ناسیونالیزم و ناسیونالیزمی کوردی/4
ناسیونالیزمی کوردی لەبەردەم قۆناغێکی نوێدا
ئەبوبەکر عەلی
چاپی یەکەم 2014 [1]

حاکم جەمال
لەبڵاوکراوەکانی مەڵبەندی 3ی یەکێتی نیشتمانیی کوردستان
نەورۆزی 1983

مافی چارەنووس لە ڕۆژنامەوانی کوردی باشووری کوردستان
توێژینەوەیەکی وەسفیی ڕووپێوی شیکارییە لە نێوان هەردوو ڕۆژنامەی (میدیا و هەواڵ) دا
شادمان حەسەن مەولود
نامەیەکە خوێندکار پێشکەشی ئەنجومەنی کۆلێژی زانستە مرۆڤایەتیەکانی زانکۆی سلێمانی کردووە، وەک بەشێک لە پێویستیەکانی بەدستهێنانی بڕوانامەی ماستەر لە زانستی ڕاگەیاندندا.
ساڵ – 2017.[1]

د. کاظم حبيب

ئەگەر سەیری هەڵوێست و تێڕوانینی حزب و هێزە سیاسییەکانی ئێراق بکەین سەبارەت بە مافە بنەڕەتییەکانی گەلی کورد، جیاوازییەکی زۆری تێدا بەدی دەکەین. هەندێک لەو حزبانە پێیانوایە هەر مافێک کە گەلی کورد وەری گرتبێت یان بە خەباتی سەرسەختی خۆی بەدەستی هێنابێت، ئەوا منەتێکە یان خێرێکە کە حکومەتی فیدرال یان پێشتریش حکومەتی ناوەندیی ئێراق بە کوردی دابێت، هەندێکی دیکەش لەو حزب و هێزانە بە ئۆتۆنۆمی ڕازی بوون لەژێر کاریگەریییی چەند فاکتەرێکی فشارئامێز یان هەڕەشەدار کە دەبووە هۆی ڕووخان یان لەناوچوون، بەڵام زۆری نەخایاند، ناوەرۆکی بنەڕەتیی ئۆتۆنۆمییەکەی بەلایەکی دیکەدا برد کاتێ کە ئامادەباشیی سەربازیی ئەنجامداو دواجار لە 1974-1975 شەڕی بەسەر گەلی کورددا سەپاند، دواتریش تاڵاوی جینۆساییدی ساڵانی 1987 و 1988مان چەشت کە بەهۆیەوە 182000 مرۆڤی کورد بوونە قوربانی ئەو تاوانە، هەندێکی دیکەش لەو هێز و حزبە سیاسییانە دانیان بە ئەمری واقیعدا نا، کاتێ کورد لە 1991 - 1992و لەسەردەمی حوکمی بەعس فیدراڵییەتی کوردستانیان لە چوارچێوەی دەوڵەتی ئێراق ڕاگەیاند، ئەو فیدراڵییەتەی لەڕێی پەڕڵەمانی کوردستانەوە لە دەستووری هەرێمی کوردستان چەسپا، دواتریش لە دەستووری ساڵی 2005ی ئێراق بڕیار لەسەر ئەم فیدراڵییەتە درا، بەڵام ئەو هێزو حزبانەی کە پێشتر باوەڕیان بە ئەمری واقیع هێنابوو، دەبینین دوای ڕووخانی دکتاتۆریەتی بەعس لە 2003 ئیدی بڕوایان بە مافی گەلی کورد نەما لە دیاریکردنی مافی چارەنووس، بەڵکوو ئەم مافەیان بە بەرزترین ئاست لەقەڵەم دا کە نابێ گەلی کورد لەمە زیاتر داوابکات، بەڵکوو بە بڕوای تەواوی خۆیانەوە کار دەکەن و بەپیلانی پێشوەختە بە مەبەستی لاوازکردن بەهەر شێوەیەک بێت بۆ ئەوەی کورد نەگاتە ئەو ئاستە بەرزە، لێرەدا دەمارگیرانی نەتەوەپەرستیی عەرەب و تایفەگەرانی عەرەبی سوننەو شیعە یەکیان گرتەوە تاکو سیاسەتی دژایەتی کردنی کورد پیادە بکەن سەرباری ئەو ناکۆکییانەی کە لەنێوانیاندا هەبوو.
