نام: مصطفی
شهرت: سافی هیرانی
نام پدر: عبدالله
تاریخ تولد: 1873
مکان تولد: #شقلاوە#
تاریخ وفات: #12-02-1942#
$زندگینامە$
سافی هیرانی، مصطفی فرزند عبدالله فرزند علی فرزند مصطفی هیرانی است. وی در سال 1873 در روستای هیران در منطقەی #خوشناوتی# به دنیا آمدە است. او از سنین 14 سالگی شروع به نوشتن شعر کردە است.
سافی هیرانی شاعری توانا و با استعداد بودە کە به زبان های کردی، عربی، فارسی و ترکی تسلط کامل داشت و به همه این زبان ها شعر می سرود. اشعار سافی هیرانی متاثر از پیشینیان به ویژه شاعران بزرگی چون نالی و کردی بوده است.
سافی، تحصیلات دینی (فقە) خود را نزد پدرش آغاز کردە است، سپس در #کویه#، #اربیل#، راوندز و #سوران# فقە خواندە است و نزد اساتید معروف آن زمان به تحصیل پرداختە است، او حتی برای فراگیری فقه به لاجان و #مهاباد# به شرق کردستان رفت و مدت ها نزد قاضی علی پدر #پیشوا قاضی محمد# تحصیل کردە است. او در مقايسه لاهوت و ناسوت به رتبه رفيعي دست يافت و از مشهورترين شاعراني بود كه عرفان و ادب را در هم آميخت و مانند جزیری، حریق و محوی، عشق و تصوف را کامل کرد.
این شخصیت ادیب و عرفانی کرد، یکی از آن دستە از شاعرانی بودە است کە تصوف و ادبیات را با هم درامیختە و بر اساس طریقت ادبی-عرفانی جزیری و حریق و محوی، عشق را در تمام ابعاد جسم و روح تجسم کردەاست.
سافی هیرانی در تاریخ 12-02-1942 وفات کردە است و در روستای هیران در قبری کە خودش برای خودش و با دستان خودش کندە بود، بە خاک سپردە شد.[1][2][3]

