وێستگە نیوز
سایتی هەفنینگتن پۆست ناوی چەندین کەسایەتیی ئایینی و سیاسی و فەرماندە و ئەدیب و نوسەر و ئەکتەر و هونەرمەندی بەبیرهێناوەتەوە کە ڕۆڵیان لە کلتوی فکری و داهێنانی عەرەبی ئیسلامیدا هەبووە، کەچی زۆرێک تائێستا نازانن ئەوانە لە ڕەچەڵەکدا کوردن و هەر بە عەرەبیان دەزانن.
سایتەکە بڵاویکردووەتەوە کە کورد بە درێژایی مێژوو جێدەستێکی جیاواز و دیاری لە بوارەکانی داهێنان هەبووە، بەڵگەش بۆ ئەوە کەسایەتی و ناودارە کوردەکانە کە پێگەیەکی بەرزیان لە بوارە جیاوازەکاندا هەبووە، بەتایبەت لە کلتور و فکری داهێنانی عەرەبیی ئیسلامیدا، لەوانە:
کەسایەتییە ناودارە کوردەکانی مێژوو

سەلاحەدینی ئەیوبی- ڕزگارکەری قودس لە خاچ پەرستەکان
یەکێکە لە گرنگترین کەسایەتییەکانی ناو مێژووی عەرەبی ئیسلامی، سەلاحەدین موسڵمانێکی کورد بووە و ساڵی 1138ی زایینی لە شاری تکریت-ی عیراق لەدایکبووە و بەشداریی ئه و هەڵمەتەی کردووە کە ئەسەدەدین شێرکۆ بەره و میسر دەستیپێکرد بۆ بەهاناوەچوونی عازد فاتمی.
ساڵی 1182 سەلاحەدین میسری بەره و شام جێهێشت بۆ ڕوبەروبوونەوەی خاچ پەرستەکان و ساڵی 1187 شەڕی حەتین-ی کرد کە خاچ پەرستەکانی تێکشاندا و ڕێگەی بۆ ڕزگارکردنی قودس کردەوە، سەلاحەدین لە ساڵی 1193 لە دیمەشق-ی پایتەختی سوریا کۆچی دوایی کرد.
جابان ئەبو مەیمونی کوردی، یەکێک لە هاوەڵەکانی پێغەمبەری ئیسلام و ڕەمزی هاتنی کورد بۆناو ئایینی ئیسلام
جابان کوردێکە کە لەسەردەمی پێغەمبەری ئیسلام محمد (د.خ) ژیاوە و لە شاری مەدینە موسڵمان بوو، جابان ڕەمزی سەرەتای هاتنی کورد بۆ موسڵمان بوون تەنانەت پێش فەتحی ئیسلامی لە عیراق و ناوچە کوردنشینەکان لە سەردەمی خەلیفە عومەری کوڕی خەتاب.
ئیسماعیل بن عەلی ئەیوبی، نوسەری گرنگترین کتێبەکانی تایبەت بە جوگرافیا بە زمانی عەرەبی
پسپۆڕی بواری جوگرافیا و سیاسەتمەدار و شاعیرێکی کوردە، لە دیمەشق لەدایکبووە و بە ڕەچەڵەک دەچێتەوە سەر سوڵتانی ئەیوبی و بە بەناوبانگترین نوسەری زانستی جوگرافیا بە زمانی عەرەبی ناسراوە و ساڵی 732 کۆچی، کۆچی دوایی کردووە.
ئیبن ئەسیر، یەکێک لە مێژوونوسە گەورەکان
لە شاری جزیرە-ی کوردستانی باکور لەدایکبووە و یەکێک بووە لە گەورە مێژوونوسەکانی سەردەمی ئیسلام، لە بەناوبانگترین شاکارەکانی کتێبێکێ مێژووییە کە لە 12 بەش پێکهاتووە.
زریاب، یەکەم فێرگەی موزیکی دامەزراندووە
لە شاری بەغدا لەدایکبووە و بە یەکێک لە گەورەترین موزیسیانەکانی سەردەمی ئیسلام دەزانرێت، یەکەم فێرگەی بۆ فێربونی موزیک لە ئەندەلوس کردووەتەوە و زۆر مەقامی نوێی داهێناوە و ژێی پێنجەمی بۆ ئامێری عود زیادکردووە.
بەدیع زەمان هەمەدانی، ئەدیب و نوسەری کورد
لە شاری هەمەدانی کوردستانی ئێران لە ساڵی 969ی زایین لەدایکبووە و عەرەب بە یەکێک لە گەورە نوسەرەکانی خۆی دەزانێت.
