Hevpeyvîn:Cemil OGUZ
Di qada pirtûkên kurdî de kêm pirtûk çend çapan dikin. Niha yek ji wan heye ku bi çapa xwe ya 3’yan li pêşberî me ye: Pirtûka “#Gotinên Pêşiyan#”. Pirtûk ji aliyê #Abdurrahman Aydogdu# ve hatiye berhevkirin û ji Weşanxaneya Na derketiye.
Dema Gotinên Pêşiyan tê gotin qîmetek din a xebatê derdikeve holê ku Gotinê Pêşiyan parçeyeke girîng a ziman û çandê ye. Ez bi xwe jî gelek ji Gotinên Pêşiyan hez dikim. Hem vê hezkirinê, hem qîmeta gotinên pêşiyan, hem jî çapa 3’yem kir ku em ber bi vê hevpeyvînê ve herin. Me pirsî, Aydogdu bersiv da. Kerem bikin em bi hev re lê binêrin.
Ser xêrê pirtûkê çapa 3’yan kir. Te hin gotin lê kirine. Di vê çapê de çend gotin çêbûn?
Di çapa nû de 4.500 Gotinên Pêşiyan hene û pirtûk 200 rûpel e.
Li gor çapên berê te çi lê zêde kir? Di çapên berê de zêdetir herêma Rihayê bû, bi heman awayî ye, yan herêmên din jî ketin navê?
Li gor çapa berê min hezar Gotinên Pêşiyan lê zêde kir. Di çapa berê de Gotinên Pêşiyan li gor tîpan dest pê dikir û di her rûpelekê de derdora 25 Gotinên Pêşiyan hebû û di navbera gotinan de valahî tune bû, ji ber vê jî dema xwendinê de çavê mirov diêşand loma mirov nikaribû bi hêsanî û rihetî ev Gotinên Pêşiyan bixwenda, di vê çapê de ji bo ku xwendina pirtûkê xweştir bibe min di navbera gotinên pêşiyan de bi sembola du stêrkan (**) valahî kir nav gotinan da ku xwîner bi hêsanî û xweşî van gotinên me yên pêşiyan bixwînin.
Qîmeta Gotinên Pêşiyan ji bo gelekî, zimanekî çi ye?
Gotinên Pêşiyan rastiya jiyana gelekî ye. Ji ber ku Gotinên Pêşiyan gotinên qalibgirtî ne û di demên dûr û dirêj de li gor tecrûbeya civakê derdikeve holê ev jî rastî û jiyana vî gelî nîşanî me dide. Ji bo vê jî Gotinên Pêşiyan ji bo gelan û zimanê wan gelan bi qîmet in.
Wekî te gelek kesî pirtûkên gotinên pêşiyan amade kirine. Ferqeke çawa di navbera ya te û yên din heye?
Wekî we jî got di mijara Gotinên Pêşiyan de gelek kesî li ser Gotinên Pêşiyan pirtûk amade kirine. Lê çi cudahî di navbera wan pirtûkan de hene, li gor tecrubeya min û yên min dîtî ev e ku hinek Gotinên Pêşiyan bi lêkolîn û bi lêgerînê dernakeve holê ji bo ku mirov bikaribe hinek Gotinên Pêşiyan derxe holê divê mirov li wir mezin bibe û li wir bijî. Mînak ez ji Sirûcê me û li Sirûcê mezin bûme her roj ez Gotineke Pêşiyan nû dibihîsim û li ba xwe dinivîsînim ev bi serê xwe cudahiyek e. Ji ber ku heta niha bi qasî ez dizanim kesî ji Sirûcê li ser Gotinên Pêşiyan nenivîsandî ne. Ger nivîskarek ji bo lêkolîna Gotinên Pêşiyan hatibin Sirûcê û gotinên li vir kom kiribin hebin jî nikarin bi gelek kesî re rûne û bi salan li pey gotinan bikeve. Ev mijar ji bo me ji bo kesên li ser Gotinên Pêşiyan dixebitin hemûyan re derbasdar e. Mînak ji bo lêkolînê bajarê herî zêde ez lê xebitîm Amed bû lê dema em bipirsin bêjin tu bi çend kesan re rûniştî û te ew gotin ji kê standin? Tiştên ez bibêjim kesên ez bi wan re axivîm ne ew qas pir bûn û dema ez li wir xebitîm jî tenê çend meh bûn û dawiya hefteyan bû. Lê kesekî ji Amedê be an li wir jiya be gotinên wî/ê komkirine dê ji yên min cudatir be. Ji bo vê jî xebatên her kesî ji hev cudatir in.
