یەک لە گوندەکانی شارۆچکەی #دەپ#ی پاڕێزگای #خارپێتی-ئەلعەزیز#ی باکووری کوردستانە.

بەندەک و دارەک
شەش بەندک و دوو دەپ
مەبەست لە تەرازوو بەنە، (تەرازووی بەن: پێکدێ لە دوو تا، هەریەکەیان بە سێ داوی بەنی بەهێز بەستراو بە دارێکەوە، بۆ کێشانی دانەوێڵە و میوە بەکاردێ) بەندەک و دارەک، مەبەست لە دار و بەنی تەرازووە، دوو دەپ، مەبەست لە دوو تای تەرازووە. وەڵام (تەرازوو) . [1]

دەب: پاشماوەی وشەیەکی هەزاران ساڵە.
دەب هەروەها دەپ وەک لە (هەنبانە بۆرینە)دا هاتووە، واتای تەختەدار دەگەیەنێت. هەروەک بە گوێرەی هەمان سەرچاوە، وشەی لێکدراوی (دەپڕەش) بۆ تەختە ڕەشی، لە سەر نوسین بەکاردەهێندرێت. لە ناوچەی هەکاریی، دەپ ناوی هەموو تەختەیەکە.
وشەکە میراتێکی کۆنی نەریتی نوسینە و بۆمان ماوەتەوە. ڕەگی وشەکە دەچێتەوە سەر ڕەگی وشەی سومێریی (dub، دوب) بە واتای هەڵکۆڵینی نوسین لە سەر قوڕ. نوسین. ئەمە بەو واتایە نیە کە ئێمە وشەکەمان ڕاستەوخۆ لە سومێریی بۆ ماوەتەوە. شوێنەواری وشەکە بە قووڵایی مێژوی زمانەکانی کوردستان، دیارە و دەناسرێتەوە. لە زمانی ئاڤێستایی، بە نوسین گوتراوە دیپی، dipi کە هیچ گومانی تێدا نیە بۆ سەر ڕەگی وشەی سومێریی dub، دوب دەگەڕێتەوە. لە زمانی پەهلەوییدا، بەو ڕێنوسە تایبەتیەی کە دەقەکانی ئاڤێستای پێ نوسراوەتەوە، گوتراوە دین- دەبیری، din- dabiri کە واتاکەی ڕێک دەبێتە (نوسینی ئاینیی). هەر لە پەهلەویی، دەپیر، dapir هەبووە بە واتای نوسەر. لە پەهلەویی درەنگتریشدا، هەمان وشەی دەپیر بۆ دەبیر، dabir سوکتر کراوەتەوە و بۆ نوسەر و نوسین بەکار هاتووە. بە پەهلەویی و لە سەردەمی دەستەڵاتدارێتی ساسانیاندا، بە نوسەران گوتراوە دیپیڤەر، dipivar. وشەکە لە وشەی سومێریی (دیپی) و پاشگری (-وەر) پێکهاتووە. هەمان وشە لە زمانەکانی بابلی، ئارامیی و گرێکیی، تا بە عارەبییش دەگات بە فراوانی شوێنەواری دەبیندرێت.
ئەگەر جارێکی دی سەیری وشە کوردییەکەی (دەب، دەپ) بکەین، لێکچوونی زۆری وشەکان لەگەڵ هاوتا سومێرییەکەی دیارە. هەروەها بوونی ڕایەڵێکی دی پەیوەندی نێوانیانە. وەک دەبینین دەپ بە شێوەی دەپەڕەش بۆ لە سەر نوسینیش بەکار دێت، کە ئەمەش هەمان واتای بنەڕەتی وشە سومێرییەکەیە. دیارە زمانی کوردیی هێشتا وشەی دیشی لە دەپ، یان تەختە دروست کردووە وەک (دەپەشۆر) بە واتای تاتەشۆری مردوو. بەڵام بە گومانی هەرە زۆر دەب و دەپ، پاشماوەی هەمان هونەری نەخش و وێنە هەڵکۆڵینی سومێرییە، جا لە سەر تابڵۆیەکی قوڕین بووبێت، یاخود دواتر لە سەر پێستە و تەختە! دەبینین، لە زمانی ئەرمەنییشدا، وشەی Dprots، دپرۆتس واتا فێرگە. خوێندنگە.

دەپ، ناوەکەی بە تورکی کراوە بە (کاراکۆچان)، شارۆچکەیەکی سەربە پارێزگای #خارپێت#- ئەلعەزیزی باکوری کوردستانە. 102 کم لە ارپێتەوە دوورە،
نێوان دەپ و #چەولیگ#(بنگۆل) 50 کم.
سنووری دەپ لە باکوورەوە نزیک #گێخی#یە، لە ڕۆژئاواوە نزیک #مێزگرت#ە، لە باشوورەوە نیزک #قۆوانجیان#ە و لە ڕۆژهەڵاتەوە نزیک #بینگۆل#ە.
ڕووبەرەکەی 1.085 کم2، بەرزی لەڕووی دەریاوە 1.090مەترە. ئاووهەوایی دەپ هاوینان گەرم و وشکە و زستانان ساردە
ساڵی 1936 گونی ئۆخیێ بووە، لەوساڵە بەدواوە، بووە بە شارۆچکە، پێش بوونی بە شارۆچکە سەربە گێخێ بووە، ناوچەکانی ئۆخی و لەخانێ سەربە پالۆیی بووە. هەرسێ مەڵبەندەکە سەربە خارپێت بووە، دواتر ناوەکەیان بەتورکی کراوە بە کاراکۆچان.
چیا و چەمی دەپ:
چیا بەرزەکانی: لە ڕۆژهەڵاتەوە چیایی قرووجێ هەیە کە بەرزیی (2.37م). چیای قزلداوێ بەرزی (1.538م) هەیە. لە ڕۆژئاوایەوە چیایی تۆر هەیە بەرزی (1.615م)ە. چیای جەلۆ بەرزی (1.594م). چیایی دییارێ گازی (1.690م) بەرزە.
هەر لە دەپ، چەمی (پێرێ) هەیە، سەرچاوەی ئەم چەمە لە شارەدێ گێخییەوە هەڵدەقوڵێ، ئەم چەمە سنووری نێوان دەپ و قسڵە(نازمیە) و مێزگرتە، لە باشووریەوە گۆلی کەبانێ هەیە. لەسەر ئەم چەمە سێ پردی ئاسنین و سێ پردی دار دروست کراون
چەمێ ئۆخێیە لە گوندی سارجان هەڵدەقوڵێ، لەناو دەپەوە دەڕوات و لە نیزک گوندی گۆلانێ، دەڕژێتە ناو چەمی پێرێ.
ئابووری و کۆمەڵایەتی:
ئابووری دەپ لەسەر چاندن و ئاژەڵدارییە،، بۆیە بەشێک لەدانیشتوانەکەی بەرەو ئەورووپا کۆچ دەکەن بۆ کارکردن. زەوییەکەی بۆ چاندن لەبارە.

یەک لە گوندەکانی شارۆچکەی #دەپ#ی پاڕێزگای #خارپێتی-ئەلعەزیز#ی باکووری کوردستانە.