گوندی خاک و خۆک لە دەڤەری #شارەزوور# ی سەر بە پارێزگای #هەڵەبجە#، زیاتر لە 32 ماڵی تێیدا نیشتەجێن و هەموویان لە خێڵی کەلهوڕن. زۆربەیان بە پیشەی ئاژەڵداری و کشتوکاڵییەوە خەریکن، خاک و خۆڵ گوندی شاعیری کلاسیکی کوردی #نالی#- یە

گوندێکە سەر بە شارەدێی #سیروان# لە شاری #هەڵەبجە#.

خاک و خۆڵ لە نالـی یەوە بۆ بێ قوتابخانەیی
نوسینی: شەفیق بانی شاری 22-23-05-2013 سورێن و جەماورنیوز و ڕەهێڵ پۆست و نوسەر
کە باسی ئەدەبی کوردی ئەکەیت ناتوانی وخۆت دەرباز بکەیت لە ناو نەهێنانی نالی شاعیر و ئاماژە بە دەریای ئەندێشەی شیعری نالی نەدەیت چونکە ئەو ئیمپراتۆری شیعری کلاسیکی کوردیە یەکێکە لە سێکوچکەی شیعری بابان، تا ئەمڕۆ هەمووان ئەزانن خەڵکی کوێیە وەک خۆی ئەڵێ : کوردی دەوری شارەزووری قەسوەتم " خاک و خۆڵ شوێنی هاتنەدوونیا و هەڵقولاوی سەرچاوەیەکی شیعری کلاسیکە بەڵام بەداخەوە کەس ئەمڕۆ نازانێت خاک و خۆڵ لە لەکوێیە چۆنـە ؟ ئایا ئیستە شاری شیعرە یان هەر خاک و خۆڵی دوو سەدە پێش ئێستەیە
بۆ شارەزای هەمووان خاکوخۆل زێدی نالی شاعیر ئەکەوێتە باکوری ڕۆژئاوای ناحیەی سیروان دوو سەدە بەرلە ئەمڕۆ ئەو حەزرەتی نالیـیە کە هەموو خوێندەوارێکی کورد لانی کەم دێرە شیعرێکی لە بەرە بەرپرس و ئەدیب و نوسەر و هونەرمەند هەموو دیوان و شیعرەکانی لە کتێبخانە و سنگیان هەڵگرتووە و بە حەزرەتی نالی ناودەبەن بەڵام بەداخەوە گوندەکەی تائیستە قوتابخانەی تێدا نیە ئەگەر بڵێین لە ڕابردوو حکومەتی بەعس ئەیویست بەهەموو شێوەیەک کورد بێبەش بکات لە مافەکانی بۆیە قوتابخانەی خاک و خۆلی بێبەش کرد لە مەڵبەندی زانست ئەوا ئەمڕۆ دوای 22 ساڵ لە فەرمانڕەوای حکومەتی هەرێمی کوردستان تا ئیستە خاک و خۆڵی زێدی نالی بێبەش کردووە لە قوتابخانە 22 ساڵە نەوەکانی حەزرەتی نالی چاوەڕێی حکومەتەکانی هەرێم دەکەن قوتابخانەیەکیان بۆ دروست بکات.
ئەبوو ئێستە منداڵانی خاک و خۆڵ باخچەی ساوایان و قوتابخانەی نمنونەیـیان هەبوایە گەنجەکانی خاک و خۆڵ مەڵبەندی ڕۆشنبیری و فەرهەنگ خانەیان هەبوایە بەتەمەنەکان کتێبخانەی نالی یان هەبووایە بەڵام بەداخەوە نەک لە هەموو ئەو مافانەی خۆیان بێ بەشکراون بەڵکو قوتابخانەیەکی شەش پۆلی یان پێ ڕەوا نابینرێت تا دێرە شیعرەکانی نالی لەسەر تەختەڕەشی خاک و خۆڵ بنوسنەوە بۆ ئەوەی قوتابیەکانی خاک و خۆڵ نەچنە ژێر تایەی ئۆتۆمبیلەکانی ڕێگەی هەڵەبجە-سیدێادق.