بەڵام هەندێ هێزو حزبی سیاسی هەن هەر لە سەرەتاوە دانیان نابوو بە پرەنسیبی مافی چارەی خۆنووسین لە چوارچێوەی مافی نەتەوەو گەلاندا کە لە ئێراق دەژیین، دیارە بەپێی هەموو یاسایەکی نێودەوڵەتیش مافی چارەنووسین لەلایەن خودی گەلەوە پیادە دەکرێت کە خۆی داوای پیادەکردنی دەکات و پێویستی بە ڕەزامەندیی گەلانی دیکە ناکات، لەلایەکی دیکەوە مافی ئۆتۆنۆمی یان فیدراڵی یان کۆنفدرالی لەنێو دەوڵەتێکی دیاریکراودا بەو گەلە دەدات یان تەنانەت ئەگەر داوای جیابوونەوە لە دەوڵەتی ئێراق بکەن و دەوڵەتێکی سەربەخۆی نیشتمانی بۆخۆیان دابمەزرێنن.
حزبە نەتەوەییە عەرەبییەکان بە هەموو ناوە سیاسییەکانیانەوە (نەتەوەیی، ناسری، بەعسی) هەر لەسەرەتاوە ڕەتیانکردەوە کە دان بنێن بە ئازادیی پیادەکردنی ئەو مافە، بەڵام هەندێکیان ناچاربوون کەمترین ئاست پەسندبکەن کە بریتی بوو لە خۆبەڕێوەبردن کە عەبدولڕەحمان بەزاز لە ساڵی 1966و لە سەردەمی حوکمڕانیی عەبدولڕەحمان عارف و یەکێتیی عەرەبی سۆشیالیست خستییە ڕوو، یان ئۆتۆنۆمی کە #حزبی بەعس# و سەدام حسێن لە ڕێککەوتننامەی 11ی ئاداری 1970دا هەوڵی چەسپاندنی دا، بەڵام دوای ماوەیەکی کورت لەباری برد دواتر بە کردەنی لە شەڕێکدا و لە هەوڵێکی شکستخواردوودا بۆ تیرۆرکردنی مەلا مستەفای بارزانیی سەرکردەی شۆڕش زیاتر هەوڵی دا مەرامی گڵاوی خۆی بەدی بێنێت، دواتریش لە میانی مۆرکردنی ڕێککەوتننامەی خیانەتکاریی جەزائیر لە ساڵی 1975دا.
هەموو حزبە سیاسییە ئیسلامییەکان بەبێ جیاوازی، لە ڕوانگەی ئیسلامەوە دان نانێن بە ئازادیی مافی چارەنووسین کە لەگەڵ شارستانیی سەدەی بیست و یەک ناگونجێت، ئەوان پێیانوایە کە هەموو موسڵمانان یەک نەتەوەی ئیسلامی پێکدێنن و لەلایەن والییەک یان خەلیفەیەک یان سوڵتانێک یان هەر ناوێکی دیکەوە حوکمڕانی بکرێت.
حزبی شیوعیی ئێراقی و هەندێ هێزو کەسایەتیی چەپی دیکەی ئێراق لە ڕابردوودا تاکە هێزبوون کە هەر لەسەرەتاوە دانیان نا بە مافی سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەتێکی نیشتمانیی سەربەخۆ بۆ کورد، ئەو هێزانە لەئێستاشدا هەر لەسەر ئەم هەڵوێستەن، لەکاتێکدا کە حزبی شیوعیی ئێراقی لە ساڵی 1935 و لە یەکەم ژمارەی ڕۆژنامەی (کفاح الشعب) دا داوای سەربەخۆیی کوردستانی کردووە، بەڵام باسی لە دیاریکردنی مافی چارەنووس نەکردووە، مەگەر لە ساڵی 1953دا دواتر لە دووەم کۆنفرانسی حزبدا لە 1956 بە فراوانی باسی لێوەکردووە، مامۆستا عەزیز شەریف ئەندامی ئەنجوومەنی ئاشتیی جیهانی و دۆستی دێرینی کورد لە نامیلکەیەکدا بە ناوی (المسألة الکردیة في العراق) کە لە ساڵی 1950 بڵاوی کردەوە، بەم شێوەیە دەنووسێت:
( (ئازادیی دیاریکردنی چارەنووس، ئازادیی گەل دەگرێتەوە کە ئەو ڕێگەیە هەڵبژێرێت کە خۆی پێی قایلە جا چ جیابوونەوەو پێکهێنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ بێت یان فیدراڵییەت هەڵبژێرێت، لەبەر ئەوە ئازادیی دیاریکردنی چارەنووس مەرجێکی بنەڕەتییە تاکو فیدراڵییەت ئارەزوومەندانە بێت) ) . لێرەدا عەزیز شەریف مکوڕە کە سازشکردن لەسەر ئازادیی هەڵبژاردن لەنێوان فیدراڵییەت و سەربەخۆیی ڕەت دەکاتەوە.
