بدرخان علي
قبل أيام، وكما في كلّ عام منذ سبعة أعوام متّصلة، أحيا أهالي قرية “#روبوسكي#”، الواقعة في كردستان تركيا، على الحدود مع إقليم كردستان العراق، ومتضامنين معهم وحزب الشعوب الديمقراطية “#HDP# ” المعارض، ذكرى مجزرة “روبوسكي”، التي ارتكبها الجيش التركي بحقّ أبناء هذه القرية، ليلاً، في 28 -12- 2011، وأسفرت عن مقتل 34 مدنياً كردياً، كانوا جميعاً في رحلة تهريب “اعتيادية”، عبر الحدود التركية العراقية، أمام أنظار الجيش التركي الذي يغضّ النظر عن التهريب ويسهّله، إلّا أنّ الجيش التركي كان له موقف آخر في تلك الليلة، التي أمست كابوساً دائماً لأهالي تلك المنطقة الحدودية، لا يبارحهم حتى اليوم؛ فقد قصفت الطائرات التركية قافلة التهريب تلك الليلة، وأسفرت عن مذبحة كبيرة: 34 رجلاً وولداً، 19 منهم في سنّ أقل من 18 عاماً، 16 منهم من عائلة واحدة (عائلة إنجو)، فقدوا حياتهم في تلك الليلة الرهيبة، التي تخيّم بوقعها القاسي على أهالي الضحايا في المنطقة؛ حيث عاد الضحايا إلى ذويهم نعوشاً ملفوفة ببطانيات على ظهور البغال، وسيلة النقل الوحيدة في دروب كردستان الوعرة، المَثْلُوجَةِ في مثل هذه الأيام.
ينحدر تسع من الضحايا من قرية “روبوسكي”، التي وقع القصف بالقرب منها، وهو الاسم الكردي لقرية “أورتاسو” في السجلات التركية الرسمية، وينحدر 25 ضحية من أصل 34 من قرية كول يازي (بالكردية باجوه) القريبة منها. في السجلات الرسمية؛ عُرفت المجزرة باسم “واقعة أولوديري”، وهو الاسم التركي للمنطقة التي تضمّ قريتَي باجوه (كول يازي) وروبوسكي (أورتاسو)، التي تتبع محافظة “شرناخ” الحدودية.
ومنذ تلك الفاجعة الأليمة يقوم أهالي الضحايا بزيارة أضرحة أبنائهم وإحياء تجمعات جماهيرية، وبمظاهر تحدّي السلطة الحاكمة وتذكيرها بعدم نسيان الحادثة وعدم الغفران، وضرورة تحقيق شفاف، وإعلان المسؤولين عن الجريمة، وتقديمهم للمحاكمة وتحقيق العدالة، في الوقت الذي أغلقت السلطات الحاكمة ملف المجزرة قضائياً عبر الالتفاف والتلفيقات والتهرّب، والضغط على ذوي الضحايا واعتقال بعضهم في مسعى لثنيهم عن المطالبة بإعلان أسماء المسؤولين عن المذبحة، ونيل جزائهم، كما يصرّ ذوو الضحايا، الذين رفضوا، منذ الأيام الأولى للمجزرة العرض الذي قدّمته السلطات بقبول تعويض مادي عن كلّ ضحية، وهم قرويون فقراء يكابدون لتأمين قوت يومهم، ولسان حالهم يقول : لا بديل عن الكشف عن المسؤولين عن مقتل أولادنا ونيل جزائهم العادل واعتذار رسمي من الدولة ووعود بعدم تكرارها.
من جهته، يَحمل حزب الشعوب الديمقراطية المناصر للقضية الكردية ملف المجزرة على عاتقه، عبر نوابه في البرلمان وإعلامه ومنظماته، محاولاً تسليط الضوء عليها ومطالباً بفتح تحقيق قضائي شفاف بشأنها ومحاسبة المسؤولين عنها. ومن اللافت أيضاً حضور أمهات الضحايا وشقيقاتهم في إحياء ذكرى ضحايا المذبحة والمطالبة بالعدالة؛ ففي كلّ يوم خميس، ودون انقطاع منذ دفن الضحايا، يتجمعن في المقبرة التي تحتضن رفات أبنائهم، ويحيون ذكراهم. في الذكرى السنوية الثامنة للمجزرة، قبل أيام، أكّد الرئيس المشارك لحزب الشعوب الديمقراطي، سزائي تمالي؛ أنّ “الآلام الناتجة عن الحادث ما تزال حية في قلوبهم”، مشيراً إلى أنّهم شاركوا في الفاعلية للتضامن معهم، ومؤكداً أنّ حزبه سيواصل المقاومة من أجل تحقيق العدالة، قائلاً: “نحن نواصل تجرّع هذا الواقع الأليم، لأنّنا لم نواجههم بمجزرة روبوسكي، ولم نحاسبهم عليها، لو كنا حاسبناهم على مجزرة روبوسكي/ أولودره، ربما لم تكن تلك المجازر الأخرى لتحدث” وأضاف: “سنواصل المقاومة والكفاح من أجل تحقيق العدالة على هذه الأرض؛ لأننا نعرف أنّ هذه المنطقة هي منطقة مجازر” (صحيفة الزمان التركية-الإلكترونية- 29/12/2019).
“فريدا”: صحفية هولنديّة تروي حكاية المذبحة
لعلّ كتاب “مات الأولاد – مجزرة روبوسكي والمسألة الكردية في تركيا”؛ هو أوسع وأشمل ما كُتب عن الحادثة وتفصيلاتها وسياقها وتوثيقها وطريقة استجابة السلطات التركية لتداعياتها. مؤلفة الكتاب هي فريدريكا خيردينك (Fréderike Geerdink)؛ صحفية هولندية بدأت حياتها المهنية بالكتابة في مجال حقوق الإنسان، أقامت في تركيا بين أعوام 2006 وحتى مطلع 2015؛ حين طردت من تركيا ومُنعت من دخول البلاد، وأتقنت اللغة التركية، إلى جانب الهولندية والإنكليزية، والكردية إلى حدّ ما، وعُرفَت كصحفية متخصصة بالشأن التركي والمسألة الكردية في تركيا، تمّ تصنيف الكتاب، عام 2014، ضمن قائمة أفضل الكتب الصحفية من قبل مؤسسة “Bruss Prize”، تُرجم الكتاب إلى العربية في لغة سلسة وجميلة من قبل المترجم السوري الأرمني (كيفورك خاتون وانيس)، وصدر عن دار الفارابي عام 2018.
أهمية الكتاب تكمن في ملاحقة الحدث منذ لحظة وقوعه، عبر التحقيق الصحفي الميداني، والعيش بين ذوي الضحايا، وطريقة تعامل الإعلام التركي مع المجزرة وآلية تشكيل وعمل اللجنة القضائية المنبثقة من البرلمان التركي، وتقليب حجج الحكومة التركية على وجوهها، ونظرتها المحايدة للأحداث. بعد أيام من وقوع المذبحة، التي حاول الإعلام التركي تصويرها بداية كعملية ضدّ “الإرهابيين”، تطيرُ “فريدا”، كما ستناديها النساء الكرديات القرويات اللواتي يصعبن عليهن نطق اسمها كما هو، من إسطنبول إلى موقع الحادثة، لتتحقّق بنفسها من الواقعة ومجرياتها على لسان ذوي الضحايا أولاً.
التهريب بمعرفة الجيش تماماً
القضية الأولى التي تحسمها المؤلفة في تحقيقها الميداني؛ أنّ جميع الضحايا كانوا مدنييّن، ومعظمهم أولاد غير بالغين يعملون في التهريب؛ “ففي الوقت الذي يقوم الأولاد في هولندا بتوزيع الجرائد، يعمل الأولاد في هذا الجزء من تركيا في التهريب، إنّه عمل شاقّ وخطر وغير قانوني، لكنّه الوحيد المتوافر، أضف إلى ذلك أنّ الأولاد هنا يتحولون إلى بالغين بسرعة غير عادية: فبالنسبة إليهم تنتهي مرحلة الطفولة عند وصولهم إلى سنّ ال 12″، لقد كانوا في رحلة تهريب روتينية عبر الحدود، فالتهريب هو مصدر عيش أهالي تلك القرى الحدودية، الذين يعترضون على استخدام كلمة “تهريب”؛ لأنّ الأرض على جانبي الحدود “كلّها كردستان” في تعبيرهم، وأنّ التهريب يجري تحت أنظار الجيش التركي وبمعرفة وموافقة منه، وكذلك عدم إخبار المخافر العسكرية الحدودية المهربين، عبر المخاتير و”حُرّاس القرى” المُعيّنين من قبل السلطات التركية، بأية عمليات عسكرية في تلك الليلة، كما تجري العادة عندما يكون هناك عمليات عسكرية للجيش التركي ضدّ مقاتلي حزب العمال الكردستاني.
تُقرر المؤلفة أثناء تواجدها في المنطقة أن تخوض تجربة التهريب بنفسها مع المهرّبين والأدلّاء، بدءاً من قرية “أورتاسو”، لتكتشف بنفسها أنّ عملية التهريب تتمّ بتنسيق كامل مع النقاط العسكرية، وتقول: “تلاشت آخر شكوكي فيما إذا كانت الدولة تسمح بالتهريب أم لا، ليس فقط بسبب مشاهدتي للجنود الذين بدورهم شاهدوني في رحلتي مع الدليل، أو بسبب النقاط العسكرية في قمم التلال على مرمى حجر من مسار المهربين اليومي، ومكان وقوع المذبحة، بل أيضاً بسبب الحياة اليومية التي عاينتها في قرية “أورتاسو””.
وتضيف المؤلفة: “المنطقة مليئة بالعسكر؛ حيث تصعب مزاولة التهريب دون علم الجيش، فهناك مخافر الشرطة فوق الجبال، إضافة إلى أنّ طائرات الدرون تحوم بشكل دائم فوق منطقة الحدود، سواء من جهة العراق أو تركيا (أمريكية فوق الجبال على الجانب العراقي، وأخرى تركية، إسرائيلية المصدر، على الجانب التركي من الحدود)، يتشارك الأمريكيون المعلومات التي تجمعها طائرات “الدرون” مع تركيا؛ حيث يقوم خبراء من الجيش التركي بتحليل الصور وتقويمها بشكل مستمر، فلا يعقل أن لا تكون السلطات التركية قد لاحظت طوال هذه السنين، قيام مجموعة مكونة من 20 إلى 50 مهرباً، والعدد نفسه من البغال تقريباً، وبمعدل 8 إلى 12 مرة في الشهر، وفي التوقيت نفسه تقريباً، وعلى المسار نفسه من تركيا إلى العراق بالدخول إلى العراق والعودة بعد قليل، هذا يعني أنّ ثروت محقّ فيما ذكره: المهربون مكشوفون دائماً ولا يتم التعرض لهم.
أما لماذا تسمح الدولة بالتهريب، فتقول المؤلفة: “إنّه أسلوب آخر لمحاربة حزب العمال الكردستاني “pkk”؛ فانشغال الناس والشباب بشكل خاص بالتهريب وتحصيل دخل مادي يقلل كثيراً من احتمالات انضمامهم إلى المتمردين، كما أنّها تمنح سلطة معينة؛ كلّ من يعمل في التهريب، ولا يوالي الدولة، ولا يخدم حارس قرية، يكون أول من تتم محاسبته في حال تمّ القبض على المهربين، هكذا لا تضع الدولة محاربة التهريب ضمن أولوياتها، لكن للمحافظة على التوازن؛ يتم فتح المجال أمام الناس للحصول على دخل عبر نشاطات شبه قانونية، ويتم في الوقت نفسه تعزيز الولاء؛ للمحافظة على هذا التوازن، الحاجة لا تدعو فقط إلى السماح بعمليات التهريب عبر الحدود؛ بل أيضاً تسهيل ذلك عن طريق المحافظة على الممرات مفتوحة أمام أغلب مواد التهريب، لا يتم التعرض لعمليات التهريب وتوقيفها إلا في أوقات محددة تحكمها دوافع معينة، منها، على سبيل المثال: تقديم إثبات للشعب بأنّ الدولة تتصدى للنشاطات غير القانونية.
لجنة “تحقيق” برلمانية
تحت ضغط هول الحادثة ومع انتشار الصور والفيديوهات المُفزعة، التي حاول الإعلام التركي تصويرها بداية كعملية ضدّ “الإرهابيين”، قام البرلمان التركي بتشكيل لجنة تحقيق في الحادث ل “التحقق من الادّعاء بمقتل 34 مدنياً”، مكونة من ثمانية أعضاء: 5 من حزب العدالة والتنمية “Akp” الحاكم، وبرئاسة واحد منهم، وواحد من الحزب الجمهوري المعارض “Chp”، وواحد من حزب الحركة القومية “Mhp” المتطرف، وواحد من حزب السلام والديمقراطية “Bdp” المناصر للكرد، وتتخذ اللجنة مبدأ الأكثرية في عملها والتقرير النهائي، وتمّ ختم العديد من الوثائق الحاسمة ب “سري”، ما يعني أنّ اللجنة لن تتمكن من الاطلاع عليها، كما تمّ استثناء صنّاع القرار السياسي والعسكري في المراتب العليا من مقابلة اللجنة، تقول المؤلفة: “كلّ هذه الإجراءات تشير إلى أنّ مهمة اللجنة هي إخراج رئيس الوزراء، آنذاك، أردوغان، والقادة العسكريين من دائرة الحدث أكثر من سعيها إلى كشف الحقيقة، بالمقابل قامت منظمتان مستقلتان في مجال حقوق الإنسان ( “IHD” و”MazlumDER” ) بإعداد تقرير مشترك بعد زيارة ميدانية، واستكشاف مكان القصف بعد يوم من وقوع المجزرة، وطرحت المنظمتان أسئلة مثل: لماذا لم يتم إخبار أهل القرية بالعملية الوشيكة ضدّ ال “Pkk” كما يحدث عادة؟ هل قدمت طائرات الاستطلاع بدون طيار “درون” معلومات عن نوع الحمولة التي تقوم المجموعة بنقلها وفيما إذا كان بين أفرادها مدنيون أم لا؟ لماذا لم يتم، بشهادة العديد من الشهود، تقديم المساعدة الطبية مباشرة بعد القصف حيث يكون ممكناً تقليل عدد الضحايا؟
بحسب عضو لجنة التحقيق، ممثل حزب السلام والديمقراطية، أرطغرل كوكجو، الذي تمكّن من الاطلاع على فيديو العملية الملتقط بطائرات الاستطلاع التركية مع أعضاء اللجنة الآخرين بمساعدة خبراء لتحليل الصور الملتقطة؛ فإنّ هذه الصور تُضعف رواية الحكومة بأنّ العملية حادث غير مقصود، لسبب أولي؛ وهو ذهاب وعودة المجموعة مع بغالهم من تركيا إلى العراق في المسار نفسه، ما يعني أنّها ليست مناورة منطقية تقوم بها عادة مجموعة تمرد مقاتلة، ولو كانت المجموعة من المقاتلين لكانوا انتشروا في المكان، وبحثوا عن مخابئ، للتقليل من الخسائر البشرية، أما ما قامت به هذه المجموعة فهو العكس؛ إذ زحفوا باتجاه بعضهم، وأمسكوا بعضهم بقوة، ولم يختبئوا، كانوا خائفين. كان أغلبهم أولاداً” .
