$ئاگاداربن! دابەزینی متمانە بە پەڕڵەمان مەترسیدارە$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#03-08-2020#
کورد ئەگەرچی مێژوویەکی درێژی هەیە لە خەبات و بەرهەڵستکاری و دژایەتی دەوڵەتانی ناوچەکە، بەتایبەتیش ئەو وڵاتانەی کە کوردیان بەسەردا دابەشکراوە، بەڵام بە پێچەوانەوە ئەزموونێکی کوورتی هەیە لەگەڵ پڕۆسەی حوکمڕانی و دەوڵەتداری. هەرچی تایبەت بێت بە سەروکار لەگەڵ پەڕڵەمان و دەزگاکانی نوێنەرایەتی، ئەوا ئەزموونەکە کوورتتریشە و دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1992، کە دواجار لە هەڵبژاردنێکی مێژووییدا ئەو پەڕڵەمانەی ئێستای کوردستانی لێکەوتەوە. بۆیە زۆر سەخت بوو بۆ هێزە کوردییەکان (بە تایبەت دوو ‌هێزە سەرەکییەکە) دان بە بنەماکانی حوکمی زۆرینەو کەمینە، واتە ئەنجامی هەڵبژاردنەکاندا بنێن. تاوەکوو دواجار ڕێککەوتن لەسەر فۆڕمێکی حوکمڕانی هاوبەش یاخود ئەوەی پێیدەگوترێت پەنجا بە پەنجا.
لێکەوتەی ئەو چەند ساڵەی بێ ئەزموونی و ململانێ ناوخۆییەکان و لەکارخستنی پەڕڵەمان تا ئێستاش بەسەر پەڕڵەمان و کاری پەڕڵەمانیدا ماوە. ئێمە نەک هەر لە ڕووی ئەزموونەوە، بەڵکوو لە ڕووی نووسینیشەوە لەبارەی پەڕڵەمان هەژارین، ئەوەندەی من ئاگاداربم جگە لە پرسە پەڕڵەمانییەکان کە لەلایەن سەردارعەزیزەوە نووسراوە، نووسینێکی دیکەمان نییە لەبارەی پەڕڵەمان و تێگەیشتن لە فەلسەفەی کاری پەڕڵەمانی. هەڵبەتە دیارە پەڕڵەمان لە بنەڕەتدا بۆ مەبەستی خۆبەدوورگرتن لە شۆڕش، جەنگی ناوخۆ، بەکاربردنی هێز لە سیاسەتدا هاتووەتە کایەوە، ئەمەش هەمووی لەپێناو فەراهەمکردنی سەقامگیریی سیاسی کە مەرجی سەرەکییە بۆ هەر پڕۆسەیەکی حوکمڕانیی باش.
#مام جەلال# لە یادەوەرییەکانیدا (دیداری تەمەن) دەگێڕێتەوە کە وڵاتانی درواسێ زۆر لەوە ترساون کە کورد لە دوای ڕاپەڕین هەڵبژاردن بکات، چەندین جاریش ئەو پەیامەیان گەیاندبووە سەرکردایەتی کورد کە نابێت هەڵبژاردن بکەن، بە تایبەتیش تورکیا. بەڵام مام جەلال دەڵێت لەناکاو پەیامێکمان لە دۆستانەوە پێگەیشت کە دوایان کرد هەڵبژاردن بکەین، کە مام جەلال باسی ئەو پەیامە دەکات بۆ کاک مەسعود، ئەو دەڵیت ئەو پەیامە بۆ منیش هاتووە، هەرچەندە کەسیان باسی سەرچاوەی پەیامەکە ناکەن، بەڵام پێدەچێت پەیامەکە لە ئەمریکییەکان یان لە فەرەنسییەکانەوە هاتبێت. هەڵبەتە مەبەستی من لەم باکگراوندە ئەوەیە کە پەڕڵەمان دەزگایەکی زۆر گرنگە، هاوشێوەی واجیهەی دەوڵەتدارییە بۆ ناسینی شێوازی سیستمی سیاسی و جۆری حوکمڕانی لە هەر وڵاتێکدا. خۆ ئەگەر لە دوای 1992 دەرفەت لەبار نەبووبێت، بەڵام لە دوای 2003 دەرفەرتێکی زێڕین بۆ هەرێمی کوردستان ڕەخسا کە لە ڕێگای پەڕڵەمانەوە نموونەی ئەزموونێکی جوان پێشانی ڕۆژاواو وڵاتانی ناوچەکەش بدات کە کورد دەتوانێت نموونەی حوکمڕانییەکی پێشکەوتوو پێشکەش بکات. بەتایبەت کە لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوین کە تارادەیەک ئیسرائیلی لێدەرچێت هیچکامیان پەڕڵەمانێکی پێشکەوتوو و ڕاستەقینەیان نییە. بۆیە دەکرێت بڵێین کە دواکەوتنی پڕۆسەی حوکمڕانی و دیموکراسی لە هەرێمی کوردستاندا بۆ نەبوون یان لاوازی کاری پەڕڵەمانی دەگەڕێتەوە.