ئەمانە هەڵوێستی جیاوازن کە هێز و حزبە سیاسییەکانی غەیرە کورد دەیگرنەبەر، بەڵام حزبە کوردییەکان لە ڕووی پرەنسیبەوە هەموویان جەخت دەکەنەوە لەوەی کە مافیان هەیە چارەنووسیان دیاربکەن.
گەلی کورد خەباتێکی سەختی بەردەوامی کردووە لەوەتەی لکاندنی ولایەتی موسڵ بە دەوڵەتی پاشانشینی ئێراقیەوە لە ساڵی 1926 ئەو کاتە هەرێمی باشووری کوردستانیشی پێوە لکێنرا، کە ئەمڕۆ بە هەرێمی کوردستانی ئێراق ناودەبرێت، هەروەها چەندین هەرێمی دیکەی کوردستانی هەن بە تورکیاو ئێران و سووریاوە لکێنراون، کە بە هەموویان کوردستانی گەورە پێکدێنن و نەتەوەی کوردیش لەو هەرێمانەدا لەگەڵ نەتەوەگەلی دیکەدا دەژیین، مەبەستمان لەو پێشەکییە چڕە بۆ ئەوەیە کە چەند دەرئەنجامێکی بنەڕەتی بخەینەڕوو کە پەیوەستن بە ئازادیی مافی گەلی کورد بە دیاریکردنی چارەنووس کە پێویستە بۆ هەموو لایەک ڕوون و ئاشکرابێت:
1. پرەنسیبی مافی چارەنووسینی هەر میللەتێک مافێکی چەسپاو و ڕەهایە لەگەڵ یاساو ڕێسا نێودەوڵەتییەکان و جاڕنامەی مافی مرۆڤ و نەتەوەکان یەکدەگرێتەوە، ناشکرێ گومانمان لێی هەبێت یان بەهەر بیانوویەک بێت پشتگوێ بخرێت یان لاواز بکرێت کە ئەمە مافی گەلی کوردیش لە ئێراق دەگرێتەوە.
2. پیادەکردنی ئەم مافە بە شێوەیەکی پراکتیکانە دەکەوێتە ژێرباری هەلومەرجی گەلی کورد و ئامادەباشیی پێداویستییەکانی پیادەکردنی هەر شێوەیەک لە شێوەکانی هەر لە فیدراڵییەتی ئارەزوومەندانە تا دەگاتە خۆبەڕێوەبەری و ئۆتۆنۆمی و کۆنفدرالییەت لە کۆتاییشدا جیابوونەوەی تەواوو دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان.
3. پیادەکردنی ئەم مافە پێویستی بە وەرگرتنی ڕەزامەندیی نەتەوەکانی دیکە نییە کە لە ئێراقدا لەگەڵ گەلی کورد دەژیین، بەڵکوو ئەوە تەنیا مافی خودی کوردە.
4. کاتێ سیستەمێکی سیاسی دیموکراسی و ژیان و دامەزراوەگەلی دەستووری و یەکسانیی بەکردەوە و شەراکەتی ڕاستەقینە بۆ گەلانی دانیشتووی ئێراق دابین دەکرێت، ئەوکاتە بە واقیعی پراکتیکانە ئارەزووی جیابوونەوە دەرناکەوێت، بەڵام پێچەوانەکەی ڕاستە، کاتێ دیکتاتۆریەت دێتەئاراوەو و یەکسانی و شەراکەتی ڕاستەقینە لە وڵاتدا نامێنێت و دەسەڵات و ئەرکەکان بزر دەبن.