لاحقاً، سوف تضيف وزارة الداخلية في تقريرها اسم القيادي في حزب العمال الكردستاني، فهمان حسين (الاسم الحركي باهوز أردال)، على الحدود، لإيجاد مبرر للقصف، رغم أنّ التقرير نفسه تضمن، وفق ضباط عسكريين؛ أنّ المنطقة كانت هادئة نسبياً، وليست منطقة نشاطات إرهابية، وأنّها منطقة تهريب.
في التقرير النهائي للجنة، في آذار (مارس) 2013، يظهر فجأة ادّعاء جديد حول مخبر مجهول، قام بمراجعة السلطات بعد 5 أيام من القصف، وإفادته بالتقائه في شمال العراق بمقاتلَين اثنين من ال “Pkk” قالا له إنّهما كانا ينويان الدخول مع المهربين إلى داخل الأراضي التركية، لكن لا يوجد أيّ دليل أو إثبات على ذلك، وبقي هؤلاء الثلاثة مجهولين. سوف يطالب مندوب حزب السلام والديمقراطية بصور تثبت ذلك، ويطالب بالصور الملتقطة من قبل الطائرات الأمريكية على الجانب العراقي، لكنّ طلبه جوبه بالرفض، وفي المحصلة؛ سوف يصدر التقرير النهائي بخلاف ما جرى من استنتاجات من قبل اللجنة، وتقرير خبراء تحليل الصور في شركة “Aselsan” ، وهي أكبر شركة تركية متخصصة في شؤون الدفاع، تابعة للجيش التركي، الذي لا يظهر أيّة مؤشرات على حركة غير اعتيادية للمجموعة، وسيقوم أعضاء اللجنة من الحزب الحاكم بتعديل النتائج التي توصّل إليها تقرير الشركة، كلّ ذلك من أجل تبرير القصف.
وبحسب كوركجو نفسه: “كانت مذبحة “أولوديري” عملية مقصودة وموجّهة، أخذت في الحسبان احتمال سقوط ضحايا مدنيين، هدفها القضاء على أحد قياديي ال “Pkk”، لو تحقق ما كانوا قد خططوا له، لما تم ذكر الضحايا المدنيين، بل وربما كانوا سيعتبرون أعواناً لل “Pkk”، وكان سيتم الاحتفال بالقصف كنصر”، وتضيف المؤلفة: “المسؤولون الأتراك كانوا في حاجة ماسة إلى نصرٍ كهذا؛ فالسياسيون كانوا قد أقسموا على الانتقام لمقتل 24 جندياً وجرح 22 آخرين، سقطوا في هجوم قام به ال “Pkk” في محافظة حكاري، في مساء 18-19 تشرين الأول (أكتوبر)”.
يجدر بالذكر، رغم استحالة التحقق؛ أنّ بعض الصحف المقربة من الجيش التركي سرّبت بعد الحادثة تقارير تُحمّل جهاز المخابرات الوطنية التركية “Mit”، وتحديداً رئيسه، هاكان فيدان، اليد اليمنى لأردوغان حتى اليوم، مسؤولية “توريط” الجيش بمعلومة خاطئة قصداً عن تواجد قيادي من حزب العمال الكردستاني، باهوز أردال، على الحدود في ليلة “القصف الخاطئ”، وكذلك أيضاً تشيع الأوساط الموالية لفتح الله غولن، رفيق أردوغان السابق، وعدّوه اللدود حالياً، (وهذا ما لم تتطرق له المؤلفة لأنّ نشر الكتاب سبق العداوة بين أردوغان وغولن التي ساهمت بنشر الملفات السرية والفضح المتبادل).
الحكومة تعرض تعويضاً دون اعتذار والأهالي يرفضون
الأهالي، الذين لم يكونوا يثقون في أيةّ لجنة تحقيق تركية، وطالبوا بأن تقوم لجنة حقوق الإنسان التابعة للاتحاد الأوروبي بتولي التحقيق، تفسيرهم للجريمة بسيط: “قتلونا لأننا كُرد”؛ هذا التفسير الشعبي البسيط، المبني على المعايشة المديدة، وعلى تاريخ حافل بحملات الإبادة والتدمير، يريد القول ببساطة متناهية في الدقة: “لو لم نكن أكراداً، ولو لم نكن مُستضعَفين وبلا حماية قانونية وإنسانية، لما تجرأوا على استباحتنا وقتل أولادنا بهذه البساطة”، ومن هذا الشعور أتى رفضهم للتعويض المادي.
تقول المؤلفة: “رفض أهالي الضحايا قبول أيّ تعويض هو أمر له علاقة بطريقة العرض، فقد اعتبروه ثمناً للسكوت أكثر من كونه تعويضاً عن ضرر، ولا شكّ في أنّ التعويض المادي المتعارف عليه يشمل هذا النوع من الأحداث، لكن يجب أن يترافق مع بعض الشروط؛ مثل أن يظهر الجاني الأسف العميق عن الفعل ويقدم الاعتذار، وبعدها يمكن الحديث عن التعويض المادي، وهذا ما لم يتحقق في هذه الحادثة، ما هو مهم بالنسبة إلى أهالي قريتي كول يازي وأورتاسو، كشف ملابسات القصف، بحيث يتم تجنب تكراره ، وما يريدونه في نهاية المطاف هو معرفة من الذي أعطى أمر القصف!”.
تقول إحدى السيّدات: ” تعلم الحكومة بأنّ الناس هنا فقراء؛ لذلك تعتقد بأنّها بالتعويض المالي تستطيع تسوية كلّ شيء، أفضّل أكل العشب على أن أقبل هذا التعويض من الحكومة”. سيدة أخرى اسمها زاهدة (45 عاماً)، أم لستة أولاد، اثنان منهم ذكور، الأكبر يبلغ من العمر 26 عاماً، انفجر به لغم أرضي قبل ثمانية أعوام، عندما كان ذاهباً لجمع الحطب، ومنذ ذلك الوقت لم يعد قادراً على إعالة العائلة، أما الابن الأصغر، أصلان، فقد قتل أثناء القصف. تقول زاهدة: “من أين نستطيع العيش؟ لا أدري. لكن لا، لم أتوانَ ثانية واحدة عن رفض عرض أردوغان بشأن التعويض، أنا أثق بأنّ الله سيساعدنا”.
آنذاك؛ كان رجب طيب أردوغان رئيساً للوزراء، أعلى سلطة تنفيذية في البلاد، وبأسلوبه الشعبوي المعهود والهروب إلى الأمام الذي يجيده، أشار ذات مرة إلى الحادثة بالقول؛ كلّ عملية إجهاض هي “أولوديري”؛ أي استغلال الحادثة في سياقات أخرى (المناقشات حول عمليات الإجهاض).
تُذكّر المؤلفة ب “اعتذار” أردوغان في البرلمان التركي، في نهاية تشرين الثاني (نوفمبر) 2011، عن مجازر “ديرسم” في ثلاثينيات القرن الماضي، حين قام الجيش التركي بعمليات قتل وحرق وتدمير وإعدامات جماعية بحقّ سكان منطقة ديرسم الكردية طالت الآلاف من المدنيين ونجم عنها تفريغ المنطقة، جاء ذلك الاعتذار غير الرسمي في سياق المزايدة على منافسه، كليجدار أوغلو، زعيم حزب الشعب الجمهوري المعارض، حين فُتح نقاش بمبادرة من عضو في الحزب نفسه، يندّد بتلك المجازر التي طالت آنذاك أقرباء من عائلته. التقط أردوغان هذا الموضوع ورأى فيه مادة جيدة للنيل من منافسه، قائلاً: “من يجب أن يعتذر ليس حزبنا، بل هو حزب الشعب الجمهوري، لأنّ أتاتورك هو مؤسس هذا الحزب، وهو كان وقتها رئيساً للبلاد “، هذا كلّ ما جاء في “اعتذار” أردوغان! تبدي المؤلفة اشمئزازها من هذه الطريقة الاستعراضية غير الصادقة، وتراها “طريقة مخجلة في كسب النقاط السياسية على حساب آلام آلاف الناس، الاعتذار الذي يحمل حسن النية يتطلب قبل كلّ شيء البدء بنقاش هادئ وصادق ومفتوح، حول ما حدث بالضبط؛ لماذا حدث؟ ولماذا يجب الاعتذار؟”.
في صيف 2013؛ التقى 6 من أهالي ضحايا مجزرة روبوسكي بأردوغان، بمبادرة وضغط من حزب السلام والديمقراطية، وزعيمه الشاب صلاح الدين ديمرتاش، الذين قبلوا مبادرة ديمرتاش على مضض، وتأسف المؤلفة بدورها على هذه المبادرة من ديمرتاش، الذي حمّل قبلها، مراراً، أردوغان شخصياً مسؤولية المجزرة، ووصفها بأنّها “تحمل توقيع أردوغان”، ووصف لقاء ذوي الضحايا بأردوغان بإيجابية، على عكس انطباعات أهالي الضحايا الذين قابلتهم المؤلفة؛ ” كانوا مصابين بخيبة أمل لأنّ أردوغان لم يقدم لهم أيّ شيء، حتى أنّ أحد المدعوين كان قد ترك الجلسة وخرج غاضباً ومحبطاً”.
ترى المؤلفة أنّ هذا تلاعب من الحركة السياسية الكردية، لكنّها تشرح أيضاً أنّ المبادرة جاءت في مناخات التفاوض بين حزب العمال الكردستاني والحكومة التركية، ورسالة أوجلان المفتوحة في نيروز 2013، الداعية للسلام.
في كانون الثاني (يناير) 2014؛ قرّر المدعي العام العسكري أنّ الجيش لا يتحمّل أيّ ذنب عن القصف؛ لذلك لم تجرِ محاكمات، وهكذا تمّ طيّ القضية قانونياً، وبأمر من رئيس الوزراء “أردوغان”.
فضلاً عن التفاصيل الواردة عن المجزرة، وطريقة تعامل الدولة مع ملفها القانوني، وكذلك التقاط حيوات القرويين وأطفالهم خلال معايشة الكاتبة لسكان المنطقة الكردية، يشكّل الكتاب نافذة معرفيّة مهمة للغاية عن المسألة الكردية في تركيا والسياسات التركية المتعاقبة إزاء الكرد في البلاد؛ حيث لا تستكين للرواية التركية الرسمية في أيّ موضوع متعلّق بالكرد، وبحسّ إنساني مُرهف يُعلي من قضية حقوق الإنسان والشعوب قبل أيّ اعتبار آخر.
” ماتَ الأولاد”!
تعبير “خرافة النظام القضائي التركي” الذي جاء في العنوان هنا، يعود لمؤلفة الكتاب، بيدَ أنّها استعملته في سياق تحليلها لجانب محدد، يتعلق ببعض أوجه السماح للغة الكردية، و أَجِدهُ مناسباً تماماً للموضوع المحوري للكتاب، أي مجزرة روبوسكي؛ فهو خير تعبير عن آلية عمل القضاء التركي والقوانين التركية حين يتعلق الأمر بالأكراد والمسألة الكردية، رغم استقلالية القانون الموجودة فعلاً في تركيا (نزاهة الانتخابات على سبيل المثال)، إذا ما قورن الأمر بمحيطها (سوريا مثلاً)، إلّا أنّ هذا الهامش القانوني يتلاشى في حال تعلق الأمر بجرائم الجيش التركي، أو المنظمات السريّة، بحقّ الكرد، أو ضرورة فتح مجال شفاف لتناول القضية الكردية والاعتراف الصريح بوجود شعب غير تركي، يبلغ قوامه ما يقارب ال 20 ميلون نسمة، وما ينبغي أن يترتب على هذا الإقرار في المجال العام، سياسياً وثقافياً وقانونياً، فاستقلالية القانون تتحول هنا إلى خرافة.