کەواکبی، نوسەر و بیرمەند
لە شاری حەلەب لە سوریا لەدایکبووە و نوسەر و بیرمەند و ڕۆژنامەنوس بووە و دامەزرێنەری ڕۆژنامەی “الشهبا‌ء” بووە، لە میسر لە ڕێی ژەهرخوارد کردنەوە کۆچی دوایی کرد.
مەعروف ڕەسافی، شاعیر و دیارترین توێژەر لە کەسایەتیی پێغەمبەری ئیسلام
ساڵی 1875 لەدایکبووە و ساڵی 1975 کۆچی دوایی کردووە، ئەم شاعیر و ئەکادیمیە لە باوکێکی کورد لە بەغدا لەدایکبووە ئێستاش پەیکەری لە پایتەخت هەیە، یەکێکە لە گەورە توێژەرەکان بەتایبەت لە نوسینەوەی کەسایەتیی پێغەمبەری ئیسلام کە مشتومڕێکی زۆری لەسەر کراوە.
جەمیل زەهاوی، شاعیر و مافناس و مامۆستای فەلسەفە
لە خانەوادەی بابان زەهاویی کوردییە و ساڵی 1863 لە بەغدا لەدایکبووە و لە 1936 کۆچی دواییک ڕدووە، لە خانەی هونەری ئەستەنبوڵ، مامۆستای فەلسەفەی ئیسلامی بووە و لە بەغداش مامۆستای کۆلێجی ماف بووە، لە عیراقیش ئەندامی پەرلەمانی ئەوکاتەی عیراقیش بووە.
قاسم ئەمین، ڕابەری بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی ژنان
قاسم محەمەد ئەمین لە باوکێکی کورد و دایکێکی میسری لە ساڵی 1863 لەدایکبووە و نوسەر و توێژەری کۆمەڵایەتیی میسر و یەکێک بووە لە دامەزرێنەرانی بزووتنەوەی نیشتمانی ڕزگاریخوازی ژنان لە میسر و زانکۆی قاهیرە، ساڵی 1908 کۆچی دوایی کردووە.
ئەلعەقاد، شاعیر و ڕەخنەگر
عەباس مەحمود عەقاد، بیرمەند و شاعیر و ڕۆژنامەنوس بووە و لە ساڵی 1889 لە میسر گەورە بووە و بە ڕەچەڵەک کوردە، یەکێک بووە لە گەورە نوسەرەکانی سەدەی 20 لەمیسر و ڕۆڵی بەرچاوی لە ژیانی ئەدەبی و سیاسیی میسر هەبووە و ساڵی 1964 کۆچی دوایی کردووە.
محەمەد عەبدە، بانگخوازی ڕێنیسانس و چاکسازی لە جیهانی عەرەبیدا
لە باوکێکی کورد لە ساڵی 1849 لە شاری بحیرە-ی میسر لەدایکبووە، زانایەکی ئایینی و نوێخوازێکی ئیسلامیی میسری بووە و یەکێک بووە لە هێماکانی نوێخوازی کە داوای چاکسازیی لە جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا کردووە و لە کۆتاییەکانی سەدەی 19 ڕۆڵی لە دروستبوونی بزووتنەوەی فکریی نوێخوزای ئیسلامی هەبووە.
ئەحمەد شەوقی، شازادەی شاعیران
لە قاهیرە لە باوکێکی کورد و دایکێکی بە ڕەچەڵەک تورک لەدایکبووە و نوسەر و شاعیری میسریە و نازناوی شازادەی شاعیرانی پێ بەخشراوە.
حەسەنێن هەیکەل، بەناوبانگترین ڕۆژنامەنوسی جیهانی عەرەبی
ساڵی 1923 لە قاهیرە لەداکیبووە و بە ڕەچەڵەک کوردە و یەکێک بووە لە بەناوبانگترین ڕۆژنامەنوسەکانی عەرەب لە سەدەی 20، لە سەردەمی شا فاروق تا کۆچی دوایی لە ساڵی 2016 ڕۆڵی لە داڕشتنەوەی سیاسەتی میسردا هەبووە و سەرنوسەری بەناوبانگترین ڕۆژنامەی میسر بووە کە ڕۆژنامەی ئەهرامە.