5. لەو چوارچێوەیەدا سەرکردەکانی کورد پێویستیان بەوە نابێت کە ناوبەناو حەزی جودابوونەوە ڕابگەیەنن، کاتێ ناکۆکییەکانی نێوان هەردوو حکومەتی فیدرال و هەرێمی کوردستان زیاتر ئاڵۆز دەبن، چونکە ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی یان دامەزراندنی دەوڵەتێکی نیشتمانیی سەربەخۆ مافێکی چەسپاوە لە مافەکانی گەلی کورد، بەکارهێنانی ئەو مافەش تەنیا بۆخۆی دەگەڕێتەوە نەک بۆ کەس و لایەنی دیکە، بۆیە پێویستە کورد هەلومەرج و پێداویستییەکانی ڕاگەیاندنی ئاشکرا بکات، چونکە دووبارە قسەکردن لەسەر سەربەخۆبوون یان دەوڵەتی نیشتمانیی سەربەخۆ بەبێ پیادەکردنی ئەم مافە بەهۆی نەبوونی پێداویستییەکانی ڕاگەیاندنی، هەستی متمانە لاوازدەکات و گومان دەخاتە سەر پیادەکردنی ئەو مافە.
6. شتێکی نامۆ نییە کە ناکۆکی لەنێوان هەردوو حکومەتی فیدرال و هەرێمی کوردستان سەرهەڵبدات لە بەر نەبوونی یاساگەلێک کە پێوەندییەکانیان ڕێک بخات لەلایەک، هەروەها نەبوونی بێلایەنی و سەربەخۆیی لەنێوان دەسەڵاتی دادوەریی و دەسەڵاتی جێبەجێکاری لە ئێراق لەلایەکی دیکەوە، هاوکات لاوازیی توند و دواکەوتنی هزری و سیاسیی زۆربەی ئەندامانی پەڕڵەمانی ئێراق و دەستەوەستان بوونیان لەهەمبەر پیادەکردنی ئەرکەکانی ئەنجوومەنەکە بەهۆی کۆنترۆڵکردنی دەسەڵاتی جێبەجێکردن و تەگەرەخستنە بەر بەدیهێنانی ئەرکەکانی ئەو ئەنجوومەنە، پێچەوانەکەشی ڕاستە، دواتر سەرکردەی سیاسی پێویستی بە قسەکردن نییە دەربارەی جیابوونەوە، چونکە دەکرێ گۆڕانکاری لە دەسەڵاتی جێبەجێکردن ڕووبدات کە چارەسەری ئەم کێشانە بێنێتەئاراوە بە شێوەیەک کە هەردوولا پێی ڕازی بن.
7. دووبارە قسەکردن لەسەر دامەزراندنی دەوڵەتێکی نیشتمانیی سەربەخۆ دەبێتە مایەی سوودلێوەرگرتنی لەلایەن هەندێ هێزی نێگەتیڤ و خراپەکاری نێو حکومەتی فیدرال، کە دەیانەوێت بارگرانیی هەڵەکان بخەنە ئەستۆی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە و بەمەش هەستی عەرەب دژی کورد دەورووژێنن، لەکاتێکدا کە سەدام حسێن نەیتوانی ئەم مەرامە نەگریسە بێنێتەدی بۆ تێکدانی تەبایی نێوان هەردوو گەلی عەرەب و کورد لە ئێراقدا، بۆیە زۆرجار سەرۆکی حکومەتی فیدرال هەوڵدەدات لایەنی کوردی بورووژێنێت تاکو بە لێدوانەکانی چەند هێزێک دژی کورد تەیار بکات.
8. دۆستایەتیی ڕاستەقینەو هۆشیارانەی گەلی کورد وا دەخوازێت کە چەند سەرنجێک دەربارەی سیاسەتی هەرێم بە شێوەیەکی ڕاشکاوانە و ڕوون و ئاشکرا بخرێنە ڕوو، کە من پێم وایە، لەم لایەنەوە پێویست بە چاوخشاندنەوە و وردبینی دەکات کە ئەمەش دەرفەت بە دەمارگیرانی عەرەبی نێو حکومەتی فیدرال یان هێزی دیکەی نەیاری کورد نادات، کە لە ڕوانگەی نەتەوەپەرستی و تایفییەوە دوژمنایەتیی عەرەب بەرانبەر بە کورد بوروژێنن.[1]

ناونیشان: $کورد لەنێوان ڕووداوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ کۆی دەڕوات و مافی چارەنووس لە چیدا دەبینێت؟$
نووسین: #هیوا ساعدی#
ناوەرۆک: وتار
بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووتە بناخەی ستراتێژی و ترافیکی سیاسی دەوڵەتە زلهێزەکان، سەرەتا دەبێت کورد خۆی مافی چارەنووسی بەدەس بهێنێت و چاوەڕوانی هیچ لایەن و دەوڵەتێک نەبێت، پەیوەندی بۆ بەهێزکردن و سیمای قارەمانییەتی کورد تەنیا پاراستنی قەوارەی سیاسی کوردستانە و شەڕ لەگەڵ داگیرکەر و هەبوونی هێزێکی یەکریز لەژێر ناوی پێشمەرگەیە.