أمّا عنوان الكتاب “ماتَ الأولاد”، فبَدت العبارة لي ضعيفة أدبياً، وتعبيراً إنشائياً غير مناسب في هذا الكتاب، الرشيق لغةً وتعبيراً ومهارة سردية، إلى أن وصلتُ إلى حديث المؤلفة مع سميرة: “إنه خريف 2012، وقد بلغت (سميرة) تواً سنّ الثامنة عشرة، توقّفتْ سميرة منذ بضع سنوات عن الذهاب إلى المدرسة، ومن المرجَّح أنه لن يطول الوقت حتى تتزوج، أحاول ألّا أكلّمها عن القصف الذي أودى بحياة شقيقها بدران، أي مجرد دردشة عادية، فسألتها: “هل تفكرين في الزواج؟” نظَرت إليّ بشراسة وقالت: “لن أتزوج أبداً”، فسألتها: “لم لا؟”، فأجابت: “ماتَ الأولاد”![1]

$باکووری کوردستان$
- #حەوا تەکین# بەڕێوەبەری ڕێکخستنەکانی پارتی دیموکراتیکی گەلان (#هەدەپە#) لە شاری مێرسین لە کاتی هەڵکوتانی پۆلیس بۆ سەر ماڵەکەی دەستگیرکرا. لە دوای پشکنینی تەندرووستی تەکین ڕەوانەی بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی مێرسین کرا. ڕاگەیاندرا، پۆلیس بە پاساوی ئەوەی تەکین بەشداریی لە چالاکیی مانگرتن لە خواردندا بۆ پشتیووانی لە لەیلا گیوڤەن کردووە، دەستگیریان کردووە.[7]
$رۆژهەڵاتی کوردستان$
- ئەنجوومەنی فەرهەنگیی #قەڵەمی هاوچەرخی کورد# لە شاری #پاوە#، کەوتووەتە ژێر گوشاری ناوەندە فەرهەنگییەکانی سەر بە حکوومەتی ئێران.[5]
- هاووڵاتییەکی کورد بە ناوی وەحید عەزیمی لە شوێنی کارەکەی لە نزیک مەیدانی ئیقبالی شاری #سنە# دەسبەسەر کراوە. بە وتەی سەرچاوەیەکی ئاگادار، هێزە ئیتلاعاتییەکان بە بێ خستنەڕووی بەڵگەیی یاسایی بە تۆمەتی هاوکاری لەگەڵ یەکێک لە حیزبە کوردییەکان ئەو هاووڵاتییە کوردەیان وێرای لێدانی فیزیکی دەسبەسەر کردووە.[5]
- هاووڵاتییەکی کورد، بە ناوی #شەهاب میهەنخا#، خەڵکی گوندی ئەمیرئاباد، سەربە شاری #شنۆ#، بە دانانی بارمتەی 400 میلیۆن تمەنی، لە زیندانی ئەم شارە و بە شێوەی کاتی ئازاد کرا.[5]
$باشووری کوردستان$
- بەهۆی باران بارین و بەدوورگرتنی خوێندکارانی لە زیانی گیانی لە چەند ناوچەیەکی سنووری هەردوو پەروەردەی #گەرمیان# و شارۆچکەی #شارەزوور# دەوامی خوێندنگەکان بۆ ئەمڕۆ کرایە پشووی فەرمی.[1]
- بەڕێوەبەری ڕێگا‌وبانی #کۆیە# ڕایگەیاند، هێشتا هاتوچۆی ئۆتۆمبیل بە ڕێگای #سماقوڵی#دا ئاسایی نەبووەتەوە، ئەوەش بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاوی بەنداوی جەلی کە ئاستەنگی بۆ هاتوچۆی ئۆتۆمبیل درووستکردووە.[2]=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:30%;height:20%;float:right;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2018/161304/0004.JPG=KTML_ImageCaption_Title=بەهۆی بارانەوە ئاوی بەنداوی جەلی بەرزبووەتەوە و ئاستەنگی بۆ هاتوچۆی ئۆتۆمبێل درووستکردووە=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=بەهۆی بارانەوە ئاوی بەنداوی جەلی بەرزبووەتەوە و ئاستەنگی بۆ هاتوچۆی ئۆتۆمبێل درووستکردووە=KTML_ImageCaption_End=
- بەهۆی باران بارینەوە لە گوندی کەوبێن سەربە شارەدێی #سەرکەپکان#ی شارۆچکەی #ڕانیە#، خانوی هاووڵاتییەک داڕما بەسەر دوکانەکەیدا.[3]
- هاتوچۆی گەرمیان داوا لەهاووڵاتییان دەکات بەهۆی داڕووخانی بەشێک لە پردی دەرە دۆینە لە سنووری قەترەی نێوان #کەلار#- #دەربەندیخان# بەشێوەیەکی کاتی هاتوچۆکردن بخەنە سەر ڕێگەی #بەمۆ#.[3]
- لە شارۆچکەی #بەردەرەش# بەهۆی درووستبوونی لافاو 10 هەزار مریشک دەبنە ژێر ئاوەوە.[3]
- خالید نەرمۆ سەرۆکی شارەوانی شارۆچکەی شێخان ڕایگەیاند: ئێوارەی ئەمڕۆ لە گوندی (باسفن) بەنداوێک بەهۆی گلدانەوەی زۆری ئاوی باران هەرەسی هێنا و ڕووخا.[1]
- بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی #مەخموور# لەئاگادارییەکدا دەڵێت: لەبەر زۆریی بارانبارین قوتابخانەکانی ئەو گوندانەی بەهۆی لافاوەوە ڕێگاکانیان مەترسی لەسەره، ‌ دەتوانن کار نەکەن.[1]
- ستافی سینەما سالم لە شاری #سلێمانی#، هەفتەیەکی دیکەیان بۆ نمایشکردنی فیلمی #14ی تەمموز# (تیرمەه) درێژکردەوە و لە هەفتەی دووەم-دا ڕۆژانە لە دوو کاتی جیاوازدا نمایش دەکرێت.[4]
- ئاساییشی سلێمانی دەستگیرکردنی گرووپێکی خۆکوژ ڕادەگەیەنێت.[6]
$دەرەوەی کوردستان$
- پڕۆفیسۆر د. #جەمال نەبەز# نووسەر و زمانەوانی کورد لە تەمەنی 85 ساڵیدا و لە وڵاتی ئەڵمانیا کۆچیدوایی کرد.[6]
- کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی ئێراق داوای ڕوونکردنەوەی هۆکاری داخستنی بارەگاکانی تەڤگەری ئازادیی لە حکومەتی هەرێم دەکات و #وەزارەتی ناوخۆ# و ئەنجوومەنی وەزیرانی ئێراقیشی لێئاگادار دەکاتەوە.[4]
- نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ سووریا ڕایدەگەیەنێت: پشتیووانیکردنی کوردەکان لەلایەن واشنتن-ەوە تەکتیکی و کاتییە.[1]

=KTML_Bold=چیرۆکەکە چۆنی ئەگێڕمەوە.. بڕواکەن ئەوهابو!=KTML_End=

دەستم لە شۆفێرێکی تاکسی ڕاگرت لە سەرچنارەوە بۆ گەڕەکی ئیسڵاح
وتم کاکە بە چەند؟
فەرمو سەرکەوە خۆت وەکیل بە
قسە لە من و لەو هەستم کرد کەسێکی ڕۆشنبیرە باسی وەزعمان کرد چیە و چی نیە.
وتی بەڕێز ناتناسم دوێنێ ئێوارە لەماڵەوە دانیشتبوم لە دەرگا درا خێزانم کردیەوە وتی داوای تۆ ئەکەن.
چوم لەبەر دەرگا دوو ڕیش درێژی سەلەفی بە شەڕواڵێکی کورتەوە فەرموم لێکردن وتیان پێویست ناکات تۆ لە گەڕەکەکەی ئێمەیت خوشکو دایکمان هەیە بۆچی بە شۆڕتەوە ئەچیتە لای بەقاڵەکان شت ئەکڕیت جائیز نیە
وتم بەڕێزان من خاوەن خێزانم ئافرەتی ئەو گەڕەکە دایک و خوشکمن من ئازادم بە شۆرتەوە دێم ئەچم
ئەی چیبکەم هاوینەو گەرمە خۆ خوا نەخواستە بێ ئەدەبیەکم نەکردوە!
وتیان ئێمە لە مزگەوتی بەهەشتین خوشک و دایکمان لەبەر دەرگان جائز نیە تۆ بە شۆرتەوە بێیت و بچی ئێمە موسڵمانین

بەحەقەت ترسام چونکە لەنێوچەوانیان دیاربو مرۆڤ کوژن
دوای بەڕێ کردنیان بیرم کردەوە ئەو گەڕەکە بەجێ بێڵم نەک تەنها لەبەر ئەوە بڕوات بێت منداڵێکی یەک ساڵانم هەیە بەیانیان لە دەنگی موکەبەری مزگەوەتەکە بە الله اکبر پڕ بەخۆی ڕادەچڵەکێت بە خۆم و بە خێزانم بۆمان ژیر نابێتەوە.

وتی کاکە خانویەک شک ئەبەیت بگوازمەوە لە ترسی ئەو سەلەفیانەو لەبەر خاتری منداڵە ساواکەم؟! [1]

=KTML_Bold=تێبینی: ئەم بابەتە بە رێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!=KTML_End=

ناونیشانی بابەت: 20 ساڵ دواتر؛ چیمان لە ئێراق کرد
ناوی نووسەر: د. #عادل باخەوان#
وردەوردە لە 9ی نیسان نزیکدەبینەوە، وردەوردە لە 20 ساڵ دوای دیکتاتۆر نزیکدەبینەوە، بەڵام نەک 20 ساڵ، بەڵکوو چەند سەدەیەک لەو خەونانە دووردەکەوینەوە کە لەپێناویاندا دژی دیکتاتۆریەتی سەدام حسێن خەباتمان دەکرد و دەریایەک لە خوێنمان ڕشت.
یەکێک لەو خەونانەی کە لەپێناویدا خەباتمان دەکرد و دژی دیکتاتۆریەت تێدەکۆشاین، درووستکردنی دنیایەکی جوانتر بوو بۆ هەژاران و چەسپاندنی دادپەروەریی کۆمەڵایەتی بوو، بەڵام لە 20 ساڵی ڕابردوودا، هەژارەکان تادێت هەژارتر دەبن. لە پارێزگای زیقار ڕێژەی هەژاری گەیشتووەتە 40، 90%، لە میسان 42، 30%، لە دیوانیە 44، 10% و لە موسەنا 52، 50% و لە کۆی نیشتمانیش %25ی هاووڵاتییان لەژێر هێڵی هەژارییەوەن. ئەم داتا ترسناکانە دەریدەخەن کە 20 ساڵ دوای دیکتاتۆر، چەند هەموومان پێکەوە شکستمان هێنا لە درووستکردنی دنیایەکی جوانتر بۆ هەموو ئەو هەژارانەی کە لەپێناویاندا خەباتمان دەکرد و لە هەمانکاتدا سووتەمەنی یەکەمی خەباتەکەمان بوون.
خەونێکی دیکەمان بریتیبوو لەو نەوانەی کە پاش ئێمە دێن؛ ئێمە هەموومان، لە فاوەوە تاوەکوو #زاخۆ#، خەونمان بەوەوە دەبینی کە پاش دیکتاتۆر، جیهانێکی تەندرووست بۆ نەوەکانمان درووستبکەین، بەڵام 20 ساڵ دوای سەدام حسێن و ڕژێمەکەی و بەپێی داتاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، هەر منداڵێک کە لە ئێراقدا لەدایکدەبێت، 60%ی تواناکانی خۆی لەدەستداوە. واتە ئەو هەلومەرجە بابەتییەی کە لە 20 ساڵی دوای سەدام حسێندا درووستمان کرد، وادەکات کە هەر منداڵێکی ئێراقی کە لەدایکدەبێت، هەر لەسەرەتاوە دەبێت چاوەڕوانی ئەوەبێت کە 60%ی تواناکانی قابیل بە سازدان و بەکارهێنان نەبن و تەنیا دەبێت گرەوە لەسەر 40%ی تواناکانی بکات. واتە منداڵێکی ئێراقی تەنیا بە 40% لە تواناکانییەوە داخڵ بە مێژوو دەبێت و بەرپرسیاری یەکەمیش، ئەگەر نەڵێم تاکە بەرپرسیار، ئێمەین، ئێمە ئەو نەوەیەین کە لەپێناوی نەوەکانی داهاتووماندا خەباتمان دژی دیکاتۆریەت دەکرد، بەڵام کە گەیشتینە دەسەڵات، ئەم هەلومەرجەمان بۆ درووستکردن.
کاتیگۆریی ژنان لە ئێراقدا بەشێکی گرنگی ئەو ماکرۆ درووشمانەبوون کە ئێراقییەکان، بە جیاوازیی ئینتیما و شوناسەکانیانەوە، لەپێناوی مافەکانیدا دژی دیکتاتۆریەت خەباتیان دەکرد و عەلمانییەکان و ئیسلامییەکان وەک یەک، بەڵام لەسەر شاری جیاوازەوە، چیرۆکی گەورەیان لەسەر مافی ژنان بەرهەمدەهێنا، بەڵام لە ئێراقی پاش دیکتاتۆردا، تەنیا 13% بەشداریی ژیانی چالاکی هێزی کاردەکەن، واتە 87% ژنانی ئێراقی هیچ شانسێکی ئەوەیان نییە کە کاربکەن و ببن بە خاوەنی داهات و ئابووریی سەربەخۆی خۆیان، لەکاتێکدا لە ساڵی 1979 دا 47% پزیشکەکانی ئێراق ژنبوون! لەسەر ئاستی جیهان تەنیا یەمەن لە ئێراق خراپترە و ڕێژەی دوورخستنەوەی ژن لە هێزی بەرهەمهێنان 87% تێدەپەڕێنێت، واتە تەنانەت سۆماڵ و باشووری سوودان و سەنیگالیش لە ئێراق زۆر باشترن!
گرووپێکی دیکەی کۆمەڵایەتی کە لەپێناویدا هێزە ئێراقییەکان خەباتیان دژی سەدام حسێن دەکرد بریتیبوو لەو هەزاران هەزار ئێراقیەی کە ساڵانە و پۆل پۆل وڵاتەکەیان بەجێدەهێشت و ڕێگەی مەنفایان دەگرتەبەر. 20 ساڵ پاش سەدام حسێن و بەپێی داتا فەرمییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، سێ ملیۆن و 400 هەزار ئێراقی لە 14 وڵاتی دنیادا پەناهیندەن و هیچ خواست و ئارەزوویەکی گەڕانەوەیان بۆ ئەو نیشتمانە نییە کە پاش دیکتاتۆر بۆمان درووستکردن. بەبێ ئەوەی باسی ئەو چوار ملیۆن و 100 هەزار ئێراقییە بکەین کە لەناوخۆی وڵاتەکەیاندا ناچار بە ژیانی ئاوارەیی ناوخۆیی کراون.