سافی هیرانی، مستەفا کوڕی عەبدوڵڵا کوڕی عەلی کوڕی مستەفای هیرانی-یە. ساڵی 1873 لە ناوچەی هیرانی خۆشناوەتی لەدایک بووە. لە تەمەنی 14 ساڵییەوە دەستی داوەتە هەڵبەست نووسین.
شارەزایی باشی لە زمانەکانی کوردی و عەرەبی و فارسی و تورکی-دا هەبووە و بە هەموو ئەو زمانانە هەڵبەستی نووسیوە. هەڵبەستەکانی سافی هیرانی کاریگەریی شاعیرانی پێش خۆیی بەسەرەوە بووە بەتایبەت شاعیرە مەزنەکانی وەک نالی و کوردی.
سافی، سەرەتای خوێندنی ئایینی لای باوکی دەستپێکردووە، پاشان لە ناوچەکانی #کۆیە# و #هەولێر# و ڕەواندز و #سۆران#، فەقێیەتیی کردووە و لای مامۆستایانی ئایینیی بەناوبانگی ئەو کاتە خوێندوویەتی. تەنانەت بۆ خوێندن و فەقێیەتی چووەتە ناوچەکانی لاجان و #مەهاباد# لە خۆرهەڵاتی کوردستان و ماوەیەکی زۆریش لای (قازی عەلی) باوکی #پێشەوا قازی محەمەد# خوێندوویەتی.
لە بەراوردی لاهووت و ناسووت دا، پلەوپایەی بەرزی بەدەستهێناوە و یەکێک بووە لە ڕێزی ئەو شاعیرە ناسراوانەی کە تەسەوف و ئەدەبیان بە یەکەوە کۆکردووەتەوه، وەک جەزیری و حەریق و مەحوی. عیشق و تەسەوف بەتەواوی پێکاویانە.
سافی هیرانی ڕۆژی 12-02-1942 کۆچی دوایی کردووە.[1]=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2011/24127/0002.JPG=KTML_Photo_Alt=سافی هیرانی=KTML_Style=width:25%;height:20%;float:right;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2011/24127/0002.JPG=KTML_Photo_End=
سافی هیرانی. سەرەتا بۆ فەقێیەتی لەلای مامۆستا مەلا عەبدوڵڵای باوکی و قازی عەلی باوکی پێشەوا قازی محەمەد خوێندوویەتی. بۆ خوێندنی فەقێیەتی چووە بۆ زۆربەی ناوچەکانی باشوور و ڕۆژهەڵاتی کوردستان. سافی خۆی و بنەماڵەکەشی دیندار و خوداپەرست بوون. خاوەنی دیوانێکی گەورەیە و هەڵبەستی بە هەر چوار زمانی کوردی و عەرەبی و تورکی و فارسی هەیە. لەنێو شاعیراندا هونەرمەندانی کورد زۆرتر هەڵبەستەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی.
لە تەمەنی (30) ساڵیدابووە کاتێک باوکی کۆچی دوایی کردووە، هەر لەو کاتەوە بووە بە جێ نشین و بە (کاکە مستەفای هیدانی) ناوی دەرکردووە، بەم شێوەیە خزاوەتە نێو قۆناغێکی نوێ لە ژیانیدا بۆ تەواوکردنی زنجیرەی تەریقەی قادری.
هەڵبەستی ڕێک و لەباری هەبووە لەبارەی عیشق و دڵداری، هەر لە تەمەنی چواردە ساڵیدا دەستی بە هەڵبەست هۆنینەوە کردووە، بەڵام لەگەڵ وەرگرتنی نازناوی (کاک) و دانیشتنی لە جێگای باوکی، عالەمی ماددی وەلاناوە بۆ عالەمی مەعنەوی و لە پاشان بووە بە مەرجعی مورید و دەروێشان و عاشقانی ڕێگەی خواپەرستی.
لە بەراووردی (لاهووت) و (ناسووت) دا، پلەوپایەی بەرزی بەدەست هێناوە، هەر لە ڕێگای هەڵبەستە پڕ عیشق و تەسەوفەکانییەوە، دەنگی (یاگەیلانی) گەیاندۆتە کۆڕی وەفادارانی ئەو ئەزموونە کە قوتابخانەیەکی تەسەوفی و هەڵبەستی تایبەت بووە،
(سافی) هەستناسک، یەکێک بووە لە ڕێزی ئەو شاعیرە ناسراوانەی کە تەسەوف و ئەدەبیان بە یەکەوە کۆکردووەتەوە، لەسەر هەمان ڕێبازی (جەزیری) و (حەریق) و (مەحوی) ، عیشق و تەسەوف لای (سافی) ، بە جۆرێک بووە کە هەموو جەستەی پێکاوە.
سافی لە ساڵی 1873 لە هیرانی ناوچەی خۆشناوەتی لەدایک بووە و لە 12 ی 02 ی 1942 کۆچی دوایی کردووە و لە هیران لەو گۆڕەدا نێژرا کە بەدەستی خۆی هەڵی کەندبوو.
دڵ لەبەر دەردی فیراقی یارە مەیلی مەی ئەکا
گوێی لە دەنگی ساز و عوود و بەزمی نای و نەی ئەکا

سەردەمێ مەست و خومارە خادیمی مەیخانەیە
کاتێک تەزبیحی لە دەستە سۆفییە حەی حەی ئەکا

ڕۆژی وایە هەر بەکەیف و پێکەنین و خەندەیە
هەندێ جار مەجنوونە دایم گریە بۆ لەیلا ئەکا

قەت مەڵێن یار بێوەفایە وا بەناحەق دەیکوژێ
بیکوژێ یا نەیکوژێ (سافی) فیداکاری ئەکا
ئامادەکردنی: بەیاد #مەریوان#ی[2]

ئەم بابەتە بەپێی ستانداردەکانی کوردیپێدیا هێشتا ناتەواوە و پێویستیی بە داڕشتنەوەی بابەتی و زمانەوانیی زۆرتر هەیە!