وەک ئەوەی هەیە نەبوونی ئاڵترناتیڤێک لەسەر ڕوونکردنەوەی مافی چارەنووس و سەروەریی سیاسی و سەربەخۆیی وەک دەنگ هەیە، بەڵام لەژێر سێبەری داگیرکاری دەوڵەتە زلهێزەکان_ئێران و ئێراق و تورکیا و سووریا بووتە بازرگانی نەوت و ئالۆزی زیاتری ناوچە و درووستکردنی شەڕی ناوخۆیی لەناو کورد و نەبوونی یەکریزی دوورخستنەوە لە ئایدۆلۆژی و باوەڕ بە کوردبوون ئەمانە تەنیا گۆشەی لەکێشەی کورد لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، پارادیمی کورد لە سەردەمی ئەمڕۆی تەکنەلۆژیا لەسەر زمان و کلتوور و داب و نەریتە.
باب و باپیران و ئەوانەی کە ڕۆژگارێک هەوڵیان داوە بۆ درووستکردنی دەوڵەتی کوردی وەک پێشەوا #قازی محەمەد# ، #شێخ عوبەیوڵڵا نەهری#، #شێخ سەعید پیران# ، #سەیدرەزادەرسیم# و سەردار ئەسعەد بەختیاری و شیر عەلیمەردان بی مەریەم و مەلا مستەفابارزانی و شەهید سەعیدیەزدانپەنا و.... زۆربەی ئەوانەی کە لە هەموو چوار پارچە و پانتایی ڕۆژهەڵات ناوەڕاست شەڕیان لەگەڵ دوژمنی داگیرکەر کرد و بۆ مافی سەروەریی سیاسی کە خۆت خاوەنی خاکی خۆت بیت و توانایی پاراستنی سیاسی خۆت بیت،
لەم هەلۆمەرجەی سیاسی کورد دەبێت خۆی ناو ماڵی خۆی ڕێک بخات و دەسکەوتی سیاسی واتا زاڵبوون لەسەر مافەدەستوورییەکان کە بۆی دادەنێن قبۆڵ نەکات وەکۆ دیسکراکچێرێک بیربکاتەوە
لە ڕۆژگاری تەکنەلۆژیا، واتا مۆدرنییەت و پۆست مۆدرنییەت تەنیا ئەوە نەبێت سیستەمی ماڵەکان گۆڕرابێت، کورد دەبێت جاریکی دیکە ئابدەیت بوون لە دەرفەتەکان و بارودۆخەکان بەهێزکردنی ئۆپوزسیونەکانی لە هەر چوارپارچە و یەکریزی کردنەویکی کاریزماتیک لە بناخەی ستراتیژی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پاراستنی ناوی پێشمەرگە و داب و نەریتەکان و هەوڵدان بۆ بنەماسازی دەوڵەت بوون و پاراستنی قەوارەی سیاسی لە دەستنەدانی دەسکەوتەکانە. [1]
#11-10-2023#

=KTML_Bold=کورد لەنێوان ڕووداوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ کوێ دەڕوات و مافی چارەنووس لە چیدا دەبینێت؟=KTML_End=
نووسین: #هیوا ساعدی#
- بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووەتە بناغەی ستراتیژی و ترافیکی سیاسی دەوڵەتە زلهێزەکان.
سەرەتا دەبێت کورد خۆی مافی چارەنووسی بەدەستبهێنێت و چاوەڕوانی هیچ لایەن و دەوڵەتێک نەبێت، پەیوەندی بۆ بەهێزکردن و سیمای قارەمانییەتی کورد تەنیا پاراستنی قەوارەی سیاسی کوردستانە و شەڕ لەگەڵ داگیرکەر و هەبوونی هێزێکی یەکڕیزە لەژێر ناوی پێشمەرگە.