هەر لەم ئێراقە نوێیەدا کە لە 20 ساڵی ڕابردوودا درووستمان کرد، ئێمە پێنج ملیۆن و 600 هەزار منداڵی بێ باوکمان هەیە کە هیچ ئاسۆیەکیان لەبەردەستدا نییە و دەزگەکانی ئەو دەوڵەتەی کە پاش دیکاتۆریەت درووستمان کردن، هیچ جۆرە پڕۆگرامێکی ستراتیژی بۆ ئەم کاتیگۆریە کۆمەڵایەتییە نییە کە باوکی بەشێکی زۆریان سووتەمەنی ئەو شۆڕشەبوون لە دژی سەدام حسێن بەرپامان کردبوو.
هەر لەم ئێراقە نوێیەدا ئێمە شەش ملیۆن ئێراقیمان هەن کە نازانن بە درووستی بخوێننەوە و بنووسن، لە کاتێکدا سیستمی پەروەردە و فێرکردنی ئێراقی لە حەفتاکان و هەشتاکاندا و بەپێی ستانداردەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، یەکەمی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستبووە و خوێندکارانی جەزائیر و میسر و توونس خەونیان بەوەوە دەبینی کە لە یەکێک لە زانکۆکانی ئێراقدا خوێندن تەواو بکەن و بڕوانامە بەدەستبهێنن!
لە 2003 دا، ئێراق تەنیا 24 ملیۆن هاووڵاتی بوو، لە 2023 ی ئێمەدا ئێراق 42 ملیۆن هاووڵاتین و لە 2050 دەبین بە 80 ملیۆن هاووڵاتی، لەکاتێکدا هەر ساڵێک ئێراق 100 کیلۆمەتر دووجا لە خاکەکەی لە دەستدەدات و دەبێت بە بیابان و بەپێی هەموو ئاماژەکانیش لە 2050 دا ئێراق 20%ی سەرچاوە ئاوییەکانی لە دەستداوە و جیهانیش چیتر پێویستی بە نەوت نابێت و بەدیلەکەی دۆزیوەتەوە. بە زمانێکی زۆر سادە، لە 2050 دا ئێراقی نوێی ئێمە، ڕووبەڕووی گەورەترین کارەساتی مێژوویی دەبێتەوە، ئەگەر بێت و لەم چرکەساتەوە تەواوی ئەو پڕۆژانە نەخەینە کار کە ڕێگە لەم کارەساتە دەگرن و بەپێی بانکی نێودەوڵەتی، تێچووی ئەو پڕۆژانە نزیکەی 220 ملیار دۆلارن. ئەمە ئەو ئێراقەیە کە پاش سەدام حسێن درووستمان کرد! ئایا بەڕاستی ئێمە ئامادەین ئەم واقیعە وەک خۆی ببینین و وەک خۆی مامەڵەی لەگەڵدا بکەین؟ [1]

ماوەیەکی درێژ بەسەر شەڕی دژ بە بەرخۆدانی خۆبەڕێوەبەریی شارەکانی باکووری کوردستان تێپەڕی. هەتا ئێستا 301 کەس کە لە کات و شوێنی جیاواز ژیانیان لەدەستداوە، تەرمەکانیان ڕادەستی خانەوادەکانیان نەکراوەتەوە‌. 301 تەرمی گۆڕستانی بێکەسان، ئەم جەژنەش به ‌بێکەسی مانەوە.
لە سەرەتای پڕۆسەی شەڕدا کە 24ی تەمووزی 2015 دەستی پێکرد، لە زۆر شاری باکووری کوردستان لە دژی هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا بەرخۆدانی خۆبەڕێوەبەری دەستی پێکرد. هەروەها لە چۆڵەوانی و دەشتاییەکانیش دژی هێرشەکانی قڕکردن بەرخۆدان دەستی پێکرد. لەم پڕۆسەیەدا زۆر گەنج و گەریلا ژیانیان لەدەستدا. تەرمی زۆر گەنج و شەڕڤان لە گۆڕستانەکانی بێکەسان نێژران و تا ئێستاش هەر له و گۆڕستانانە ماونەتەوە.
لە 16ی ئابی 2015 تا 1ی حوزەیرانی 2017، لە ئامەد 127، لە مێردین 32، لە جۆلەمێرگ 20، لە شرناخ 13، لە بەدلیس 8، لە ئێلیح 3، لە مووش 4، لە چەولیک 5، لە دێرسم 5 و لە خارپێت-یش جارێک بە ناوی (قەدەغەکردنی هاتووچۆ) دەوڵەتی تورکیا بە چەکی قورس و تەکنیکی پێشکەوتووی شەڕ، بە هەزاران چەکدارەوە هێرشی کردووەتە سەر گەنجانی کورد.
301 تەرم بە بێکەسی پێشوازییان لە جەژنێکی دیکە کرد
لە بەرخۆدانی خۆبەڕێوەبەریی شارەکان و چۆڵەوانییەکاندا، سەدان ئەندامی هێزەکانی پاراستنی گەل - هەپەگە، یەکینەکانی پاراستنی سیڤیل - یەپەسە، تەڤگەری گەنجانی وەڵاتپارێز و شۆڕشگێڕ - یەدەگەها ژیانیان لەدەستدا. سەرەڕای بەدواداچوونی خانەوادەکانیان، بەڵام تا ئێستاش تەرمی سەدان ئەندامی هەپەگە و یەپەسە ڕادەست نەکراونەتەوە. سەدان تەرم لە گۆڕستانەکانی بێکەسان نێژراون.
هێشتا لە گۆڕستانی یەنیکۆی ئامەد 23 تەرم، لە ڕوحا 27 تەرم، لە خارپێت 1 تەرم، لە دیلۆک 7 تەرم، لە جزیر 33 تەرم، لە سلۆپی 17 تەرم، لە شرناخ 42 تەرم، لە ئەرزرۆم 54 تەرم، لە ترابزۆن 6 تەرم، لە وان 6 تەرم لە سێرت 10 تەرم، لە بەدلیس 25 تەرم و لە مەڵەتی 50 تەرم پشکنینیان بۆ نەکراوە یاخوود ئه و خانەوادانەی خوێنیان بۆ پشکنینی DNA داناوە، ئەنجامیان بەدەستنەهێناوە.
سەرەڕای ئەوەی خانەوادەی تەرمەکان زۆر جار بەدواداچوونیان لە دادگەی شارەکان کردووە و بەمەبەستی پشکنینی DNA خوێنیان داناوە‌، بەڵام تا ئێستاش ناسنامەی 301 تەرم دەستنیشان نەکراوە. ئه و 301 تەرمە کە لە 13 شاری باکووری کوردستانن، ئەم جارەش بە بێکەسی پێشوازییان لە جەژن کرد.[1]
#15-06-2018#

بەرپرسێکی #وەزارەتی ئەوقاف و کاروباری ئایینی# هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، لە هەرێمی کوردستان نزیکەی 350 هەزار کەس، لە پێنج هەزار و 500 مزگەوت، بەشداری نوێژی #جەژنی قوربان#یان کردووە.
مەریوان نەقشبەندی، بەڕێوەبەری پەیوەندییەکان لە وەزارەتی ئەوقاف و کاروباری ئایینی هەرێمی کوردستان بە تۆڕی میدیایی ڕووداوی ڕاگەیاندبەرەبەیانی ڕۆژی هەینی (01-09-2017) و لە یەکەم ڕۆژی جەژنی قوربان، نزیکەی 350 هەزار کەس لە پێنج هەزار و 500 مزگەوتی هەرێمی کوردستان، بەشداری نوێژی جەژنی قوربانیان کرد.
بەڕێوەبەری پەیوەندییەکان لە وەزارەتی ئەوقاف و کاروباری ئایینی هەرێمی کوردستان گوتی بەبێ‌ ئەوەی هیچ ڕێنماییەک لە وەزارەتی ئەوقاف هەبێت بۆ گوتاری جەژنی قوربان، زۆرینەی مامۆستایانی ئایینی باسی سەربەخۆیی کوردستان و گشتپرسییان کرد و هیوایان بەوە خواستووە جەژنی داهاتوو لە کوردستانێکی سەربەخۆدا بکەن.
لە هەرێمی کوردستاندا پێنج هەزار و 500 مزگەوت هەن لە هەموو ئەو مزگەوتانەشدا نوێژی جەژنی قوربان کراوە.[1]
01-09-2017

ناڕەزایی فراوان لە ئێران لە 15ی تشرینی دووەمەوە لەبەرامبەر گرانکردنی نرخی بەنزین دەستیپێکرد. چالاکوانان داوای باشکردنی دۆخی گوزەرانیان دەکرد کە گەندەڵی، بێکاری و هەژاری هەموو وڵاتی گرتووەتەوە. بە پێی زانیاریەکان خۆپیشاندان لە 500 جێگە، لە 120 شار و 28 پارێزگا، بە تایبەتی لە پارێزگاکانی ئەسفەهان، تاران و تەبرێز ئەنجامدەدرێن کە لە مێژووی سی ساڵی ڕابردوودا بێوێنە بووە.
هێزە ئەمنیەکان بە شێوەیەکی دڕندانە و لە ڕێگەی توندوتیژیەوە وڵامی خۆپیشاندەرانیان دایەوە. بە پێی ئامارێک کە لە 2ی کانونی یەکەمی 2019 بڵاوکراوەتەوە، 208 کەس لە لایەن هێزەکانی ڕژێمەوە کوژراون. هەندێک سەرچاوەی تر ئاماژە بەوەدەکەن، ژمارەی قوڕبانیان زیاترە.
ئەم ناڕەزاییە لەکاتێکدایە کە فشاری بەرپرسانی ڕژێمی ئێران بەرامبەر کۆمەڵگا زیادیکردووە و کۆمەلگای مەدەنی ئێران سەرکوت کراوە. ساڵی ڕابردوو بەرپرسانی ئێران ژمارەیەکی زۆری چالاکی ژینگە، مافی ژنان، کۆمەڵگای مەدەنی، بە تایبەتی نوێنەرانی ڕێکخراوەکانی کرێکاری و مامۆستایانیان بە شێوەیەکی نەیاسایی دەستگیرکرد. ئەمەش لە کاتێکدایە کە زۆر جار بەرپرسانی ڕژێم بە هۆی کردەوەکانیان و فشاری سەر کۆمەڵگا دەبنە جێگەی ڕەخنەی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و لە خۆپیشاندانەکاندا هێزەکانی ئەمنی تەقەی ڕاستەوخۆ لە خۆپیشاندەران دەکەن و جگە لە کوژراوەکان بە سەدان کەس بریندار کراون.
بەرپرسانی ئێران دەڵێن 'زیاتر لە 7 هەزار کەس دەستگیرکراون'. دەوڵەت هوشیاریەکی توندی بە هاوڵاتیان داوە و ژمارەکەی زۆری خەڵکی ناڕەزایی بانگهێشتی ئیتلاعات کراون و لێکۆلینەوەیان لەگەڵدا کراوە.
لە لایەکی دیکەوە بە بڕیاری شورای ئاسایشی وڵات لە 16 تا 26ی مانگی تشرینی دووەم تۆرەکانی ئەنتەرنێت ڕاگیران و 95% هاوڵاتیان لە بەکارهێنانی ئەنتەرنێت بێبەش بوون. ئەمەش کاریگەری لەسەر بڵاوبوونەوەی چۆنیەتی دۆخی ئێران دانا و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی ئاگاداری ڕووداوەکانی ناوخۆی ئێران نەدەبوو.
لەگەڵ دەستپێکردنی ناڕەزایی کۆمەڵگا، ڕۆژ بە ڕۆژ ئاستی توندوتیژی، دەستگیرکردن و کوشتنی هاوڵاتیان زیادتر دەبێت و بە تایبەت کە خامنەیی ڕێبەری ئێران گلۆپی سەوزی بۆ سەرکوتکردنی خۆپیشاندەران داگیرساند.
لە دۆخێکی بەم شێوەیەی پڕ لە مەترسیداردا، ئێمە ئەنجومەن و ڕێکخراوەکانی کۆمەلگای مەدەنی و مافی مرۆڤ کە ئەم بەیاننامەیەمان ئیمزاکردووە داوا لە دەوڵەتی ئێران دەکەین:
بە زودترین کات خۆپیشاندەر و چالاکوانان کە بە هۆی خۆپیشاندانەکانەوە دەستگیرکراون، ئازاد بکرێن. ڕێز لە ئەنجامدانی گردبوونەوەی ئاشتیانە و چالاکی ئازادانە لە چوارچێوەی یاساکانی نەتەوە یەکگرتووەکان و میساقی مافی مرۆڤ و ڕاگەیەنراوەکانی مافەکانی مرۆڤ و ڕەشنووی 22/6 و 27/5 و 31 و 27ی ئەنجومەنی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان بگیرێت.
بە زودترین کات سەرکوتکردنی بیڕەحمانەی خۆپیشاندەران ڕابگیرێت کە هێزەکانی ئەمنی بەرامبەر خۆپیشاندەران جێبەجێ دەکەن.
داوا دەکەین ئەو کەسانەی دەستیان لە کوشتنی خۆپیشاندەراندا هەیە، بە شێوەیەکی دادپەروەرانە و ئاشکرا دادگایی و سزا بدرێن.
پێویستە هەموو هاوڵاتیەک دەستی بە ئەنتەرنێت بگات و ڕێگە بۆ پەیوەندی لەنێوان خەڵکی ئێران و دەرەوە بدرێت و ئاستەنگیەکانی بەردەم گەڕانی ئازاد بە ناو ئەنتەرنێتدا هەڵبگیرێت.