پەڕڵەمان وەک جەمسەرێکی سەرەکی دەسەڵاتەکان لە کایەی حوکمڕانیدا تاکە دەزگایە کە نوێنەرایەتی هەموو چین و توێژەکان دەکات، بەوانەی کە دەسەڵاتن و بەوانەش کە ئۆپۆزیسیۆنن، کەواتە بەو پێیە بێت دەبێت زۆرینەی خەڵک متمانەی بە پەڕڵەمان بێت ئەگەر حەزی لە حکومەت و دەسەڵاتیش نەبێت، بەڵام لە ڕاستیدا ئێستا پەڕڵەمانی کوردستان یەکێکە لەو دەزگایانەی کە ئاستی متمانەی لە ناو خەڵکدا لە حکومەت (دەسەڵات) یش کەمترە. هەرچەندە من داتایەکی بەرجەستەم لە بەردەست نییە کە ئەوە بسەلمێنیت، بەڵام چاودێریکردنی میدیاو سۆشیال میدیاو گوێگرتن لە خەڵک بە ئاسانی دەتگەیێنێتە ئەو ئەنجامە. ئەمەش بەشێکی زۆری بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ئەم دامەزراوەیە لەدوای ڕاپەرین تاوەکوو ساڵی 1998 بەهۆی شەڕی ناوخۆ لەکارخرابوو، بەڵام دوای 2003 پەڕڵەمانی کوردستان گوڕوتینێک بەخۆیە دەبینێت بەتایبەت دوای ئەوەی کە جۆرێک سەقامگیری لە ئێراق درووستدەبێت و هەرێمی کوردستان بەرەو بووژانەوەی سیاسی و ئابووری دەچێت.
درووستبوونی #بزووتنەوەی گۆڕان# دیسان دەرفەتێکی باش بوو بۆ بەهێزکردنی کاری پەڕڵەمانی، بەڵام دیسان کەمئەزموونی لە کاری ئۆپۆزیسیۆنی و وتاری پۆپۆلیستی لەگەڵ سەرهەڵدانی ئۆپۆزیسیۆن زیاتر بوارێکی بەرفراوانی درووستکرد بۆ نمایشکردنی سیاسی، بە جۆرێک کە وایلێهات گرنگ نەبێت ئەو پڕۆژەیەی پەڕڵەمان دەنگی پێدەدات لە ئاستی توانای جێبەجێکردندایە یان نا، ئەوەندەی گرنگ بوو چەند دەتوانرێت لە ڕێگای پەڕڵەمانەوە هەست و سۆزی خەڵک ڕابکێشیت. ئەمە وایکرد کە دواتر ئاستی داواکاری خەڵک لە حکومەت ئەوەندە بەرز بێت کە خودی ئۆپۆزیسیۆنیش ئەگەر بێتە دەسەڵات لێی پەشیمان ببێتەوە. هەڵبەتە ئەمە جگە لە گواستنەوەی گشت ململانێ سیاسییەکان بۆ ناو پەڕڵەمان نەک لەپێناو گەیشتن بە چارەسەری شتەکان، بەڵکوو دیسان بۆ نمایشکردنی سیاسی.