- وەک ئەوەی هەیە نەبوونی ئاڵترناتیڤێک لەسەر ڕوونکردنەوەی مافی چارەنووس و سەروەریی سیاسی و سەربەخۆیی وەک دەنگ هەیە و بەڵام لەژێر سێبەری داگیرکاری دەوڵەتە زلهێزەکان ئێران و ئێراق و تورکیا و سووریا بووەتە بازرگانی نەوت و ئاڵۆزی زیاتری ناوچە و درووستکردنی شەڕی ناوخۆیی لەناو کورد و نەبوونی یەکڕیزی دوورخستنەوە لە ئایدۆلۆژی و باوەڕ بە کورد بوون ئەمانە تەنیا گۆشەی لە کێشەی کورد لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، پارادیمی کورد لە سەردەمی ئەمڕۆی تێکنۆلۆجیا لەسەر زمان و کلتوور و داب و نەریتە.
باب و باپیرانمان و ئەوانەی کە ڕۆژگارێ هەوڵیان داوە بۆ درووستکردن و دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی وەک #پێشەوا قازی محەمەد#، #شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری# و #شێخ سەعیدی پیران# و #سەید ڕەزا#ی #دەرسیم# و سەردار ئەسعەد بەختیاری و #شێر عەلی مەردان خان# بی مەریەم و #مەلا مستەفا بارزانی# و شەهید #سەعید یەزدانپەنا# و.... زۆربەی ئەوانەی کە لە هەموو چوار پارچە و پانتایی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست شەڕیان لەگەڵ دوژمنی داگیرکەر کرد و بۆ مافی سەروەریی سیاسی کە خۆت خاوەنی خاکی خۆت بیت و توانایی پاراستنی سیاسی خۆت بیت.
لەم هەلومەرجەی سیاسی کورد دەبێت خۆی ناو ماڵی خۆی ڕێک بخات و دەسکەوتی سیاسی واتا زاڵ بوون لەسەر مافەدەستوورییەکان کە بۆی دادەنێن قبووڵ نەکات وەکوو دیسکراکچێرێک بیربکاتەوە
- لە ڕۆژگاری تەکنەلۆجیا و واتا مۆدرنییەت و پۆست مۆدڕنییەت تەنیا ئەوە نەبێت سیستەمی ماڵەکان گۆڕرابێ کورد دەبێت جارێکی دیکە ئاپدەیت بوون لە دەرفەتەکان و بارودۆخەکان بەهێزکردنی ئۆپۆزسیۆنەکانی لە هەر چوارپارچە و یەکڕیزی کردنەوەیەکی کاریزماتیک لە بناغەی ستراتیژی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پاراستنی ناوی پێشمەرگە و داب و نەریتەکان و هەوڵدان بۆ بنەماسازی دەوڵەت بوون و پاراستنی قەوارەی سیاسی لە دەستنەدانی دەسکەوتەکانە. [1]

نازەنین گۆران
لە شاری لۆزانی سویسرا و لەو شوێنەی پێش 100 ساڵ پەیماننامەی لۆزانی تێدا واژۆکرا، ڕاگەیێندراوی کۆتایی کۆنفرانسی ڕەتکردنەوەی 100 ساڵەی #پەیماننامەی لۆزان# خوێنرایەوە، کە تێیدا هاتووە پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە بەدیهێنانی مافی چارەنووس، پشتیووانیی کورد بکات.
ئەمڕۆ (دووشەممە، 24-07-2023) ، 100 ساڵ بەسەر واژۆکردنی پەیماننامەی لۆزاندا تێدەپەڕێت و لە دوو ڕۆژی ڕابردوویشدا 75 پارت و لایەنی کوردستانی لە هەر چوار پارچەی کوردستان و بە بەشداریی ڕۆشنبیران، سیاسەتڤانان و دیپلۆماتان کۆنفرانسی ڕەتکردنەوەی پەیماننامەی لۆزان بەڕێوەچوو.
ئەمڕۆش ڕاگەیێندراوی کۆتایی کۆنفرانسی لۆزان بڵاوکرایەوە، کە جەخت لە کۆمەڵێک خاڵ دەکاتەوە.