ناوی ئەم ڕێکخراوانەی کە ئیمزایان لە ژێر ئەم بەیاننامەیەدا کردووە ئەمانەیە:
1- کنشگران داوطلب
2- CIVICUS : World Alliance for Citizen Participation
3- بنیاد عبدالرحمن برومند برای حقوق بشر در ایران
4- Gulf Centre for Human Rights (GCHR)
5- The World Movement for Democracy
6- Cultura Democratica AC (Argentina)
7- Centro para la Apertura y el Desarrollo de América Latina (CADAL)
8-کمپین حقوق بشر در ایران
9- World Youth Movement For Democracy
10- مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران
11- Kurdistan Human Rights-Geneva (KMMK-G)
12- Kazakhstan International Bureau for Human Rights and Rule of Law
13- Andalus Institute for Tolerance and anti-Violence Studies (Egypt and the MENA region)
14- بنیاد سیامک پورزند
15- کانون مدافعان حقوق بشر
16- اتحاد برای ایران
17- مرکز اسناد حقوق بشر ایران
18- Women’s Learning Partnership
19- Freedom House
20- Asia Democracy Network (ADN)
21- Ensemble Contre la Peine de Mort (ECPM)
22- سازمان حقوق بشر ایران
23- You for Democracy (Tbilisi-based NGO)
24- عرصه سوم
25- شبکه حقوق بشر کردستان
26- World Organisation Against Torture (OMCT)
27- گروه حقوق بشر بلوچستان
28- کمپین فعالین بلوچ
29- Legal Resources Centre from Moldova
30- Metro Center For Journalists Rights & Advocacy (Iraqi Kurdistan Region)
31- Educational Society for Malopolska (MTO) (Poland)
32- ایمپکت ایران
33- Pan African Human Rights Defenders Network
34- DefendDefenders (East & Horn of Africa Human Rights DefendersProject)
35- بنیاد ژوپیآ
36- موسسه توانا
37- همه حقوق بشر برای همه در ایران
38- انجمن دفاع از حقوق بشری آذربایجانیها در ایران
39- Hromadske Radio (Ukraine)
40- Human Rights Watch
41- SURSUM CORDA Association (“Hearts Up”-Poland)
42- Boris Nemstov Foundation for Freedom (Russia)
43- (Czech Republic) 2000Forum
44- 20Article Network
45- Minority Rights Group International (MRG)
46- Free Russia Foundation[1]

ڕاگەیەندراوی هاوبەشی ئەو پەڕڵەمانتارانە:
ڕۆژی هەینی 25ی ئەیلول زیاتر لە 80 #هەدەپە#یی لە 7 شاری تورکیادا بە پاساوی ئەوەی بەشداریی چالاکیی پشتیوانی لە کۆبانێ بوون دەستگیرکران.
هەروەها بەوە تاوانبار دەکرێن، کە بە بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان هەوڵیانداوە کودەتا ئەنجام بدەن. ئەو ئۆپراسیۆنە بەرفراوانەی پۆلیس، کارەکتەری ملهوڕانە و زۆردارانە، دەسەڵاتپەرەستانە و دژە دیموکراتیکبوونی ڕژێمی #ڕەجەب تەیب ئەردۆغان# زۆر بە شێوەیەکی زەق و بەرچاو بۆ هەموان خستەڕوو.
ئایهان بیلگەن هاوسەرۆک شارەوانیی قەرس، پەڕڵەمانتاری پێشوو سری سوورەیا ئۆندەر، پەڕڵەمانتاری پێشوو ئاڵتان تان، ئەمینە ئایینا، نازمی گیور، ئەکادیمیسییەن بەیزا ئوستون، جان مەمیش، لێکۆڵەری فمینیست گوڵفەر ئاک کایا، نووسەر ئاڵپ ئاتنۆرس، گیونەی کوبیلای و دیلەک یاگلی لە ناو کەسە دەستگیرکراوەکاندان.
گەلانی تورکیا دەیانەوێت ڕێز لە مافە دیموکراتیک و ئازادییە بنەڕەتییەکان بگیرێت. گەلی کوردیش دەیەوێت وشەی ئاشتی و دیالۆگ ببیستێت. هەدەپە حیزبێکی یاسایی و نوێنەرایەتیی خۆی دەکات. لە دوا هەڵبژاردندا سەدا 11ی دەنگی دەنگدەرانی بە دەستهێنا.
ئێمە دەستگیرکردنی ئەمدواییەی ئەندامانی هەدەپە بە توندی ئیدانە دەکەین و دەمانەوێت بە خێرایی ئازاد بکرێن.
ناو ئەو پەڕڵەمانتارە سویسریانە، کە واژۆیان لەسەر ڕاگەیاندراوە هاوبەشەکە کردووە:
Stéfanie Prezioso، Federal Parlamento Bern (Ensemble à Gauche)
Lisa Mazzone، Endama Konseya Dewletê (Les Verts)
Carlo Sommaruga، Endamê Konseya Dewletê (PS)
Marina Carobbio Guscetti، Endama Konseya Dewletê Bern، (PS)
Balthasar Glättli، Endama Parlamenta Neteweyî
Zoé Bachmann، Députée au Grand Conseil، Neuchâtel (solidarités)
Jean Batou، Député au Grand Conseil، Genève (Ensemble à Gauche)
Jean Burgermeister، Député au Grand conseil، Genève (Ensemble à Gauche)
Elisabeth Baume-Schneider، Conseillère aux Etats، Parlement Suisse، Berne (PS)
Angelo Barrile، Conseiller nationale، Parlement suisse، Berne، (PS)
Jans Beat، Conseiller national، Parlement suisse، Berne، (PS)
Samuel Bendahan، Conseiller nationale، Parlement suisse، Berne، (PS)
Olivier Briand، Conseiller communal GSE،
Chavornay Hadrien Buclin، Député، Grand Conseil (Ensemble à Gauche)
Jean-Luc Christinat، Conseiller communal، Ollon (POP)
Karine Clerc، Conseillère municipale Fourmi Rouge، Renens
Christophe Clivaz، Conseiller nationale، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Xavier Company، Conseiller communal، Lausanne (Les Verts)
Pierre Conscience، Conseiller municipal، Lausanne (Ensemble à gauche)
Brigitte Crottaz، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (PS)
Emmanuel Deonna، Député au Grand Conseil، Genève (PS)
Didier Divorne، conseiller municipal Fourmi Rouge،
Renens Yves de Matteis، Député au Grand Conseil، Genève (Les Verts)
Denis de la Reussille، Conseiller national، Parlement Suisse، Berne (POP)
Diego Esteban، Député au Grand Conseil، Genève (PS)
Laurence Fehlmann Rielle، Conseillère nationale، Parlement Suisse (PS)
Yvonne Feri، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne، (PS)
Claudia Friedl، Conseillère national، Parlement suisse، Berne (PS)
Pierre Alain Fridez، Conseiller nationale، Parlement suisse، Berne، (PS)
Tamara Funiciello، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (PS)
Sophie Michaud Gigon، Conseillère nationale،
Parlement Suisse، Berne (Les Verts) Christophe Grand، Conseiller communal، Bex (POP)
Nicole Haas Torriani، Conseillère communale Fourmi Rouge، Renens
Jocelyne Haller، Députée au Grand Conseil، Genève (Ensemble à Gauche)
Eva Herzog، Conseillère aux Etats، Parlement Suisse، Berne (PS)
Irene Kaïlin، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Vincent Keller، député Ouest Lausannois (POP)
Delphine Klopfenstein-Broggini، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Ada Marra، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (PS)
Min Li Marti، Conseillère nationale، Parlement suisse، Berne (PS)
Mattea Meyer، Conseillère national، Parlement suisse، Berne (PS)
Fabian Molina، Conseiller nationale، Parlement Suisse، Berne (PS)
Martina Munz، Conseillère national، Parlement suisse، Berne (PS)
Claude Nicole، Conseillère communale، Lausanne (Les Verts)
Ilias Panchard، conseiller communal à Lausanne (Les Verts)
Isabelle Pasquier-Eichenberger، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Dimitri Paratte، Conseiller général، Neuchâtel (solidaritéS)
Valérie Piller Carrard، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (PS)
David Payot، conseiller municipal، Lausanne (POP)
Léonore Porchet، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Katharina Prelicz-Huber، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Valentine Python، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Jean-Charles Rielle، Député au Grand Conseil de Genève
Jean Rossiaud، Délégué des Verts suisses aux Global Greens (Verts mondiaux)، député - Canton de GENEVE / Suisse
Franziska Roth، Conseillère national، Parlement suisse، Berne (PS)
Benjamin Rudaz، Conseiller communal، co-président des Vert-e-s lausannois-es (Les Verts)
Franziska Ryser، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Meret Schneider، Conseillère national، Parlement suisse، Berne (Les Verts)
Ursula Schneider Schüttel، Conseillère national، Parlement suisse، Berne (PS)
Priska Seiler Graf، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (PS)
Silvio Torriani، conseiller communal Fourmi Rouge، Renens،
Pierre Vanek، Député au Grand Conseil، Genève (Ensemble à Gauche)
Nicolas Walder، Conseiller national، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Manuela Weichelt-Picard، Conseillère nationale، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Felix Wettstein، Conseiller national، Parlement Suisse، Berne (Les Verts)
Cédric Wermuth، Conseiller nationale، Parlement suisse، Berne، (PS)[1]

ناونیشانی بابەت: 80 ساڵ لەمەوبەر، بارزانی بەنهێنی لە سلێمانیەوە گەیشتەوە بارزان و خۆی لە دەستبەسەری رزگار کرد
نووسینی: #زانیار سەردار قڕگەیی#
دوورخستنەوەی زۆرەملێیانەی بارزانییەکان لە زێد و مەنزڵگەی بارزانەوە بەره و زۆر شوێنی دیکە لە عێراقدا، مێژوویەکی دوورودرێژی پڕ لە نەهامەتیی ئه و تێکۆشەرانەیە، کە بۆ گەیشتن بە ئامانجێکی نیشتمانی و هەڵوێستی نەتەوەییانەی مەبەستدار لە ژیاندا تێدەکۆشان.
ئەم بابەتە تایبەتە بە بەشێک له و مێژووەی ڕاگواستنیان، بەڵام لە شوێنێکدا، کە بە ماڵی خۆیان زانیوە، خەڵکی ئه و شوێنەیش وەک میوان و غەریب پێشوازییان لێ نەکردوون، بەڵکوو وەک خانەخوێیەک کە لەپێناو ئامانجێکی مەزندا تووشی ڕاگواستن و دەردیسەری کرابوون، باوەشیان بۆ کردوونەتەوە و ڕێزێکی تایبەتیان لێ ناون، ئه و شوێنەش شاری #سلێمانی# بووە.
لە زەمانێکدا، کە هەموو کەس و ڕەنگ و دەنگێک، کە لە لایەن ڕژێمەکانی پێشووی عێراقەوە لەسەر کوردایەتی سزا بدرابایە، جێی ڕێز و پێزانینی هەموو بەشەکانی #کوردستان# بوون. رووداوی ڕاگواستنی خەڵکی دەڤەری بارزان و بارزانییەکان، لە مێژوودا زۆر کەڕەت دووپات بووەتەوە، لێرەدا هەوڵم داوە لە ڕێی چەند سەرچاوە و دیمانەیەکەوە مێژووی گیرسانەوەی بەشێک لە بارزانییەکان لە ساڵانی کۆتایی سییەکانی سەدەی ڕابردوو لە شاری سلێمانی و ژیانی بارزانی لە سلێمانی و چۆنیەتیی دەربازبوونی بۆ دەڤەری بارزان، بەسەر بکەمەوه.
شاهۆ سەعید سەید قادر، سەبارەت بە ڕاگواستنی کەسایەتییە ناسراوەکانی کورد بەگشتی و بارزانییەکان بەتایبەتی، لە لێکۆڵینەوەیەکیدا دەنووسێت: ”لە ڕۆژگاری دەسەڵاتدارێتیی پاشایەتیدا، دیاردەی دوورخستنەوە و ڕاگواستنی کەسایەتیی سیاسی و دەستبەسەرکردن، بابەتێکی باو و دیاردەیەکی بەرچاو بووە، بەتایبەتی لە ساڵانی سییەکاندا، زۆر لە هەڵسووڕاوانی سیاسی و نەیارانی حکوومەتی پاشایەتی دوور خراونەتەوە، هەندێ کەسایەتیی وەک (مەحموود خانی دزڵی، حەمەڕەشیدخانی بانە، شێخ ئەحمەد بارزانی و مستەفا بارزانی و بارزانییەکان...) بە دوورخراوەیی لە شاری سلێمانیدا ژیاون. لە هەمان کاتدا، خەڵکی کوردپەروەری سلێمانییان بۆ خواروو و ناوەڕاستی عێراق راگواستووە‌.
سەرەتای گواستنەوەی بارزانییەکان بۆ هەر یەک لە شارەکانی (مووسڵ، ناسڕییە، بەغدا، ئاغجەلەر، #کفری#، سلێمانی) بووە. سەبارەت بە ڕاگوێزانی بارزانییەکان بۆ سلێمانی، ڕاوبۆچوونەکان جیاوازن و بە ساڵی 1936، یاخود 1937 دادەنێن، بەڵام (کریس کۆچێرا) گواستنەوەکەیان بە ساڵی 1936 لەقەڵەم دەدات.“
لەمبارەیەوە، ئەحمەد خواجە دەڵێت: ماڵم لەتەنیشت ماڵی شێخ بابە عەلی شێخ مەحموودەوە بوو، جارێکیان گوتی، ئەوە بارزانییەکانیان هێناوەتە پشت ماڵی ئێمە، با بچینە لایان، ئه و (بەکر سدقی)یە زۆڵە هێناونی.
دەڵێن هەر یەکە لە (هەمزە عەبدوڵا و شێنێی برای عیزەت عەبدولعەزیز) پێکەوە چوونەتە لای سەرۆک وەزیران (حیکمەت سلێمان) و لە ڕۆژگاری حکوومەتەکەی (بەکر سدقی) داواکار بوون، کە بارزانییەکان بۆ سلێمانی بگوێزرێنەوە و له و ڕەوشە ناهەموارەی باشووری عێراق ڕزگاریان ببێت، کە خودی بارزانییەکان سکاڵای زۆریان لەوبارەیەوە هەبوو. حکوومەت ڕەزامەندیی ڕاگواستنەکەی داون.
سەرەتای هاتنیان بۆ سلێمانی، بەناو شاردا بڵاو بوونەتەوە، (مەلا مستەفا) لە ماڵی (سەید نووری نەقیب) بەرامبەر بە ماڵی (شێخ قادری حەفید) نیشتەجێ بووە، دواتر لە گەڕەکی (سەرچیمەن) لە خانووەکەی (کەریم بەگ)دا بووه.