Li gorî te hema ji aliyê her kesî/gelek kesî ve amadekirina pirtûkên wisa tiştek baş e, yan divê berhevkirineke amademîktir hebe? Divê çawa be û ji niha û pê de di vî warî de tu çi hêvî dikî?
Belê li gor min amadekirina pirtûkên Gotinên Pêşiyan li gor her kesî bê amadekirin tiştekî baş e. Jixwe kesekî/ê Gotinên Pêşiyan nizanibe û meraq neke li ser vê mijarê naxebite. Di vî warî de çiqas pirtûk û Gotinên Pêşiyan derkevin holê ji bo çand û zimanê me baş e. Di vî warî de hêviya min ew e ku bila ev gotinên me yên pêşiyan bi kal û pîrên me re nemirin.
Wê rojê Weşanên Sîtavê got em ferhenga gotinên pêşiyan a Mehmet Oncu amade dikin û têde 50 hezar gotin hene. 50 hezar ne hejmarek zêde ye gelo? Mesela welatên din çend gotinên wan hene?
50 hezar Gotinên Pêşiyan ji bo vê qadê û vê mijarê rekorek e. Hejmarek pir zede ye û ez bawer dikim ji xêncî van 50 hezar gotinan hêj jî gelek gotinên me yên nehatine nivîsandin hene. Zimanê kurdî di Gotinên Pêşiyan de zimanekî pir zengîn û rengîn e. Lê yên welatên din çend gotinên xwe yên pêşiyan hene ez nizanim. Ya ez zanim zimanê kurdî di Gotinên Pêşiyan de pir dewlemend e.
Gelek kes pirtûkên roman, çîrok, helbestê heta dawî dixwînin, lê dema pirtûka gotinên pêşiyan be wekî ku ne karê wan be, yan nakirin, yan naxwînin. Tu vê çawa dibînî, çi pêşniyar dikî?
Ez dixwazin bi meseleyeke xwe ve vê pirsê bipersivînim. Dema min nû ev pirtûk çap kir ez 22 salîbûm. Wê demê jî kesî pir ez nas nedikirim. Wê demê ez beşdarî pêşangeha pirtûkan bûm, jixwe pirtûka min nû derketibû pir kesî jî ez nas nedikirim û fikra her kesî jî ew bû ku tenê kesên vî karî dikin kesên temen mezin kal û pîr in. Ji bo vê jî çend kesên hatibûn pirtûka min a Gotinên Pêşiyan bistînin xwestin bidin îmzekirin, dema dîtin berhevkarê vê pirtûkê ez im ew kes hinekî sekinin, bawer nekirin ku min ev pirtûk amadekirî gelek kesan jî gotin tu pir biçûk î, ev ne karê te ye. Dema pirtûk çap bû bi şûn de jî gelek kes şaş man û bawer nedikirin ku min ew pirtûk amadekiriye, tim digot ev kar karê kesên mezin e!
Lê dixwazin vê bibêjim çawa ku roman helbest an çîrokan her kes dikare binivîsîne û bixwîne divê her kes bikaribe li ser Gotinên Pêşiyan jî bixebite û guh bidin wan şîretên kal û pîrên xwe. Bila kes nebêje Gotinên Pêşiyan kar û gotinên kal û pîran e. Ev Gotinên me yên Pêşiyan parçeyeke çand û jiyana me ye. Divê em van bixwînin û ji xwe re jê şîretan bigrin.
Tiştê ez dibînim: Piraniya xwendevanan meseleya folklor, gotinên pêşiyan wekî tenê karê folklorzanan be dinêrin. Bi kûrahî nagirin naxwînin. Divê xwendevan çawa nêzî meseleyê bibin?