دەقی داواکارییەکان لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی:
- پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتیووانی داوای گەلی کوردستان بێت لەو وڵاتانەی کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە بۆ بەدیھێنانی مافی چارەنووس.
- لەژێر چاودێریی نەتەوە یەکگرتووەکاندا، کۆمیسیۆنێکی نێودەوڵەتی پێکبهێنرێت کە نوێنەرایەتی خەڵکی کوردستانی تێدابێت. ئەو کۆمیسیۆنە لەگەڵ دەوڵەتانی بەشداری پەیمانی لۆزان پەیوەندی درووستبکات بۆ هەلومەرجی دیالۆگ و ڕێگەی ئاشتیخوازانە لەپێناو چارەسەری دۆزی کورد بەپێی جاڕنامەی گەردوونیی مافی مرۆڤ.
- کورد، ببێتە ئەندامی چاودێر لە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان و بۆ ئەم مەبەستە ھەنگاوی کرداری بنرێت.
- ھەوڵبدرێت ئەو وڵاتانەی کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە (ئێراق، ئێران، سووریا و تورکیا) ببنە ئەندامی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی، لەپێناو پاراستنی گەلی کوردستان لە تاوانە نێودەوڵەتییەکان.
- دامەزراندنی دامەزراوەیەکی نیشتمانیی ھاوبەشی کوردستانی بۆ چالاکی دیپلۆماسی و جێبەجێکردنی نێوەڕۆکی ئەم ئەنجامنامە لە ئاستی نێودەوڵەتییدا.
- لە ماوەی 100 ساڵی لۆزاندا، چەندین پڕۆسەی قڕکردن و کۆمەڵکوژی و تاوانی نێودەوڵەتی دەرھەق بە گەلی کوردستان کراون؛ پێویستە وڵاتانی واژۆکەری لۆزان قەرەبووی ئەو تاوانانە بکەنەوە، دڵنیاییش فەراھەم بکەن بۆ ڕێگەگرتن لە ڕوودانەوەی تاوانی نێودەوڵەتی بەرانبەر گەلی کوردستان، بە پشتبەستن بە یاسای قەدەخەکردن و سزادانی تاوانی نێودەوڵەتی.
- ڕێگریکردن لە ھێرشی ئاسمانی دژ بە گەلی کوردستان بەگشتی و لە ڕۆژاوا و ھەرێمی کوردستان بەتایبەتی، بە دامەزراندنی ناوچەی دژەفڕین لەلایەن ئەنجوومەنی ئاساییشی نێودەوڵەتی؛ لەگەڵیدا ھێزی ئاشتیپارێزی نێودەوڵەتی لەنێوان تورکیا و ڕۆژاوای کوردستان جێگیربکرێت لەپێناو ئاساییش و سەقامگیریی ناوچەکە.
- لەپێناو دەستپێکردنەوەی پڕۆسەی ئاشتی و دەستەبەرکردنی سەقامگیری و چارەسەرکردنی کێشەکان لە ڕێگەی دایلۆگەوە، داواکارین بەڕێز عەبدوڵڵا ئۆجەلان (رێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان - پەکەکە) و گیراوانی دیکەی سیاسی، ئازاد بکرێن.
لە ئاستی نێوخۆی کوردستان
- پاراستن و پێشخستنی بەرژەوەندییە باڵا نیشتمانییەکانی کوردستان لەسەرووی ھەموو بەرژەوەندییە کەسی و سیاسییەکان.
- وەلانانی ناکۆکییە سیاسییە ناوخۆییەکان و کارکردن بە ئاڕاستەی چارەسەرکردنی ناکۆکییە ناوخۆییەکان.
- دەستوەرنەدان لەکاروباری ناوخۆیی بەشەکانی کوردستان و بەئەولەویەتگرتنی پاراستنی و پشتگیری لە قەوارەی ھەرێمی کوردستان و خۆبەڕێوەبەریی ڕۆژاڤا.
- پێکھێنانی کۆمیتەیەکی ھاوبەش لەنێوان ھەرێمی کوردستان و خۆبەڕێوەبەریی ڕۆژاڤا بۆ هاوئاهەنگی و ھاوکاری لە بواری سیاسی، ئابووری، کولتووری و کۆمەڵایەتی.