حکوومەت مانگانە یەکی بڕێک پارەی داونەتێ، بەڵام لەچاو پێداویستیی ژیانی ئه و ڕۆژگارەدا زۆر کەم بووە، تا دەهات مانگانەکەیان کەمتری دەکرد، تا ئه و ڕادەیەی ڕۆژانه گەیشتە 30 فلس ‌بۆ هەر بارزانییەک. شارەوانیی سلێمانییش مانگی یەک ڕوپیەی ئەدانێ، بەڵام دواتر ئەوەش نەما و بڕییان. ئه و بڕە پارەیەی بۆ خەرجی وەریانگرتووه،‌ بەشی بژێویی نەکردوون، بەتایبەتی لە ساڵانی دووەم جەنگی جیهانیدا.“
شاهۆ سەعید سەید قادر، لە درێژەى باسەکەیدا دەنووسێت: ”هەر بۆیه خەڵکی سلێمانی هاوکاریی کردوون و حکوومەت هەوڵی داوە ڕێگری له و هاوکارییەی خەڵکی شار بکات و نەیهێڵێت، بەڵام خەڵکی سلێمانی دەیانزانی لەسەر کوردایەتی دوور خراونەتەوە و دەستبەسەر کراون، یارمەتییان دەدان، سەرەڕای ئه و هەڕەشە و ڕێگرییانەی پیاوەکانی حکوومەت دەیانکرد، هێندەی لە توانایاندا بووە هاوکاری و دەستگیرۆییان کردوون، بەتایبەتی کەسانی وەک (شێخ لەتیفی حەفید و #حەپسەخانی نەقیب#) هەردەم هاوخەم و هاوکاریان بوون.“
عەبدوڵا زەنگەنە دەڵێت: ”لەبارەی شوێنی حەوانەوە و دانیشتنی هەریەک لە مەلا مستەفا و شێخ ئەحمەدی برا گەورەی، له و شارانەی بە زۆرەملێ تیایاندا دەستبەسەر کران، دیسان لەنێوان بۆچوونی نووسەران و توێژەران جیاوازی هەیە، من پێم وایە لەبەر ئەوە بووه،‌ کە حکوومەت نەیهێشتووە ئەوان لە هیچ شوێنێک ئۆقرە بگرن، ئەوەتا شێخ ئەحمەدی بارزانی خۆی گوتوویەتی، ئەوان دوو جاران لە بەغدا و سلێمانی جێگۆڕکێیان پێ کراوە: (ماوەیەک لە مووسڵ ماینەوە، دوای ئەوە نیوەشەوێک هەموومانیان نارد بۆ ناسرییە، ماوەی ساڵێک لەوێ ماینەوە، پاشان هێنایانینەوە بۆ بەغدا، نزیکەی شەش مانگیش لەوێ ماینەوە، ئێمە کە ئەم هەموو هاتوچوونەیان پێ کردین، 40 کەس بووین، بۆ ئه و 40 کەسە مانگی 44 دیناریان دەداینێ، لە (ناسرییە)شەوە بۆ سلێمانی، ئەمجا بۆ ئاڵتوون کۆپری، لەوێوە بۆ جاری دووەم ئێمەیان ناردەوە بۆ سلێمانی، له و کاتەدا کە لە سلێمانی بووین، مەلا مستەفا دەرباز بوو بۆ ئێران، دواتر ئێمەشیان ڕەوانەی شارۆچکەی حللە کرد)“
تۆماس بوا، لە کتێبی (تأریخ الاکراد)دا دەڵێت: ”شاری سلێمانی بۆ مەلا مستەفا و بارزانییەکان وێستگەیەکی نوێی یەگجار گرنگ بوو، سلێمانی ناوەندێکی چالاکی کولتووری و مەکۆیەکی بەرچاوی بیری نەتەوایەتی بوو.
مستەفا بارزانی خۆی دەڵێت: لە ماوەی ساڵانی مەنفادا تا ساڵی 1943، دەستم کرد بە خوێندن و خۆفێرکردن و توانیم تا ئاستێکی باش زانیاری بەدەست بهێنم و ئاستی ڕۆشنبیریم بەرز بکەمەوە. بێ گومان کاتێک بارزانی لە سلێمانی بووە، تەمەنی رێگر بووە و بۆی نەگونجاوە لە قوتابخانەکانی ئه و کاتەی سلێمانی بخوێنێت، هەر بۆیە پەنای بردووەتە بەر مزگەوت و مەلاکانی سلێمانی، بەتەنیا لای مەلایەک نەیخوێندووە، بەڵکوو لای چەند مەلایەک خوێندوویەتی، وەک ئەوەی لەکاتێکدا لای مەلا عەبدوڵای چروستانی لە مزگەوتی مەولانا خالید خوێندوویەتی، لە هەمان کاتدا ڕۆژانە لەگەڵ (ئەسعەد خۆشەوی) سەردانی مزگەوتی (مەلا حوسێنی پیسکەندی)یان کردووە و وەک گوێگر لەدوای موستەعیدەکانەوە دانیشتوون. هەندێ جاریش لای مەلا (سەید عەبدوڵا)ی ئیمامی مزگەوتی گەورە دەرسی خوێندووە، جاروبار بۆ پرس و ڕای ئایینی چووەتە لای مامۆستا (شێخ نووری شێخ بابەعەلی) لە گەڕەکی سەرچیمەن. ماوەیەک لای (مەلا مستەفای سەفوەت) کتێبی (المختصر)ی خوێندووە، سەردانی مزگەوتی شێخ سەلامی کردووە و لەوێش خوێندوویەتی.
وەک مەحموود زێوەریش ئاماژەى پێ دەکات، غەفوورى میرزا کەریم لە یەکێک لە کتێبى بیرەوەرییەکانیدا ئاماژەى بەوە کردووه،‌ کە ئه و دەمەى بارزانییەکان راگواسترابوون بۆ سلێمانى، بارزانى بۆ ماوەیەک وانەى فارسیى لاى (زێوەرە فەندى)ی گەورە شاعیرى کورد لە مزگەوتى (بن تەبەق) خوێندووە.
بارزانییەکانی دیکەیش بە شێوەیەکی گشتی هەوڵیان داوە لە خوێندن دانەبڕێن و دەستیان بە خوێندن کردووە، منداڵەکانیان لەگەڵ منداڵانی سلێمانی لە مەکتەبی (خالیدییە و ئەیووبییە) خوێندوویانە. بارزانییەکان لە سلێمانی ئاسوودەتر بوون و توانیویانە بەئازادی بەناو شاردا هاتوچۆ بکەن و خەڵکی سلێمانی ڕێزیان لێ گرتوون، کە ڕەنگە پێشتر لە شارەکانی دیکەی وەک (مووسڵ و بەغدا و ناسرییە) بەم شێوەیە نەیانتوانیوە جموجۆڵ بکەن.
له ‌ڕاستیدا بارزانییەکان لە جموجۆڵە سیاسییەکانی ئەم شارە و کەسە کوردپەروەرەکانی بێئاگا نەبوون، کاتێک لە سەرەتای ساڵی 1936 (شێخ مەحموود) لە بەغدا دەستبەسەر بوو، بارزانییەکانیش هەر لە بەغدا دەستبەسەر بوون و سەردانی یەکتریان کردووە و چاویان بە یەک کەوتووە. سەرەتای ئاشنابوون و تێکەڵاویی بارزانی لە سلێمانی، لە دەروازەی لایەنە کۆمەڵایەتییەکەیەوە بووە، واتە لە سەرەتاوە ڕایەڵەی کۆمەڵایەتیی دروست کردووە و هەوڵی داوە کەسە ناودار و دیارەکانی سلێمانی بناسێ و ڕووی کردووەتە ئه و ماڵ و دیوەخانە بەناوبانگانەی، لەناو شاردا بوون.
سەرەڕای فشارەکانی حکوومەت، له و سەردەمەدا سلێمانی مەڵبەندێکی سیاسیی دیار بووە و کۆمەڵێک ڕێکخراو و کۆمەڵەی تیادا دامەزراون و سەرقاڵی کاری سیاسی و چالاکی بوون، کە ڕەنگدانەوەی بیری نەتەوەیی و نیشتمانپەروەرانەیان نواندووە، ئا لێرەوە بارزانی هەلێکی زێڕینی بۆ ڕەخساوە و دەستی کردووە بە تێکەڵبوون لەگەڵ خەڵکی نەتەوەپەروەر.
ناسین و نزیکیی بارزانی لە (شێخ لەتیفی شێخ مەحموود)ەوە، هۆکارێک بووە بۆ نزیکبوونەوەی لە (کۆمەڵەی برایەتی) و خەڵکی سلێمانی، چونکە شیخ لەتیفی حەفید لەگەڵ ئەوەی کە بارزانییەکان گەیشتنە سلێمانی، هاوکار و پشت و پەنایان بوو، گرنگییەکی زۆری پێ دان و یارمەتیی دان و باربووی کردن.
ئەوەی جێگەی ئاماژەیە، بارزانی لەگەڵ ڕێکخراوێکی سیاسیی وەک (کۆمەڵەی برایەتی) دەگونجا. هەر بۆیە بارزانی زوو بوو بە دۆستیان و پەیوەندییەکی پتەوی پەیدا کرد و چووە ژێر کاریگەریی چالاکییەکانی برایەتی، بەڵام پەیوەندییەکانی نەچووە سنووری بوون بە ئەندامبوون و کارکردن لەگەڵیاندا بە شێوەی فەرمی.
بارزانی لەگەڵ ئەندامانی ڕێکخستنەکانی (کۆمەڵەی هیوا)دا کەمتر تێکەڵ بووە و لەگەڵ ڕەوتی بیرکردنەوەی ئەودا نەگونجاون، سەرەڕای ئەوەی هاوڕێیەتیی لەگەڵ سەرۆکی هیوا (ڕەفیق حیلمی) باش بووە.
بارزانی زۆر جار لەگەڵ (مەحموود خانی دزڵی) مۆڵەتیان لە پۆلیس وەرگرتووە و بە ناوی ڕاوکردنەوە چوونەتە دەرەوەی شار، بەڵام ئەم ڕاوکردنە زیاتر بە مەبەستی شارەزابوونی ناوچەکە بووە بۆ بارزانی.
لە کاتێکدا بزووتنەوەکەی (ڕەشید عالی گەیلانی) لە ساڵی 1941 لە بەغدا ڕووی دا، شێخ مەحموود بە هاوکاریی چەند کەسێکی دڵسۆزی وەک (میرزا عەزیزی تافان و شێخ عەزیز)، توانی لە بەغدا خۆی دەرباز بکات و لە ڕێگەی کفرییەوە گەیشتووەتەوە سلێمانی و لە ناوچەی (سیتەک) نیشتەجێ بووە، له و بارودۆخەدا‌ حکوومەت ترسی زیاتری لە دۆخی سیاسیی سلێمانی پەیدا کرد، هەر بۆیە ڕێوشوێنی توندوتۆڵی ئەمنیی گرتە بەر و چاودێریی زیاتری مەلا مستەفا و شێخ ئەحمەدی بارزانییان کردووە.
کریس کۆچێرا دەڵێت: لە یەکێک لە دانیشتنەکانی نێوان شێخ مەحموود و بارزانیدا، باس لەوە کراوه،‌ کە بارزانی ڕابکات و سلێمانی بەجێ بهێڵێت و بچێتەوە بۆ ناوچەی بارزان و لەوێ شۆڕش دەست پێ بکات، شێخ مەحموودیش لە سلێمانی دەست بە شۆڕش بکاتەوە، بەڵام پاشان شێخ مەحموود ئاگاداری بارزانی دەکاتەوە، کە ناتوانێت شۆڕش لە سلێمانی بەرپا بکاتەوە، بەهۆی بارودۆخی سیاسی و هەروەها هەڵکشانی تەمەنی ڕێگر بووە.
هەروەها نووسەر شاهۆ سەعید سەید قادر، لەمبارەیەوە دەڵێت: ”خۆشم ئەوەم لە کاک شێخ لەتیفی خەیاتەوە بیستووە، کە پیاوێکی ناسراو و نیشتمانپەروەر و بەتەمەنی شار بووە، دەیگوت شێخ مەحموود باری تەندروستی و تەمەنی ڕێگر بوون لە بەردەمیدا بۆ هەڵگیرسانەوەی شۆڕش، بەڵام تەمەننا و نزای سەرکەوتنی بۆ بارزانی کردووە. دەڵێن له و کاتانەدا، ڕۆژێک شێخ مەحموود داوای کردووە ئەسپەکەی بۆ زین بکەن و بۆی بێنن و تاوی بدات، بەڵام نەیتوانیوە وەک جاران بەگوڕ بێت، دەفەرمووێت، تەواو پیر بووم و تەمەن ڕێگەم نادات ئەمجارە شۆڕش بەرپا بکەمەوە“.
بۆ دەربازبوونی بارزانی لە سلێمانی، کۆمەڵێک قسەوباس هەیە، بەڵام ڕاستترینیان ئەوەیە، ڕۆژێک بارزانی دەچێت بۆ لای شێخ لەتیفی شێخ مەحموود و دەڵێت حکوومەت نیازیان هەیە بمکوژن، شێخ لەتیف دەڵێت با دەربازت بکەم، بارزانییش دەڵێت زۆر مەمنوونم. پاشان شێخ لەتیف کارئاسانیی بۆ دەکات و نامە دەنێرێت بۆ حاجی بابۆ شێخ لە (تورجان) لە ناوچەی بۆکان، کە ئەگەر بارزانی گەیشتە لاتان، ڕەوانەی شەمزینانی بکەن. بۆ شەوەکەی ڕێکەوتی 11ی حوزەیرانی ساڵی 1943، بارزانی لە گەڕەکی سابوونکەرانەوە لە شار دەرچووە، لە هاوڕێکانی خۆی تەنیا (مستەفا عەبدوڵا و سلێمان سوور)ی لەگەڵدا بوو، لەگەڵ 10 کەس لە ئەندامانی کۆمەڵەی برایەتی و پیاوەکانی شێخ لەتیفی شێخ مەحموود.