Divê xwendavan bizanibin ku ji bo me tiştên herî bi qîmet û zû winda dibe folklor û Gotinên Pêşiyan e. Ji ber ku niha bi piranî kal û pîrên me Gotinên Pêşiyan dizanin dema kal û pîreke me dimire ew folklor û ew gotinên me yên pêşiyan jî bi wan re dimirin. Ji bo vê jî divê xwendevan di vê baldariyê de bin û li gor vê nêzikî vê meseleyê bibin
Ji bo berhevkirinê te qala Divê mirov li wir bijî kir. Ev yek karê berhevkaran zehmet dike. Di vir de xwendevan, însanên rêzê çawa dikarin alîkarî bikin? Mesela waye dizanin te li ser Sirûcê xebat kiriye, yên wir gotinên bibihîzin bişînin, bibin alîkar... Tiştên wisa çiqas mimkûn in?
Belê ji bo mirov li herêmekê qasî ku bikaribe gelek gotinan berhev bike divê mirov an ji wê herêmê be an jî li wir bijî. Ev jî wekî we got karê berhevkaran zehmet dike û ne tiştekî pêkan e. Ji bo vê jî kesên li wan herêman dijîn her ku Gotineke Pêşiyan nû bihîstin dikarin bi me re parvebikin û dikarin ji bo me li der û dorên xwe Gotinên Pêşiyan berhev bikin. Ev jî ji bo berhevkêr dibe xweşî, dibe hêsaniyek. Mînak di xebata min de jî hinek hevalan bi vî rengî ji min re bûn alîkar. Lê pir kêm kes alikariyên wisa dikin. An bikin jî çend gotinên hemû kes dizanin kom dikin. Ji ber ku lêkolîn hem demeke dirêj dixwaze hem jî zehmetiya xwe heye. Ji bo vê divê berhevkar bêhtir li ser herêman bisekine.
Di dema lêkolînê de qet şikek te ya wisa çêbû: Em bibêjin te gotinek pirsî, te xwest not bikî, lê te texmîn kir ku ev ne kurdî ye, belkî ji zimanek din hatibe nav kurdî? Gelo qet tiştên wisa dibin?
Carinan hinek zimanên ku di nav hev de dijîn ji hev bandorê digrin. Di Gotinên Pêşiyan de jî ku kêm be jî carinan mînakên wisa derdikevin. Hinek mînak hene ku mirov zû bi zû nizane ku ji zimanekî din hatiye û hinek mînak hene jî gotin bi kurdî ye (ji bo kurdî) peyv bi tirkî ye ji wan yek jî ev e: “Meriv omîş dibe, damîş nabe” Ev ‘omîş û damîş’ ‘Alişmak û dayanmak’ a tirkî ye, lê gor mantiqa kurdî ketiye zimên… Ev jî ji hev bandordabûna zimanan derdixe holê.
Berevajî pirsa berî vê: Em bibêjin te gotinek nû bihîst, lê te ferq kir tirkan ew ji me diziye... Mînakên wisa qet rastî te hatin.
Na! Min nedît lê dibe ku hebin, niha nayê bîra min jî…
Pirsa dawî: Ji bo dema pêş çi xebatên te hene?
Ji bo demên pêş niha di dest min de xebata ferhengoka Sirûcê heye. Di vê ferhengokê de peyvên herêmî hene wekî din jî ez niha li ser çîrokên folklorîk dixebitim û wan berhev dikim.
***
Abdurrahman Aydogdu kî ye?
Abdurrahman Aydogdu di sala 1992'yan de li Pirsûsa Rihayê hatiye dinê. Dibistana seretayî, navîn û lîse li Pirsûsê xwendiye û 2012'yan de li Zanîngeha Çewligê Beşa Felsefeyê qezenc kiriye lê heman salê ketiye ezmûnê û di sala 2013'ayn de vê carê li heman zanîngehê Beşa Riwekên Zeviyan (Tarla Bitkileri) qezenc kiriye û dest pê kiriye her du bi hev re xwendiye.
Pirtûka Gotina Pêşiyan yekemîn pirtûka Aydogdu ye.
[1]