لە دوای 2015 ئیدی پارتە دەسەڵاتدارەکان پەڕڵەمان وەک سەرچاوەی کێشەکان دەبینن، تا دەگاتە لەکارخستنی پەڕڵەمان. ئەم ململانێیەی حیزبەکان و بێبەهاکردنی پەڕڵەمان و گواستنەوەی بڕیاری سیاسی بۆ دەرەوەی پەڕڵەمان لە ڕاستیدا لێکەوتەی سیاسی گەورەی بەدوای خۆیدا هێنا، دەکرێت یەکێک لەو لێکەوتە گەورانە پشتکردنی جیهان بێت لە پرسی ڕیفراندۆم، دواتریش ئەو دۆخەی 16 ئۆکتۆبەر؛ ئەمانە هەرچەندە خەڵک لەوانەیە بە ڕووداوی جیاجیا بیانبینێت، بەڵام لە ڕاستیدا پەیوەندیداربوون بە یەکدییەوە.
بوونی پەڕڵەمان بە سەکۆیەک بۆ نمایشی سیاسی و ململانێی حیزبی وایکردووە پەڕڵەمان لە هەرێمی کوردستاندا دەزگایەک بێت بۆ تەفرەقەو ملشکاندن نەک سەکۆیەک بۆ پەیامێکی نیشتمانیی چاودێریکردنی حکومەت کە بتوانێت نوێنەری خەڵکی کوردستان بێت. ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت لە ناو پەڕڵەمانی کوردستاندا ڕەنگدانەوەی ئەو دۆخەیە کە باسمان کرد. بە تایبەت ئێستا پارتە دەسەڵاتدارەکانیش خەڵکانێکیان ناردووەتە پەڕڵەمان کە بەهامان چەکی پێشووی ئۆپۆزسیۆن کاردەکەن، واتا لە ڕێگای وتاری ئاگرین و پۆپۆلیستی، بە جۆرێک خەڵک وا تێگەیشتووە کە هەر کەسێک دەنگێکی زوڵال و وتارێکی ئاگرین و ئامادەبوونێکی جەماوەری فراوانی هەبێت دەبێت کاندید بکرێت بۆ پەڕڵەمان! ئەم کەشە هەستیارە بۆ خودی پارتیش کە خاوەنی سەرەکی حکومەتن کێشەی درووست کردووە. چەندین جار کەشێکی باش درووست بووە بۆ دانووستاندنی لایەنە سیاسییەکان بەڵام ئەندام پەڕڵەمانەکان ئەو کەشەیان پەک خستووە. تا ئەو ئاستەی تیمی پەڕڵەمانی بەشێک لە حزبەکان بەربەستیان بۆ حکومەتەکەی خۆشیان درووستکردووە.
لەکارخستنی کاری پەڕڵەمان و بێمتمانەکردنی دامەزراوەی پەڕڵەمان دواجار سەردەکێشێت بۆ دابەزینی ئاستی بەشداری خەڵک لە هەڵبژاردنەکان، ئەمەش لە ڕاستیدا ئاماژەیەکی مەترسیدارە بۆسەر کۆی پڕۆسەی سیاسی و شەرعیەتی دەسەڵات و حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستاندا. هەرچەندە ئەم ئاماژەیە وا دەستی پێ کردووەو بە ئاشکرا لە بەشداری خەڵک لە هەڵبژاردنە پەڕڵەمانییەکانی ئەو خولەی پەڕڵەماندا ڕەنگی داوەتەوە. خەڵک ئەگەر هەست بکات پەڕڵەمان دامەزراوەیەکی زیادەیە ئیتر بۆ دەنگی پێبدات. لەکەدارکردنی پەڕڵەمان و بێبەهاکردنی دواجار سەردەکێشێت بۆ ناسەقامگیری و تووندوتیژی سیاسی، ئەمەش لە ڕاستیدا لێکەوتەکانی زۆر مەترسیدار دەبن لەسەر پڕۆسەی سیاسی لە هەرێمی کوردستاندا، بەتایبەت کە ئێستا بەغدا بەدوای لاوازییەکانی حکومەتی هەرێمدا دەگەڕێت بۆ ئەوەی کەلێنێک بدۆزێتەوە بۆ گەڕاندنەوەی دەسەڵاتی مەرکەز بۆ هەرێمی کوردستان. [1]