هەر لەم ڕووەوە عەبدوڵا زەنگەنە، دەنووسێت: ”بارزانی لە ساڵی 1943، لە سەردەمی دەستبەسەری، بەرلەوەی لە سلێمانی دەربازی ببێت، چەند جاران مۆڵەتی لە لێپرسراوانی شار وەرگرتووە و چووەتە قەراغ شار، گوایە ئه و چوونە دەرەوەی بۆ دەوروپشتی سلێمانی بۆ ڕاوکردن بووە، بەتایبەتی ڕاوە کەو، بەڵام بەم دواییانە دەرکەوتووه،‌ ئەم کارەی بۆ مەبەستی بەسەرکردنەوەی ڕێگاوبانەکان بووە“.
ئەوە بوو لە کاتی دانانی پلانی دەربازبوونی لە شار، بڕیاری دا نەچێتە لای دەڤەری ڕانیە و پشدەر، بەڵکوو بە لای شارباژێڕدا بڕوات، پاساویشی ئەوە بووه،‌ ئەوسا لای ڕانیە و پشدەر مۆڵگەی سوپای لێ بووە، هەروەها وا دیارە ویستوویەتی بەناو عەشایەردا نەچێ و خۆی لە شەڕ و گێچەڵیان دوور بخاتەوە.
هەر لەبارەی ڕۆژی دەربازبوونەکەی و ڕای جیاوازی نووسەران، زەنگەنە دەنووسێت: ”ڕۆژی دەربازبوونی بارزانی لە دەستبەسەری لە سلێمانی لە 1943دا، دەبێ بە ڕۆژێکی گرنگ و پڕ بایەخ و لە مێژووی کورددا تۆمار بکرێت، چونکە جگە لەوەی لەم ڕۆژەدا بووه،‌ کە بارزانی بەره و ئاسۆی ئازادیی کورد چووە، دواتر بە ماوەیەکی زۆر کەم بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی نەتەوەکەشی گۆڕانێکی پڕ بایەخی تێ کەوت، بەڵام بەداخەوە تاوەکوو ئێستا لێکۆڵینەوەیەکی ورد بۆ دیاریکردنی ئەم ڕۆژە نەکراوە، بۆیە سەرچاوەکان، هەندێکیان ئاماژەیان بۆ 11ی حوزەیران کردووە، هی دیکەش هەیە 12ی تەمووزیان تۆمار کردووە، هەمیشە ئەم ڕۆژەی دوایی بە ڕۆژی گەیشتنی بارزانی بۆ شوێنی مەبەست، کە (بارزان)ە داناوە. لەوانە مێژوونووس عەبدولڕەزاق ئەلحەسەنی لە کتێبی (التأریخ الوزارات العراقیە)دا، هەرچەندە بە پاڵپشتیی یاداشتی دەست لەکار کێشانەوەی (نووری سەعید)، مانگی تەمووزی تۆمار کردووە، بەڵام دیسان لەمبارەیەوە تۆمارێکی بێسەروبەری بۆ بەجێ هێشتووین.
لە شەستەکانیشدا، حەسەن مستەفا، کە کاتی خۆی بەشداریی لە سەرکوتکردنی بزووتنەوەکانی بارزاندا کردووە، کاتێ کتێبێک بە ناونیشانی (البارزانیون) بڵاو دەکاتەوە، ئەویش شەوی 12/13ی بۆ ئەم ڕۆژە تۆمار کردووە، وا دیارە دواتر نووسەرانی دیکە هاتوون، بەبێ لێکۆڵینەوە، ئەم ڕۆژەیان تۆمار کردووەتەوە و یەک لەدوای یەک دووبارەیان کردووەتەوە‌. “
هەرچی سەبارەت بە ڕۆژی 11ی حوزەیرانە، زەنگەنە دەڵێت: ”ئەوە من بە لای کەمەوە پێنج سەرچاوەم لەبەردەستدا هەیە ئاماژەیان بۆی کردووە و ئەم ڕۆژەیان تۆمار کردووە، تەنانەت یەکێکیان یاوەرێکی مەلا مستەفا بارزانی خۆی بووە، کە بەم دواییە چاوپێکەتنی لەگەڵ کراوە و دەڵێت، من لە حوزەیرانی 1943دا بەندیواریم لەگەڵ شۆڕشی بارزاندا کردووە. ئەوە جگە لەوەی مەلا مستەفای بارزانی، کە لە سۆڤیەتی جاران گەڕاوەتەوە، گۆڤارێک بە ناوی (العراق) چاوپێکەوتنی لەگەڵ کردووە، ئەویش بەئاشکرا گوتوویەتی (شەوی یازدەی حوزەیرانی 1943 بوو، کە لەگەڵ تاریکی و بێدەنگیی شەودا، لە بەندیخانەی خەمناک دەرپەڕین و کەوتینە ناو شاخەکان و کشوماتییەکی دڵبڕ دایگرتین، کاتێ‌ بەسەر وردە بەرداندا دەڕۆیشتین، کە هێشتا دەستی شارستانییان پێ نەگەیشتبوو، لە ترپەی گوێمان لەولاوە چیترمان گوێ لێ نەدەبوو، بەناچاری ئەوەندە بەسەر کێواندا سەرکەوتین و بۆ ناو دۆڵ و شیوان گلۆر بووینەوە، زۆر ماندوو و شەکەت بووین).“
جگە لەمە، حوسێن حوزنی موکریانی، کە ئەوسا شایەتحاڵی ڕووداوەکان بووە، نووسینەکانی وا پیشان دەدات، کە بارزانی لە مانگی حوزەیراندا سلێمانی جێ هێشتبێت.
ئەی چی بە (هەژار موکریانی) دەڵێن، کە لە پاشبەندی وەرگێڕانی (شەرەفنامە)دا، زۆر بەئاشکرا ئاماژەی بۆ (11ی ژوون)، واتە 11ی حوزەیران، کردووە.
وەک زەنگەنە ئاماژەی پێ دەکات: ”هەر کەسێک لە ناوەڕۆکی ئەم لێکۆڵینەوەیە ورد بێتەوە، هەست دەکات ئه و سەفەرەی دەربازبوونی مەلا مستەفا لە سلێمانییەوە بۆ ڕۆژهەڵات، دواتر بۆ دەڤەری بارزان، کارێکی گەورە بووە، تەنانەت هیچی ئەوتۆی لە ڕێرەوەکەی بۆ سۆڤیەت کەمتر نەبووە، کە دواتر ناوبانگی پێ دەرکردووە، بەڵکوو لە هەندێ لایەنەوە بوێرانەتریش بووە، چونکە مەلا مستەفا لە سەردەمی ڕێڕەوەکەیدا بۆ سۆڤیەتی جاران، ببووە کەسایەتییەکی بەئەزموونی ناسراوی جیهانی، جگە لەوەی کە زیاتر لە 500 پێشمەرگە و جەنگاوەری گیان لەسەردەست و لەخۆبردوو و باوەڕپێکراوی لەگەڵدا بووە، بەڵام لە ڕێرەوەکەی سلێمانییەوە بۆ شوێنی مەبەست، جگە لە دوو هاوڕێکەی، تەنیا چەند کەسێکی لەگەڵدا بووە، کە لە پیاوانی شێخ لەتیفی شێخ مەحموود بوون“.
زەنگەنە، لە درێژەی باسەکەیدا دەڵێت: ”لە دووتوێی لێکۆڵینەوەکەدا، جگە لە ناوی شێخ لەتیف، ناوی ئه و کەسانەش دێت، کە دەستیان لە دەربازکردنیدا هەبووە، وەک (مەلا ئەسعەدی مەحوی، حەمە پیزە، نووری حەمەسوور، محەی سالە سوور، محێدین خدر چنارەیی، جەلال محەمەد برازای محێدین، شێخ حوسێن بەردەزەردی، زەینەدین حەمە مەرجان- ناسراوە بە مچە مەرگەیی، کوێخا مەحموودی سنجەلی). دواتر هەر لە دووتوێی بابەتەکەدا دەردەکەوێت، ئافرەتێکیش بە ناوی (خەدیجە شێخ حوسێن ئاڵەسیاوی) شانازیی ئەوەی بەرکەوتووە، کە لە دێی (شێخەڵ مارێن) نان و توێشووی ڕێگایان بۆ ئامادە بکات. مامۆستا کەریم زەندیش پشتوانیى لەم ناوانە دەکات و لە هەمان کاتیشدا ئاماژەى بە ڕۆڵى ئەحە خۆرشە دەکات، له و کاتەدا.
وا دیارە لە ساڵانی دواتریشدا مەلا مستەفا زۆر شانازیی بەم سەفەرەی خۆی و یارمەتیدانی هەر یەک لەم کەسانە کردووە“.
هەر زەنگەنە ئاماژەی پێ دەکا و دەڵێت: ”کە ئه و (حەمە پیزە)یەی لەسەرەوە ناوی هاتووە، بە هیچ جۆرێ پەیوەندیی بە خولە پیزەوە نییە، کە هەندێ نووسەر ئاماژەیان بۆ کردووە، گوایە برای ئه و بووبێ و مەلا مستەفای دەرباز کردبێت“.
هەر لەبارەی خوێندنەوە دەگێڕنەوە، لە سلێمانیش چەندێک لای (سەید عەبدوڵا)ی خزمی شێخ مەحموود، کە ئیمامی مزگەوتی گەورە بووە و دەرسی خوێندووە، زۆر جاریش لای مەلا عەبدوڵای چروستانی، لە خانەقای مەولانا خالید، لە گەڕەکی دەرگەزێن، کتێبی ئایینیی خوێندووە. هەندێک جاری دیکەش بۆ خوێندن، یا پرسیار و باس و خواسی ئایینی دەچووە لای شێخ نووری شێخ بابەعەلی، لە مزگەوتەکەی بابەعەلی لە گەڕەکی سەرچیمەن، ئەمە جگە لەوەی کە هیچ دەم، لە دیدەنیکردنی شێخ لەتیفی دانساز، چ لە ماڵەوە بێت یان لە مزگەوت، یان لای مەلا ئەسعەدی مەحوی لە خانەقای مەحوی، پێی نەدەبڕی. هەروەها لە سەردانیکردنی ڕەفیق حیلمی و ئەسکەندەری ئەجزاچی و.. هتد.
هەر لەم ڕووەوە د. جەمال نەبەز، لە کتێبی (بیرەوەرینامەی ئه و ڕۆژانەی جارەکی دیی ناگەڕێنەوە) دەنووسێت: ”لە قوتابخانەی سەرەتاییدا بووم، کە باسی شۆڕشی بارزان دەکرا. خەڵکەکە دەیانگوت بازانییەکان لە دژی حکوومەت هەستاون. پاش ماوەیەک دەنگ بڕا، بەڵام شتێک سەرنجی منی ڕادەکێشا، کە لە کۆڵانەکەی بەر ماڵی خۆمان دەوەستام، یان یارییم دەکرد، لە کۆڵانە تەسکەکەی لای ماڵی ئێمەوە، کە یەکسەر دەچوو بۆ قاوەخانەی سەرچیمەن، چەند کەسێک، هەموو ڕۆژێک بەوێدا دەهاتنە خوارەوە و بە بەر ماڵی ئێمەدا تێدەپەڕین، جلەکانیان لە جلی کوردیی خەڵکی سلێمانی نەدەچوو، کە گوێم لە قسەکانیان دەگرت، قسەکانیان لە قسەی خەڵکی سلێمانی نەدەچوو. ڕۆژێکیان لە یەکێکیانم پرسی، مامەکە ئێوە خەڵکی کوێن؟ پیاوەکە پێکەنی و گوتی، کوڕم خەڵکی ئەم وڵاتەین. ئا له و کاتەدا کەریمە فەندیی دراوسێمان لە ماڵ هاتە دەرەوە و گوێی له و قسانە بوو، هاتە لامەوە و بەئەسپایی گوتی، ئەوە مەلا مستەفای بارزانی بوو، خۆی و چەند کەسێکی لێرە دەستبەسەرن. له و کاتە بەدواوە، هەر جارێک ئه و پیاوە (مەلا مستەفا)، یان ئەوانی دی، بە کۆڵانەکەدا تێپەڕینایە، دەم بە بزە سڵاویان دەکرد و دەڕۆیشتن. جارێکیان هەر ئه و پیاوە (مەلا مستەفا)م دیت، فەردەیەک گەنمی دابوو بەکۆڵیدا، دەیبرد بۆ ئاش بیهاڕێ، یەک، یان دوو لە کەسەکانی، لەتەنیشتییەوە دەڕۆیشتن‌. ئەمەم بە چاوی خۆم دیوه، کە بۆ باوکم گێڕایەوە گوتی ئەوانە بارزانیین، حکوومەت شەڕیان پێ دەفرۆشێ، دەربەدەری کردوون و هەندێکیانی لە سلێمانی دەستبەسەر کردوون، کە لێم پرسی بۆچی دەربەدەری کردوون؟ باوکم گوتی داوای هەندێک شتیان کردووە بۆ کورد، لەوانە کە کورد بتوانن بە زمانی خۆیان بخوێنن و بنووسن، نەک بە زمانی عەرەبی. ماوەیەکی پێچوو ئه و بارزانییانە دیار نەمان. ڕۆژێکیان، کە لە بەردەرکی ماڵەکەمان وەستابووم، شێخ نووریی شێخ ساڵحی دراوسێمان دەگەڕایەوە ماڵەوە، گوتم مامە شێخ نووری ئەوە ماڵە بارزانییەکە گواستوویانەتەوە؟ پێکەنی و گوتی نا گەڕاونەتەوە شوێنی خۆیان و حکوومەت پۆلیسێکی زۆری ناردووەتە سەریان و ئەوانیش گەلێک پۆلیسیان کوشتووە و ئێستا شەڕێکی گەرمە لەوێ.
شێخ ئەحمەدی بارزان و هاوەڵەکانی لە شاری سلێمانی مانەوە، بەڵام حکوومەت لە 18ی ئابی ساڵی 1943 بە ماڵ و خێزانەوە بۆ شاری (حللە)ی گواستنەوە. (مسعود البارزانی- ثورە بارزان).
