Nexşeya zimanê kurdî li ser erdnîgariya Şahname û Kurdgalnamekê - I.
Umîd Demîrhan
Rastiyeke jiyanî-civakî ye ku navê hinek dewletên neteweyî tercîheke zimanî ye û navê nijadekê destnîşan nake. Wekî mînak, Sûdan navê dewleteke neteweyî ya ereban e û endamê Kombenda Erebî ye; tê de ereb, nûbî, kurd, hebeşî û reşikên afrîqayî dijîn û bi erebî diaxivin. Lê belê ev erdnîgarî nayê wateya nijadeke erebî ya xwerû û hemû gelên niştecih di nava pota û pergala zimanê erebî de yeksan bûne.
Her çi ku peyva “kurd”ê ye, hem navê neteweyekê ye hem jî nijadeke mirovan e; her li kê dera cîhanê kurdek hebe, ew kes hem netewe hem jî nijada xwe destnîşan dike û dibe ku bi kurdî nizanibe jî. Lêkolînên pizişkî yên hevçerx li ser haplogrûpên xwîna kurdan û çendek neteweyên cînar xebitîne; neteweya kurd û xizmên wan bi awayekî zanistî eşkere kirine. Wekî mînak: desteyeke pizîşkên saziya PLOSê ya amerîkî di lêkolîneke pizîşkî ya bi navê “Lêkolîneke antîjena leokosîta mirovan (HLA/Human Leucocyte Antigen) a genetîkî li ser kurdên Iraq, Îran û Tiflîsê (Kafkasya, Gurcistan): têkilî û encamên pizîşkî” de hinek encamên zanistî weşandine: “Bi ihtîmaleke mezin kurd endamên devereke genetîkî ya kevnare ya Deryaya Spî-Rojhilata Navîn-Kafkasyayê ne; encamên heyî û yên ku berê ji nava kurdan hatine bidestxistin, dibe ku di bernameyên paşerojê de kêrhatî bin û zanyariyên pizişkî yên derbarê kurdan dehêsantir bikin... Em gihiştin vê encamê: Profila kurdan a genetikî nîşan dide ku kurd hem beşek ji koma gelên Deryaya Spî pêk tînin hem ji taybetmendiyên genetikî yên Kafkasyayê dihewînin. Her wiha hêjayî gotinê ye ku gelheya Leki ya li rojhilata Kafkasyayê dibe ku hem nêzîkî gelheya luran hem jî ya kurdan be; ji
xwe navê lekan hertim digel lur û kurdan tê kişandin... Berê kurd hertim li çiyayan û bi tena serê xwe (otokton) dijiyan (6000 BZ). Huriyên ku zimanê wan kafkasî (û ne hinewropi) bû, dibe ku paşxaneya genetikî ya kevnare ya kurdan bin, Di sala 1200 BZ de medî û hevalbendên wan êrişî herêma huriyan kir...
Wekheviya genetiki ya di navbera tirkan û kurdan de vedigere genên wan ên kevnare yên Anatolyayê. Her çiqas kurd û tirk bi zimanên ku di nava malbatên cuda de cih digirin biaxivin jî, lêkolînên genetîk ên kurd û tirkan nîşan didin ku her gel di nava komên Deryaya Spî de cih digire. Lêkolînên genetikî yên ku li ser kurdên tirkiyayi, gurcistanî û îranî hatine meşandin, serdestiyeke haplogrûpên ji Rojhilata Navin (Anatolya yan ji Mezopotamya) derketi destnîşan dikin; têkiliyeke nézik a genên wan bi cihû, hemwelatiyên libnanî û tirkan re nîşan didin. Her wiha encamên gelheya Îranê jî nêziki encamên kurdan in; ev ji disan nîşan dide ku ziman û gen bi hev re nabin, ji ber ku ziman dibe ku ji hêla hindikahiyeke genetiki (ya desthilatdar) ve hatibe ferzkirin. Rewşa tirkan ji ev e: gelên Anatolyayê ji serdema kevnare ya berî dîrokê ve li wir bi cih bûne, lê hindikahiyeke tirkan a ku ji Asyaya Navîn hatiye, di demên dîrokî de zimanê xwe li ser doraliya xwe ferz kiriye... Encama xebata me ew e ku kurd ji aliyê genetîkî ve néziki gelheya Aran (Kafkasya) û Deryaya Navîn (Deryaya Spi) in û ji serdemên kevnare ve li Kurdistanê bi cih bûne...[1] Ji aliyekî din ve li gorî lêkolîneke pizîşki ya Fercediyan (ji Zanîngeha Şirazê)û Qadiri di navbera kurd û azeriyên Îranê de têkiliyeke genetikî ya xurt nişan dide. Encamên zanistî tu ferqeke girîng di navbera van gelhe û komên etnikî yên din ên sereke yên Îran de eşkere nekiriye. Di navbera azeriyên Îranê û gelên Tirkiyê û Asyaya Navîn de tu têkiliyeke genetîkî ya nêzik nehatiye ditin. Li gorî encamên niha, kurd û azeriyên Îranê yên îroyîn di nava hewzeke hevpar a genetikî de ne..
Lêkolîna desteyeke pizîşki ya din jî heye ku bi angaşteke xurt wiha dibêje: Profila genetiki ya kurdan bi yên Asyaya Navin, Sibiryayiyan, Deryaya Navîn û gelên din ên cîhanê re hatiye berawirdkirin; ji bo berhevdana kompiturê bi giştî 7746 kromozom hatine bikaranîn. Hem analizên genetikî yên cîranan û hem jî yên kurdan di koma gelheya Deryaya Navin de ne; genên kurdan nêziki nifûsa irani, ewropî û kafkasî (svanî û gurci) bi cih dibin. Dirêjeya haplotîpên HLA yên nû pir caran hatine diyarkirin; dirêjeya haplotîpên din ên kurdan jî di nava azeri û filistîniyan de tê dîtin..
[1]