەورامی ئەو ماوا و مەکانو ئەوساینێش. وەڵێنە بەرنامێوە سۆرانیش نیارە بە نامێ (دەنگی زرێبار) کە بەرنامێوە ڕوانەی گردگیر بێ، ڕوێ ئەدەبی، ڕوێ کۆمەڵایەتی، ڕوێ هونەری، ڕوێ زانشتی و....
ماوێوەش پەنە شی و پەی یاردیدای بەرنامەکەی کەیلاوش ئارد ڕادیۆ و یۆجە بەرنامە ئەدەبیەکاش دا پەنە و ئێتر پێوەرە بە گەرموگوڕ هەرمانە کەرێنێ. قەقنەس ئامادەکارو ئا بەرنامەیە بێ و کەیلاویچ پێشکەشکارش. ڕوێشا وەختو تۆمارو بەرنامەکەینە، قەقنەسی کەیلاوش مدرنا پەی ئانەی بڕگێوە دلێ دەقی نویسیاو بەرنامەکەینە واڕۆ. کەیلاوی بڕگەکەش واڕا بەڵام قەقنەسی پەسەند نەکەرد و واتشۆ پەنە کە دیسان واڕۆش، ئەویچ کۆت ڕکەرە کە مەواڕووش، بیشا وەنە دەمقڕە و قەقنەس کەیلاوش ستۆدیۆنە ئارد بەر و قەسەمش وارد ئا بەرنامە تۆمار مەکریۆ. هامکارەکێتەرێشا کە دەنگو قڕەیشا ئەژنیەبێ، گرد ئامێ (اتاق فەرمان) بە فکرو وێشا پەی میانجیگەری! وەرپەرسو ئاوەختەو ڕادیۆی گیانشاد (سەی حسێن حسێنی) بێ کە پێوەرە ڕەفێقێ و هامڕێ فرە نزیک و عالێ بێنێ، گەرەکەش بێ گنۆ بەین و (مەسەلەن) نازۆ ئی دوە گژیا. قەقنەس دەسش کەرد خوای و پەنەش واتێ: کاکە شمە وێتا تێکەڵ مەکەردێ، ئینە جەنگ نیا و من و کەیلاویچ دماو بەرنامەکەی ملمێ یانەو وێشا، یانی ئارۆ نیمەڕۆ یانەو ئێمە ئینایمێ یانەو کەیلاوی، ئێتر شمە یاودێنە و واز باردێ. هەردوێ تووریە و بەرنامەکە تۆمار نەکریا و دماییچ هەردوێ پێوەرە ڕادیۆنە زیەرە و بە قسە کەردەی یاوێوە یانەو کەیلاوی. چاگە بەزمەکەشا گێڵناوە پەی هامسەرەکاشا و ئەویچێ کۆڵێ خوێ بە شێتیا ئێدیشا.
کەیلاو فرە ڕادیۆنە نەمەنۆ بەڵام ئێدێ چ دماو وازئاردەی کەیلاوی جە کتێبخانەکەی و چ دماو ڕادیۆیچ، هەر پێوەرە مەنێوە و دۆسی و هامدڵیشا هەردەم گەشەی فرەتەرش کەرد.
ئەرەنیشتەکا ئەنجومەنینە چەنی یۆی، گردو چالاکیە فەرهەنگیەکانە چەنی یۆی هامدەنگێ و هامهەنگامێ بێنێ. بەشدارو هەوڵەکا پەی وستەی ڕاو مەجەلێوە بێنێ و کە هەوڵەکێشا سەرشا گرت و مەجەلەو (زرێبار)ێ کەوت ڕا، ئێدێ هەردوێ بیێ بە دەسەو نویسەراش، چا ئەوەڵاوە تەنیا ئێدێ و عادڵ محەمەدپوور و ئەنوەر ڕۆشن مەجەلەکەی بەرێنێ ڕاوە. عادڵ محەمەد پوور سەرنویسەر و ئێدیچێ دەسەو نویسەراش. پاساژو عەداڵەتینە دووکانێشا پەی گێرت و بە عشق و سۆزۆ دەسشا کەرد شەونخونی پەی دای بەرۆ مەجەلێوە کە خزمەتو ئەدەبی کوردی کەرۆ.
قەقنەس تا یەرێ ژمارێ چەنی زرێبارێ بی و وازش ئارد، دماتەر ڕەوفیچ دەسش چەنە کێشا و کەوتێ ویرو وەڵاوکریایە تەری چەنی (کیان جەهانی)ی، فرە پەشتیشا گرت و شەونخونیشا کێشت تا (تیشک)شا دا بەرۆ، چاگەیچ هەردوێ پێسە دەسەو نویسەرا خزمەت و هەرمانێ بێ درێغەشا کەردە...[1]