هەروەک ئەوەی (زنار سلوپی) لە (في سبیل کردستان)دا دەڵێت: ئه و بارودۆخە ڕۆشنبیری و سیاسی و نیشتمانییەی سلێمانی بەگوڕو‌تین بوون، هەر زوو مەلا مستەفا بارزانی ئاوێتەی بوو، پاڵنەرێک بوو بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی ڕێکخراو و فراوانتر درێژە بە خەباتی سیاسی و نەتەوەیی خۆی بدات، تا ئه و ڕادەیەی، لە سەرکردەی هۆز و شێخی ناوچەیەکەوە بوو بە سەرکردەی گەلێکی چەوساوە و مافخوراو.
زاهیر ئەحمەد سەوز- نووسەرى ناسراو، لەم ڕووەوە بۆمان دوا و گوتی: لە ساڵانی سییەکانی سەدەی ڕابردوودا، ڕێککەوتنە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکان دژ بە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی و نیشتمانیی کورد بوون، شۆڕشەکانی بارزان و بارزانییەکان پێشەنگی ئەم بزاڤە بوون، ئه و سەردەمە بێجگە لە ئاغا و شێخ و بازرگانەکان، هەموان لە شەوەزەنگی تاریکی و هەژاری و نەداریدا ژیانیان دەگوزەراند، نە ڕێکخراوێکی سیاسی، نە حزب و لایەنێکی ئاشکرا یان نهێنی، بێجگە لە حزبی شیوعی و حزبی هیوا لە سلێمانی، نەبوون، ئەگەر هەشبووبێ زۆر نهێنی و سست و بێ مەبەست لە ژیان و گوزەرانی بارزانییەکان بوون. شاری میوانداریی چینی ڕەشوڕووت هیچی لەدەست نەدەهات، چونکە پاروو لە قوڕگی شێردا بوو، بۆیە نەیان دەتوانی ئاوڕێکی ماددی لە منداڵ و ژن و پیاوەکانی ناوچەی بارزان و شێخ ئەحمەدی بارزانی و مەلا مستەفا بدەنەوە، کە لەلایەن حکوومەتی پاشایەتیی ئه و سەردەمە بەزۆرەملێ لە شاردا دەستبەسەر کرابوون، له و کاتەدا ژان و ئازاری بارزانییان گەیشتە پەڕەی دڵی مەلا مستەفا، ڕۆژ لەدوای ڕۆژ ئاریشەیان بۆ دروست دەکرا، مەلا مستەفا و بنەماڵەکانیان گیرۆدەی ژیانێکی قورسی پڕ ئازار و مەینەت ببوونەوە، خەمی میللەتی کورد لە لایەک و خەم و برسێتی و نەداریی بارزانییانی ئاوارە و دەستبەسەر لە شار لە لایەکی دیکە. ئه و ڕۆژگارە دەخیلە زۆرینە بەتاڵ بوو، پێشتریش لە 15ی3ی1932 حکوومەتی پادشایی عێراق هێرشی کردبووە سەر ناوچەی بارزان و بارزانییەکان دوور خرانەوە بۆ شاری مووسڵ، پاشان بۆ شاری ناسرییە لە خوارووی عێراق، ئەوجا بۆ بەغدا و دواجار بۆ ئاغجەلەر و ساڵی 1936 به ‌زۆرەملێ هێنرانە شاری سلێمانی و چەندین خێزان لەناویاندا بوو، وەک شێخ ئەحمەدی بارزانی و مەلا مستەفای بارزانی و چەند کەسێکی دیکەی دیار.
لە چەند خانوویەکدا لە گەڕەکی (سەرچیمەن و حەوشی گەورە) لە کانێسکان دابەش بوون. لە ڕووی مەعنەوییەوه،‌ حەپسەخانی نەقیب و شێخ لەتیفی شێخ مەحموود درێغییان نەکرد لەگەڵیان. مەلا مستەفا لەسەرپێ بوو تاوەکوو هەلی بۆ بڕەخسێ و خۆی بگەیەنێتە ناوچەی بارزان.“
هەر وەک زاهیر سەوز دەڵێ: ”ساڵی 1943 مەلا مستەفا، کڵاوزێڕی هاوژینەکەی لە ڕێگەی ئەسکەندەری ئەجزاچی (سەیدەلی) کە مەسیحی بوو، بۆ دەربازبوون لە دیلی، لە سلێمانی دەفرۆشێت و بە بەهاکەی سێ تفەنگی (بڕنەو) دەکڕێت. لە هەنگاوی یەکەمدا نوشستیان هێنا و لەلایەن چەند پۆلیسێکەوە لە ئەزمڕ دەستبەسەر کران، حەپسەخانی نەقیب ئەگاتە فریای مەلا مستەفا و دوان لە هاوڕێ گیانی بەگیانییەکانی و ڕزگاریان دەکا، لە سیناریۆیەکدا گوایە چوون بۆ ڕاو، نەک بۆ خۆگەیاندنە ناوچەی بارزان. دواتر حەپسەخان لە دەستبەسەریی ڕزگاریان دەکا و خۆی دەکاتە خاوەنی تفەنگەکان و بۆیان وەردەگرێتەوە. لە هەنگاوی داهاتوودا بۆ خۆڕزگارکردن لە دیلی، لەوێوە بەره و ناوچەی بارزان، ئەوجا هۆشداریی دەداتە دەوڵەت بۆ گەڕاندنەوەی خێزانی بارزانییان بە سەلامەتی لە سلێمانییەوە بۆ ناوچەی باو و باپیرانیان و چەخماخەی شۆڕشی ئازادیخوازی کورد لەسەر دەستی مەلا مستەفا بریسکەی لێ دایەوە.
حامید گەوهەری، لە کتێبی (ئیدریس مستەفا بارزانی و بارزانییەکان باشتر بناسین - مێژووی زارەکی)دا دەنووسێت: ” گواستنەوەی بارزانی بۆ سلێمانی، لە لایەن حکوومەتەوە هەلی بۆ ڕەخساند کە لەگەڵ سەرکردەکانی کۆمەڵەی هیوا و گەورەپیاوانی سلێمانی پەیوەندی دامەزرێنێت. سەرلەنوێ پەیوەندیی بە ئەندامانی هۆزی بارزانەوە کردەوە و بڕیاری دا بگەڕێتەوە بۆ بارزان. پەیوەندیی ئه و لەگەڵ (حەمەی ئەوڕەحمان ئاغا)وە دەگەڕێتەوە‌ بۆ ئه و ساڵە. پەیوەندییەکی گەرم لەنێوانیاندا دروست بوو، کاتێک مەلا مستەفا بەنهێنی سلێمانیی بەجێ هێشت و گەڕایەوە بۆ ناوچەی بارزان، حکوومەتی عێراق (حەمەی ئەوڕەحمان ئاغا) و چەند کەسێکی دیکەی بە تاوانی هاوکاریکردن لەگەڵ ڕاکردنی مەلا مستەفا دەستگیر کرد.“
هەروەها گەوهەری لە درێژەی باسەکەیدا دەنووسێت: ”بارزانی بە یارمەتیی ئەندامانی کۆمەڵەی هیوا و کوردانی نیشتمانپەروەری سلێمانی، توانیی لەگەڵ دوو کەسی نزیکی خۆی (مستەفا عەبدوڵا ئاکرەیی و سلێمانە سوور)، شارى سلێمانی بەجێ بهێڵێت و خۆی بگەیەنێتە سنووری ڕۆژهەڵاتی کوردستان.“
لەمبارەیەوە بارزانی خۆی دەڵێت: کاتی ماڵئاواییکردن لە شێخ ئەحمەد، داوام لێ کرد، کە هەندێک ئامۆژگاریی پێویستم بکا، فەرمووی (کاتی هەڵسوکەوت لەگەڵ خەڵک، ئاگاداری حەق و ڕاستی بە، هەرگیز لەخۆباییبوون نەچێتە دڵتەوە، هەتا دڵنیا نەبیت لە سەرکەوتن و هەتا بۆت دەکرێ خۆت لە پێکدادان لەگەڵ حکوومەت بپارێزە و ئەگەر کەوتییە بەر دەستیان، دانوستاندنیان لەگەڵدا مەکە). بارزانی بە بەرگی مەلایەتییەوە گەیشتە ناوچەی شنۆ، پاشان بارزانی و هەڤاڵانی، کە لەوێ بوون، لە شنۆوە بە ڕێگەی کێلەشیندا خۆیان گەیاندە مێرگەسۆر و لەوێوە چوونەوە بۆ بارزان. بە گەڕانەوەی بارزانی بۆ ناوچەکە، جەژن و شادی هەموو ناوچەکەی داگرتووە. لاوەکان پۆل پۆل گەیشتنە لای و بە دوو هەفتە ژمارەیان گەیشتە 750 کەس، کە هەندێکیان چەکیان هەبوو و ئەوانی دیکەیش بێ چەک بوون، بە خەنجەر و داس دەچوون بۆ چەککردنى پۆلیسخانەکان.
دەربازبوونى بارزانی لە سلێمانی و گەڕانەوەی بۆ بارزان، لە ڕۆژنامەکانی جیهاندا دەنگی دایەوە و هەر کامەیان بە جۆرێ لە ئازایەتیی بارزانی دوا. دوو ڕۆژنامەی (نیویۆرک تایمز و هێڕاڵد تریبوون) مستەفا بارزانییان بە شەڕکەر و پاڵەوان ناساند. محەمەد عەلى سوڵتانى لە کتیبى دۆخى سیاسى، کۆمەڵایەتى، مێژوویى هۆزى بارزاندا دەڵێت: ”مستەفا بارزانى پیاوێکى ڕۆشنبیر بوو، زمانەکانى کوردى و عەرەبى و فارسیى باش دەزانى و ئاشنایى لەگەڵ زمانەکانى ئینگلیزى و تورکییشدا هەبوو، کەسایەتییەکى دروستکار و ڕاستبێژ بوو، بەبێ پێچووپەنا و بەڕاشکاوى قسەى دەکرد. باوەڕى زۆرى بە نەتەوەکەى هەبوو. تێگەیشتوو بوو و بە لۆژیکەوە ڕووبەڕووى کێشەکان دەبووەوە و تا ئەوجێیەى بۆى بکرایە، دەیویست کێشەکان بە ئاشتى چارەسەر بکات.“[1]
$سەرچاوە: کتیبى کەسایەتیى مستەفا بارزانى لە هزری رووناکبیرانى شارى سلێمانیدا، نووسینى: زانیار سەردار قڕگەیی، 2018.$
تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!

ئائەم کوڕە ڤێتنامیە بو کە دیاریەکەی پێشکەشی گەلی کورد کرد..
‌‌خۆشەویستانم ئەم کاتەتان باش. ئەم وێنەیەی کەدەی بینن، وێنەی کوڕێکی فێتنامیە ناوی(Xung Le)‌ە. ئەم کوڕە ئێسک سوکە کۆمەڵێک فەرهەنگی زۆر نایابی ئامادەکردووە لە نێوان زمانە زیندوەکانی جیهاندا. خۆشبەختانە یەکێک لەو فەرهانگانە کە ئەم کوڕە گەنجە خوێنگەرمە پێشکەشی مرۆڤایەتی کردوە، فەرهەنگێکی کوردیە بە هەردوو زاراوەی سۆرانی و کرمانجی وە فەرهەنگەکەی بەلاشە و بەبێبەرامبەرە واتا پێویست ناکات بە پارە بیکڕیت. بەڕاستی ئەمە جێگای شەرمەزاریە بۆ من کە کوڕێکی بێگانە لە وڵاتی ڤێتنامەوە فەرهەنگ بۆ نەتەوەکەی من دروست بکات بەڵام لەوە شەرم تر ئەوەیە کە خۆمان ئەوە چەندەها مانگە نەمانتوانیوە تەنها لەسەر یەک پیتر کوردی ڕێکبکەوین.
‌
‌پیتی (‌ه) کە دەنوسرێت دەبێت بە پیتی بزوێنی کورت کە بەم شێوازە (ه) دەردەکەوێت. ئەمەش گەورەترین کێشەیە. بۆچی؟ چونکە بەشێکی زۆری بەکارهێنەران هەمو بزوێنە کورتەکانی کۆتای وشە بە پیتی (ه) دەنوسن لەبەرئەوەی ئەم پیتە لە کۆتای وشەدا بەم شێوازە (ه) دەردەکەوێت. ئەمەش کێشە دروست دەکات لەکاتی گەڕاندا جا لە سەر تۆڕی ئینتەرنێت بێت یان لە بنکە دراوەکاندا بێت. من پێشنیار دەکەم کە ئەم پیتە بەم شێوازە دەربکەوێت (‌ه) لەسەر تەختەکلیلەکە وە دوای کرتە کردن لەم پیتە هەربە هەمان شێوە دەربکەوێت لە ڕێنوسەکاندا واتە بەم شێوازە دەربکەوێت (‌ه) بۆ ئەوەی خەڵکی لە جێگای پیتی بزوێنی کورت (ە) بەکاری نەهێنن.‌ واتە زۆر پێویستە کە کۆدەکەی لە (U+0647)وه بگۆڕدرێت بە (U+06BE).‌‌‌
وە چارەکی یەکەمی سەدەی بیست و یەک تێپەڕ دەبێت، تازەبەتازە هەندێک کەس دەیانەوێت پیتی کافی فارسی صەفەوی (ک) بئاخن نە ناو ڕێنووسی کوردیدا، ئەمە لەکاتێکدایە کە لەو ڕۆژەوە ڕێنوسی کوردی لەدایک بووە وە ئێستاشی لەسەر بێت هەر کافی عەرەبی (ک) بەکار هاتووە. هەروەک مامۆستا عەطای مەلا کەریم دەفەرمویت: بەڕاستی شەرمەکە ئاوا دارەدارە دەکرێت بە ڕێنووسی کوردی بەڵام هەزاران ئاخ بۆ ئەوەی کە نەتوانراوە کۆدەنگی دروست بکرێت بۆ شیکاری ئەم کێشانە.
لێرەوە دەتوانن فەرهەنگەکە دابگرن.

Dictionary Box for your iPhone/iPad
http://itunes.apple.com/app/id654052443
باشترین فەرهەنگ بۆ ئەندرۆید وەک مۆبایلی گالاکسی و سۆنی
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.grandsons.dictboxku