ناونیشانی بابەت: هاوپەیمانی کورد و عوسمانییەکان لەجەنگی چاڵدێران
ئامادەکردب: ناسیح جاسم محەمەد

شەڕی چاڵدێران لەنێوان سەفەوییەکان و عوسمانییەکان ڕویدا، مەیدانی ئەو شەڕە خاکی کوردستان بوو، هەموو ململانێکانی ئەو دوو دەوڵەتە داگیرکردنی نشتیمانی کوردان بوو، دەوڵەمەندی ئەو خاکە هۆکارێک بوو بۆ ئەوەی دەوڵەتانی جیهان ململانێی لەسەر بکەن و داگیری بکەن، ئەوەی گرنگە لەو جەنگەدا ڕۆڵی و کورد و دۆڕانی کوردبوو بەرانبەر بەو دوژمنایەتیانەی کە لە ناوچەکە بوونی هەبووە.
ئەو کاتەی ئەو ململانیە دەستی پێکرد کورد لە ناوچەکە چەند میرنشینێکی بچوک بچوک بووە، هێزێکی ئەوتۆی نەبووە تاکوو بتوانێت بەرانبەر بەدوژمنان بوەستێتەوە دیفاع لەخاکی خۆی بکات، سەفەویەکان و عوسمانیەکان دوو دەوڵەتی زلهێزبوون لە ناوچەکەو شارەزانی هەژمونی کورد بوون، بۆیە ئەو هەوڵانەیان قۆستەوە بۆ ئەوەی کورد بۆلای خۆیان پەلکێش بکەن و لەبەرژەوەندی خۆیان بەکاری بهێنن و بیکەنە قەڵغانی پۆڵایان لەبەرگریکردن لە خۆیان، ئەم هەوڵانە بۆ هەردوو لا دەستی پێکرد هەریەکەو بەکۆمەڵێک بەڵێنی گەورە هاتنە ساحەکە بۆ ڕاکێشانی کورد بۆ پشتەوانی، دەسپێکردنی ئەو هنگاوە بۆ کورد ئەستەم بوو تاکوو بتوانێت بڕیار لەسەر ئەو مەسەلە گرنگە بدات کە کامەیان هەڵبژێرێت، ململانێی ئەو دوو دەوڵەتە بەڕاشکاوانە دەستی پێکرد کە چۆن کورد پەلکێشی ڕیزەکانی خۆیان بکەن، هەرچەندە بۆ کورد گرنگ بوو پشتەوانی دوڵەتێکی وەکوو عوسمانی، چونکە کورد نەتەوەیەک بوو پێویستی بەو پاڵپشتییە هەبوو تاکوو بتوانێت خۆی قایم بکات و بەهێز دەربکەوێت، هەربەم بۆنەیەوە کورد بووە دوولەت نەیانتوانی بڕیارێکی یەکرتووی بدەن لەهەڵبژاردنی بەرەیەک کە لەبەرژەوندی میروو میرنشینەکان بێت، ئەوەی گرنگ بوو بەرەی زۆرینە چونە پاڵ دەوڵەتی عوسمانی کە هۆکاری خۆی هەبوو ئەویش ئەو دەوڵەتە چەندین بەڵێنی بریقەداری دا بە کورد، بەڵێنەکانیش بەسترابوونەوە بەسەرکەوتنی عوسمانییەکان لە جەنگەکەدا.
ئەگەرچی عوسمانییەکان سەرکەوتن لەو جەنگە بەڵام ئەو بەڵێنە بریقەدارانی کە دابوویان بە کورد هیچیان جێبەجێ نەکردوو، لەلایەکی تر لەجیاتی ئەوەی قەربووی کورد بکەنەوە لەو زەرەرو زیانانەی کە بەری کەوتن هەستان بەلەناوبردنی میرنشینەکوردییەکان لەو کارەشیان سەرکەوتوو بوون، چونکە ترسیان لەوە هەبوو ئەو میرنشینانە بەهێزببن و ببنە بەربەست لە بەردەم بەهێزبوونی دەوڵەتەکەیان، سەرەڕای ئەو زوڵم و ستەمانەی دەرماف بە ڕۆڵەی کوردیان ئەنجام دا کوردەکان هەر بەردەوام بوون لەو هاوپەیمانەتییە تاکوو کۆماری تورکیای بەرهەم هێنا بەسەرۆکایەتی مستەفا کەمال.
ئەوەی لەسەر کوردەکان پێویست و گرنگ بوو دەبوایە سوودیان لەیەکەمین هاوپەیمانی وەرگرتبا بۆ ئەوەی شکستەکان بەدوای یەکتریدا نەهاتبانە و حسابێکیان بۆ کورد کردبایە لە ناوچەکە، بەڵام کار لەکارترازاوە ئەو کارە ئەستەمە بکرێت لەو هەڵو مەرجەی کە ئێستا کورد تێی کەوتووە لە ناوچەکە، تۆبۆگرافیای ناوچەکەش دەورێکی کاریگەریی هەبووە لەوەی کە ئیتر دەوڵەتە ئەقلیمیەکان ملکەچی ئەو دەوڵەتە ببن. [1]