کەسایەتییە کوردەکانی گۆڕەپانی سیاسی
حوسنی زەعیم، یەکەم کورد کە بووەتە سەرۆکی دەوڵەتێکی عەرەبی
حوسنی کوڕی شێخ ڕەزای کوڕی محەمەد، سەرۆک کۆماری سوریا بووە و ساڵی 1897 لە حەلەب لەدایک بووە و بە ڕەچەڵەک کورد و لەنێوان 30 ئازار تا 13ی ئابی 1949 سەرۆکی سوریا بووە و هەر ئه و ساڵە کۆچی دوایی کردووە و ئەمەش بووە بە یەکەم کورد کە ببێتە سەرۆک کۆماری دەوڵەتێکی عەرەب.
بەکر سدقی، سەرکردەی یەکەم کودەتا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا
بەکر سدقی ساڵی 1886 لە شاری کەرکووک لە دایکوباوکێکی کورد لەدایکبووە و کەسایەتییەکی سەربازی و سیاسیی عیراق بووە و ساڵی 1921 چووەتە ڕیزەکانی سوپای عیراق و سەرکردەی یەکەم کودەتا بووە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەدژی داگیرکەری بەریتانی و ساڵی 1937 کۆچی دوایی کردووە.
خالد بەکداش، ڕابەری شیوعییە عەرەبەکان
بە “رابەی شیوعییە عەرەبەکان” ناونراوە و ئەمینداری گشتیی حزبی شیوعیی سوریا بووە، ساڵی 1912 لە گەڕەکی موهاجرین – گەڕەکی کوردەکان لە دیمەشق لەدایکبووە و باوکی بە ڕەچەڵەک کورد بووە.
مەقدسی، خاوەنی یەکەم قاموسی کوردی عەرەبی
یوسف زیا مەقدسی خاوەنی یەکەم قاموسی کوردی عەرەبی بەناونیشانی (الهدیە الحمیدیە)، ساڵی 1884 لە شاری قودس لە باوکێکی کورد لەداکیبووە.
خێڵی جونبولات… گیانی نیشتمانپەروەری و قوربانیدان
خێڵی جونبولات کە بە زمانی کوردی واتە “گیانی پۆڵایین، لە لوبنان بە کاری سیاسی ناوبانگیان دەرکردووە، لەوانە فوئاد بەگ جونبولات قایمقامی قەزای شوف کە ساڵی 1921 بەهۆی هەڵوێستە نیشتمانییەکانییەوە غافڵکوژکرا، پاشان فوئاد جونبولاتێکی دیکە کە لەدایکبوی ساڵی 1917یە و دامەزرێنەری حزبی پێشکەوتنخوازی سۆسیالست بووە و ساڵی 1977 کوژرا، دواتر وەلید جونبولات لەدایکبوی ساڵی 1949 کە دوای کوشتنی فوئادی باوکی یەکێکە لە سیاسەتمەدارە دیارەکانی لوبنان.
جێدەستی کورد لە داهێنانی هونەریدا
سوعاد حوسنی، سەندرێلا-ی شاشەی عەرەبی
ساڵی 1942 لە قاهیرە و لە خێزانێکی بە ڕەچەڵەک کورد لەدایکبووە، باوکی ناوی محەمەد حوسنی بابایە کە کوڕی گۆرانبێژی سوری حوسنی بابا دەکات.
فەرید شەوقی و ئەسمەهان.. دڕندەی شاشە و دەنگی فریشتە
دوو میسریی بە ڕەچەڵەک کوردن، فەرید شەوقی ئەکتەر و سینارستە، زیاتر لە 50 ساڵ لەبواری هونەردا کاری کردووە و نوسین و دەرهێنانی بۆ 400 فیلم کردووە.
چەند ئەکتەرێکی دیکە: مەحمود ملیجی، ئەکتەری میسریی بە ڕەچەڵەک کورد، نەجیب ڕیحانی، ئەکتەری بەناوبانگی کۆمیدیا کە باوکی بە ڕەچەڵەک کوردی عیراق بووە، ڕوشدی ئەبازە، ئەکتەری گەورەی میسر کە باوکی بە ڕەچەڵەک کورد بووە، عەبدولرەحمان ئال ڕاشی، ڕەچەڵەکی دەگەڕێتەوە سەر کورد، مونا واسف کوردی، خانمە ئەکتەر.
دوایین ناوداری کورد
عەبدولباست عەبدولسەمەد، قورئانخوێنی بەناوبانگی میسر و عەرەب کە ڕەچەڵەکی دەگەڕێتەوە بۆ کورد.