ئامادەکردنی: #زریان سەرچناری#
سلێمانی 2018

سافی هیرانی 1873-1942

دڵی بولبول لە دەوری باغی گوڵ یاری نەکا چ بکا؟
لە تاوی غونچە هەردەم، شیوەن و زاری نەکا چ بکا؟
زەمانی لەززەتی ڕۆیی و دەوری زیللەتی واهات
ئیتر یاران لەمەولا ڕوو لە دڵداری نەکا چ بکا؟
لە ئاهی گەرمەوە وا لیوبەبار و خیشکە ئیستێکە
لە عەینی چاوەکانی، خوێن و ئاو جاری نەکا چ بکا؟
شەوی هیجران خەیاڵی یار دەکا، ئەسڵا خەوی نایە
بەیادی ڕۆژی وەسڵی، حەز لە بێداری نەکا چ بکا؟
بە کوفری زولفی، ڕێی ئیسلامی بەستووە، بۆیە دڵی ئێستێ
وەکو سەنعانی دایم مەیلی زنناری نەکا چ بکا؟
دڵم عەیبی نییە، گەر ڕوی زەمین تەڕکا بەخوێنی ئەشک
بە ئاهی دودناکیش، ئاسمان تاری نەکا چ بکا؟
لەلایێ فیرقەتی یار و لە سوێی میحنەتی ئەغیار
لە هەردوولا دڵی مسکین، ڕەجاکاری نەکا چ بکا؟
هەوای یاری لەسەر دەرناچێ ئەسڵا لەو جەفای دووری
دڵی بێچارەکەم هەردەم وەفاداری نەکا چ بکا؟
ئەگەر چی بێوەفا یارم چەفایدا، ئەو دڵی مسکین
وەکو سافی لە بەدبەختی فیداکاری نەکا چ بکا؟

.......

کە ڕۆژی وەسڵی ئاوابوو بەچاو گریان نەکەم چبکەم؟
شەوی هیجرانی وا داهات کە دڵ بریان نەکەم چبکەم؟
بەکینەی من دووبارە چەرخی کەچ وا کەچ مەداری کرد
منی بێ تاڵعیش بەو نەوعە گەر دەوران نەکەم چبکەم؟
بەبێ یارم حەیات تەڵخ و ئەجەل شیرینە ئێستاکە
لە جەژنا گەر ڕوحی شیرینی خۆم قوربان نەکەم چبکەم؟
وەکوو دەوری فەلەک دائیم لە دەوری یار نەبم، یاران
فەرامۆشی بەکێ دێ دڵ کە سەر گەردان نەکەم چبکەم؟
ئەگەر دەرمان نەکا بێماربێ دڵ بێ وەفا یارم
لە دەردی بێ دەوا گەر چاوەڕێی لوقمان نەکەم چبکەم؟
وەکو یوسف لە زیندانی غەما حەپسی عەزیزێکم
لە بۆ تەسکینی جارێ ڕوو لەلای کەنعان نەکەم چبکەم؟
تەبیب نەیت و دەوای دەردت نەدا چارەم نییە(سافی)
بە مردن گەر عیلاجی دەردی بێ دەرمان نەکەم چبکەم؟ [1]

لە ساڵی2007 لە شارەدێی هیران (50کم خۆرەڵاتی باکوری هەولێر) دامەزراوە و لە ماوەی یەکەم ساڵیدا 48 کارو چالاکی ڕۆشنبیریی جیاجیای ئەنجامداوە.

ناسناوی شاعیرانی کلاسیکی کوردی، لە ڕوانگەی سیمیۆلۆژییەوە، (#مەلای جزیری# و #مەولەوی# تاوەگۆزی و #سافی هیرانی# بە نموونە) (لێکۆڵینەوەیەکی سیمیۆلۆژیی شیکارییە)
لێکۆڵەران: بڕیار خەلیل حسێن-کارزان موحسین قادر
گۆڤاری زانکۆ بۆ زانستە مرۆڤایەتییەکان-#زانکۆی سەڵاحەدین#؛ بەرگی 26؛ ژمارە 3؛ ساڵی (2022). [1]
=KTML_Link_External_Begin=https://www.kurdipedia.org/docviewer.aspx?id=557151&document=0001.PDF=KTML_Link_External_Between=کلیک بکە بۆ خوێندنەوەی ناسناوی شاعیرانی کلاسیکی کوردی، لە ڕوانگەی سیمیۆلۆژییەوە، مەلای جزیری و مەولەوی تاوەگۆزی و سافی هیرانی بە نموونە (لێکۆڵینەوەیەکی=KTML_Link_External_End=

ناونیشانی بابەت: کاریگەریی حافزی شیرازی لەسەر سافی هیرانی
لێکۆڵینەوەیەکی بەراوردکارییە
مامۆستای یاریدەدەر: بارزان عەلی پیرۆت - کاروان سەلیم قیتران
ساڵ: 2020
[1]
=KTML_Link_External_Begin=https://www.kurdipedia.org/docviewer.aspx?id=443963&document=0001.PDF=KTML_Link_External_Between=کلیک بکە بۆ خویندنەوەی کاریگەریی حافزی شیرازی لەسەر سافی هیرانی=KTML_Link_External_End=