ڕاپەڕاندنی ئەرکە ھاوبەشەکان
- بانگەواز دەکەین بۆ سازدانی کۆنفرانسێکی نیشتمانی و نەتەوەیی و پێکھێنانی کۆمیتەیەکی ھاوبەش بۆ دانانی ستراتیژ و پلانی خەبات و تێکۆشان لە ئاستی ھەر چوار پارچەی کوردستان.
- مسۆگەرکردنی پاراستنی تایبەتمەندی و ڕێزگرتن لە پێکەوەژیانی پێکھاتەکانی خەڵکی کوردستان و بەھەموو نەتەوە و ئایین و ئایینزاکان.
- نرخاندن و ھاندانی خەباتی ئازادی ژنان ھاوشانی پیاوان لەپێناو برەودانی زیاتر بەو خەباتە نموونەییە لەناو کۆمەڵی کوردستاندا.
لەئاستی ناوچەیی و ئەو وڵاتانەی کوردستانیان بەسەردا دابەش کراوە
- پارچەکانی کوردستان لەناو سنووری دەوڵەتی سووریا و تورکیا بە فەرمی بناسرێن بەو دیفاکتۆییەی خۆیان دەیخوازن.
- ئەو دیفاکتۆ خۆبەڕێوبەرییەی کوردستان لەناو ناوەندە نێودەوڵەتییەکان و بەتایبەتیی نەتەوە یەگگرتووەکاندا، دانی پێدابنرێت و بەفەرمی بناسرێت.
- بۆ گەیشتن بە ھەموو ئامانجەکانی خەڵکی کوردستان، پێویستە بە ھەموو شێوەیەک یەکێتی و یەکدەنگی لە ئاستی باڵادا پێکبھێنرێت، شکاندنی سەردەمی پەیمانی لۆزان تەنیا بە ڕێککەوتنی ناوخۆیی دەسەلمێنرێت و دەچەسپێت.
- داخوازییەکی جیدی لە دەوڵەتی تورکیا دەکرێت بەو بەڵێنەی لە پەیمانی لۆزاندا بە کەمایەتییەکانی ناموسڵمان دراوە بێ جیاوازی و ھەڵاوێردە جێبەجێ بکرێت.
- ئێزدی و یارسانەکان کە لەناو کاتاگۆری ناموسڵماندان ناساندنی فەرمیان پەسند بکرێت، بە جۆرێک ئەو مافەی بۆ ڕۆم، ئەرمەنی، سریانی و کلدانی قبووڵکراوە، بۆ کوردانی ئێزدی و یارسانەکان پەسند بکرێت.
- پێویستە لەسەر حکومەتی ھەرێمی کوردستان و ئەزموونی ڕۆژاوای کوردستان ھەریەک نووسینگەیەکی تایبەت بە پەیمانی لۆزان و لێکەوتەکانی و ئەرکەکان بکرێتەوە.
- ئۆرگانێکی ڕاوێژکاری و ڕێنیشاندەر لەنێوان بەشەکانی کوردستان درووست بکرێت، لەپێناو ھۆشیاری و بەرچاوڕوونی و پلاندانانی ھاوبەش.
- داواکارین لە ھەردوو دەسەڵادارانی ھەرێمی باشووری کوردستان و ڕۆژاوای کوردستان، ھەموو گرفتەکانی نێوانیان چارەسەر بکەن و لەبەرانبەردا ھەموو تێکەڵاویەکی سیاسی، کولتووری، ئابووری کۆمەڵایەتی لەنێوان خۆدا پیادە بکەن، بە پشتبەستن بە بڕیاری پەڕڵەمانی کوردستان لە بەفەرمی ناسینی کانتۆنەکانی ڕۆژاوای کوردستان.
- لەپێناو دەستپێکردنەوەی پڕۆسەی ئاشتی و دەستەبەرکردنی سەقامگیریی و چارەسەرکردنی کێشەکان لە ڕێگەی دایلۆگەوە داواکارین بەڕێز عەبدوڵڵا ئۆجەلان و گیراوانی دیکەی سیاسی لە تورکیا ئازاد بکرێن.
- بە پێی مادەی 140ی دەستووری ھەمیشەیی ئێراق، چارەسەری کێشەی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ھەرێمی کوردستان بکرێت و ڕەچاوی تایبەتمەندی ناوچە بەعەرەبکردنکراوەکان بکرێت.[1]