ئەبێت ڕۆحی نالی چەند ئازار بچێژێت کاتێک منداڵێکی خاک و خۆڵ بە سەرماو بارانی زستان هەنگاو ئەهاوێت بەناو قوڕی شارەزوور بۆ قوتابخانە وخوێندن ؟ ئەبێت ڕۆحی نالی چۆن شیوەن بکات بۆ مەرگی ئەو مێرد مندالانەی کە لەڕێگەی قوتابخانە سەیارە جوانەمەرگی کردن ؟
لە کۆتای تەنها ئەوەندە ئەڵێم گەر نالی بەرپرسی حیزبێک بوایە ئێستە لە جیاتی خوێندنگە و بنکەی تەندروستی هەموو خزمەت گوزاریەکیان بەزیادەوە بۆ خاک و خۆڵ نەکرا بوو ؟ ئاخۆ قوتابخانەیەک بۆ خاک و خۆڵ و نالی بەقەد فیستیڤاڵێک گرنگی نیە کە ڕێکخراوەکان و ئەدیبان هەوڵ و تەقەلای دوونیا دەدەن تا ئەنجامی بدەن پارە لەحکومەت وەرئەگرن ؟
جگە لە بوونی نالی بەڕاستی شەرمە گوندێک زیاد لە 50 ماڵ دانیشتوانی هەبێت لە شارەزوور منداڵانی لە قوتابخانە بێبەش بن بنکەی تەندروستی تێدا نەبێت لەکاتێکدا زێدی گەورەترین ڕەمزی ئەدەبیاتی کوردی بێت.

ناونیشانی پەڕتووک: میرنشینی خاک و خۆڵ
ناوی نووسەر: نەبەز گۆران
شوێنی چاپ:
چاپخانە: چاپخانەی ئەندێشە
دەزگای پەخش: ئەندێشە
ساڵی چاپ: 2017
ژمارەی چاپ: یەکەم

هێڵی گێڕانەوەی ڕۆمانی میرنشینی خاک و خوڵ-ی نەبەز گۆران ئاسۆییە. هەموو ڕۆمانەکە لە یەک ڕستەی درێژکراوەی دووبارە و کەموکورت دەچێت. دەستپێک و ناوەڕاست و کۆتایی لە یەک ئاستی گێڕانەوەدایە.
ئاستی زمان هێندە سادەیە تەنها بۆ نوسینی شیعرێکی سانای منداڵان دەستدەدات.
گێڕەرەوە کات و وزەی بێحەد بۆ پیاهەڵدانی جوانیی سروشت و وەفای ئاژەڵ (کەر/گوێدرێژ) و سەرنجڕاکێشیی سروست (دار و گەڵا و گوڵ) دابیندەکات. هێندە لە ئەم دەلاقەیەدا شۆڕدەبێتەوە، بیریدەچێت ئاوڕێک لە دروستکردنی ڕووداو و هەڵچنینی تانوپۆی ڕۆمانەکە بداتەوە.[1]

ڕۆمانی: میرنشینی خاک و خۆڵ...
#موحسین ئەحمەد عومەر#

مەلایەکی زمانزان و ڕوونبێژ و ڕەوان بیر، دژە گوتاری باو، بە سواری گوێدێرێژێک، کە تاقە هۆکاری گواستنەوەی خۆی بووە بۆ بڕینی ماوە درێژەکان، وەک ئۆتۆمبێلی ئەم سەردەمە، لە گوندێکی لاچەپ بە ناوی خاک خۆڵ، کە ناوی گوندەکە خۆیشی هەڵکەوتێکی میتافیزیکی هەیە و ڕەهەندێکی وجودی و شیعری لێ دەخوێندرێتەوە، سەری هەڵدەگرێ و بەره و شار دێ. شاریش ئەوەندە زۆر نیە دامەزراوە و دەستەڵاتێکی کوردی تازەپێگەیشتوو فەرمانڕەوایی لێ دەکا. مەلای زمانزان و ڕەوان بیر، بە پێچەوانەی هەمووان، خەونێکی مەزنی هەیە و دەیەوێ بیخاتە باری کردەکی، ئه و بە زاری کوردی ناوەندی خۆی شیعر دەنووسێ و بیر دەکاتەوە و خەون دەبینێ، ئه و زارەی لە هەمووان خۆشتر دەوێ، دەڵێ سووک و ڕەوان و مەنگ و جێگیرە، زۆر هونەرییە، هەرچەند بتەوێ دەتوانی تیایدا قووڵ بیتەوە، دەتوانی ئاڵۆزترین هزر و بیری خۆتی پێ دەبڕی. پێشتر شتێکی ئەوتۆ به و زارە نەنووسراوە، ئه و ڕچە شکێنە، خەڵکەکە بەلایانەوە سەیرە و پێیان هەرس ناکرێ، شیعر بە کوردی، بە زمانی مسکێنان، شتێکی سەیرە، پێشتر هەموو بە زاری گۆران یان کرمانجی دەیاننووسی، بۆ باشتریش لێک حاڵیبوون، ناچار هەندێ جار یان زۆربەی جار، بە فارسی یان عەرەبی دەیاننووسی، نووسین بە کوردی، لە شتە ئێگزۆتیکەکان بوو، بەتەیرێکی عەجایبیان لە قەڵەم دەدا، بەڵام مەلای زمانزان و ڕەوان بیر، ئەم تەیرە سەیر و سەمەرەیەی لا دڵگیرتر کردن، تا وای لێ کردن عاشقی بن، پێی گوتن ئیدی ئێوە ئاوان، تکایە سەرنجی خۆتان بدەن، خۆتان خۆشبووێ، چیتر ناتوانن لە خۆتان هەڵبێن. مەلای زمانزان و ڕەوان بیر، گیانێکی ئەوەندە مەزن و باڵا و خاکەڕای هەبوو، شت و جیهانی خۆی، جیهانی ماتریالی و ناماتریالی خۆی زۆر پێ مەزن بوو، هەردەم ڕێزی دەگرت، دەیگوت ئەمە دنیای منە، ناتوانم لەم دنیایەی خۆم هەڵبێم، دەبێ لەناو ئەم دنیایەی خۆم ماڵێک دانێم، داهێنان بکەم. بۆیە، هەر له و ساتەوە، هەستی دەکرد کوردی نیشتمانی ئەوە، هەر ئەم هەستەش لە دوایی بووە ڕێگا و ڕێسایەکی مەزن هەموو گرتیانەبەر، ئێستەش کە ئەم وتارۆکە دەخوێنیتەوە، بەم زارە جوانە نووسراوە، هەر ئەمەشە ئەگەر بتوانێ بگاتە سەدەکانی ئاییندە، هەموو ئەم چرۆکردنەش، دەگەڕێتەوە بۆ هەوڵ و ڕەنج و توانای ئه و مەلا مەزنە کە لەناو خاک خۆڵ وەک قەقنەس دەردێ، دەبێتە بەرگ و پۆشاک بۆ مرۆی کوردی ڕووت و ڕەجاڵی ئه و سەردەمە. هەر بە هەوڵی ئەویش بوو، زمانی کوردی دەچێتە ڕیزی زمانە زیندووەکانی وەک عەرەبی و فارسی. مەلای زمانزان و ڕەوان بیر، پەردەی ئه و شەرمە مێژووییەی لەسەر بوون و بە کوردی قسەکردن و نووسین و شیعر گوتن هەڵدەگرێ، ئیتر له و ڕۆژەوە ئاسۆیەکی تر لە پێش زمان و مرۆی کوردی دەبێتەوە.
ڕۆمان زۆر سادە و ساکارە، یەکێک دەچێتە شارێک بناغەیەک بۆ گۆڕانێکی مەزن دادەنێ، هەر ئەمەیە پلۆتی ڕۆمانەکە، ئەنجامەکەشی ئەم وتارەیە کە ئێوە دەیخوێننەوە.
مەلای زمانزان و ڕەوان بیر، یان شاعیری گەورە بە پیشە مەلا، لە شار هاوڕێیەکی وەک خۆی دەدۆزێتەوە، ئەویش وەک ئه و کەسێکی ڕۆشنبیرە و شاعیرێکی دوانزە عیلمە، لەبەر دەرگای دوکانەکەی کە کاری نووسینەوە و نووسینەوە دەکا، لەسەر سەکۆیەک شیعر بە هەموو زمانێک دەخوێننەوە، تەنیا بە کوردی نەبێ، مەلای زمانزان و ڕەوان بیر، بە تکاو ڕجایەکی زۆر ڕەزامەندی وەردەگرێ شیعر بە زمانی خۆی لەسەر سەکۆ بخوێنێتەوە، وێڕای خوێندنەوە، هەزاران بۆچی و لەبەرچی و چۆن دەبێ و چۆن نابێ...، دەکەوێتە سەر ئەرز، بە ڕأدەیەک هەواڵ بە میری شار دەگا، کابرایەک شیعر بە زمانێک دەخوێنێتەوە شتی جوان دەڵێ و تێیدەگەین بەڵام ئه و شتانە بە فارسی و عەرەبی نیە، بە زمانێکی ترە، ئه و زمانە چیە میر دەلێَ، کەس ناوێرێ قسە بکا. لەم نێوانەدا مەلای ڕوونبێژو ڕەوان بیر کۆڵ نادا، خۆی ملکەچ ناکا، بە نان و ئاوی خۆی و گوێدرێژەکەی ئازادانە دەژیێ، بەردەوام دەبێ لە شیعر خوێندنەوە، هەر شیعر دەخوێنێتەوە، بە دەنگی بەرز لەسەر سەکۆ هەر شیعرە دەخوێنێتەوە، هەر شیعر دەخوێنێتەوە، هاوڕێکەشی سالم هەر بۆی دەنووسێتەوە و بڵاوی دەکاتەوە، وردە وردە، گوێ و سەر و خوێنی خەڵکەکە پڕ لە وشەی کوردی دەبێ، پڕ لە ئاواز و ڕیتمی قافیە و سەروا دەبێ، تەنیا وشەی کوردی، وشە لە شێوەی باق و بریق و بەردی بەنرخ، لە شێوەی مۆروو، مەرجان و یاقوت و زومرود، لە شێوەی ڕەنگ و هەتاوی زێڕین، وشەی کوردی بەناو شار و دێهاتەکان بڵاو دەبێتەوە، دەچێتە هەموو کون و قوژبنێک، هەموو پەناو پەسیوێک، دەچێتە هەموو ماڵ و کۆشکێک، هی هەژار و هی میرەکان، پاشان لەناکاو ڕۆژێک مەلای مەزن و ڕوونبێژ و ڕەوان بیر، چۆن خۆی و گوێدرێژەکەی هاتنە ناو شار، بە هەمان شێوە له و ناوە بزر دەبێ، دواتر دەزانن لە تاراوگەیە، ئەوەی لەم وەرچەرخانە سەیر بوو، ئەوە بوو مەلای ڕوونبێژ و ڕەوان بیر بزربوو، خەڵکەکە هەستیان پێنەکرد، بەڵام تێبینییان کردبوو، بە زمانی خۆیان قسە دەکەن، بە زمانی خۆیان شیعر دەنووسن، خەیاڵا دەکەن، بیر دەکەنەوە، پێشتر بە هی بێگانە، نامەشیان بە فارسی دەنووسی ئێستە بە کوردی، خەونیان بە فارسی دەبینی ئێستە بە کوردی، گوێیان لە ئاواز و ڕیتمی فارسی دەبوو، ئێستە بە کوردی، سەرەنجام بوونە خاوەن زمان و خاوەن تێکست، قەسیدەکانی مەلای ڕوونبێژ و ڕەوان بیر، ئه و دەست و ئه و دەستی دەکرد، دەنووسرایەوە، هاوڕێکەی مەلاش درێژەی بە کاری خۆی دەدا، بەڵام کە هاوڕێکەی ڕۆیشت ئەویش بوو بوو بە جەستەیەکی داهێزراو، بەڵام خاوەن خەون و ئاواتێکی مەزن، کە لەسەر سەری وەک قومری فڕکان فڕکانی بوو. هەرگیز ئه و دوو زاتە یەکتریان نەبینییەوە، ئێستەش ئەم خەونی بە یەکگەیشتنەوە نەهاتەدی، بەڵکو... ڕۆژێک بێتەدی.
مەلای مەزن و ڕوونبێژ و ڕەوان بیر، دوای ئەوەی لە شاری سنەی دڵگیر، کە ئەویش هەر یەکێ لە پایتەختە فەرهەنگییەکانی کوردە، خوێندن تەواو دەکا، سەر پڕ لە خەون و پڕ لە هیوا و پڕ لە پڕۆژە، دەگەڕێتەوە گوندی میتافیزیکی خاک و خۆڵ، لەوێ قەیرێ دەمێنێتەوە، بەڵام دواتر، کەڵکەڵەی خەون و پڕۆژەکانی هەراسانی دەکەن، دەبێ شتێک بکا...، بۆیە، بە سواری گوێدیرێژ ڕوو لە شار دەکا، لەوێ شۆڕشێکی مەزنی بەرپا دەکا، فۆرم و دنیای هەموو شتێک دەگۆڕێ، هەموو شتێک سەراوبن دەکا، زمان و خەیاڵ و خەون و ئاییندەی خۆی پێشکەش بە شار دەکا، لەولاشەوە زۆر بێ فیزانە، بە ڕوح سووکی و بە خشکەیی بۆی دەردەچێ. لە دوای خۆی تەنیا، وشە و ئاواز و خەیاڵ و وێنا بەجێدەهێڵێ.
ئەمە بوو ناوەڕۆکی ئەم ڕۆمانە، بابەتێک کە زۆر هەستیار و سەرنجڕاکێشە، لەگەڵ خوێندنەوەی زۆرجار ئه و شاعیرە کوردە کە نالی مەزنە، بە شاعیری تۆسکانی دانتێ ئەلیگێری بەراورد دەکەم، دانتێ لە فلۆرەنساوە بڕیاردەدا کۆتایی بە نووسین و خوێندن و ئاخاوتن بە زمانی ڕۆمانی لاتینی بێنێ، بڕیاردەدا لەمەودوا بە زمانی تۆسکانی شاکارە مەزنەکەی خۆی کۆمێدیا بنووسێ. ئەگەرچی سەرەتا هەمووان دژی بوون، گوایە نووسین بەم زمانە دژ بە ئایین و ئیمانە، دواتر هەر ئەم شاکارە دەبێتە بەردی بناغەی زمانی ئیتالی نوێ، هەر ئەم زمانەش دەبێتە زمانی کڵێسای نوێ، نالی-یش هەر ئەم شتەی کردووە، بە دیوانەکەی بەردی بناغەی زمانی ستانداردی کوردی دانا، کۆتایی بە هەموو زارە کۆنەکان هێنا، سەرەنجام زاری دڵخوازی مەلای ڕوونبێژ و ڕەوان بیر، کە شیعری نایابی پێ دەنووسی و بڵاوی دەکردەوە، دەشێ ناوی لێ بنێین زمانی کوردی نوێ. ئەم زمانەش، زاری کوردی ناوەندە، نە کرمانجییە، نە گۆرانە، نە کەلهوڕە، نەک لوڕە، نە لەکە، نە شەبەکە، نە ئێزیدییە، نە موکریانییە، نە ئەردەلانییە، نە سۆرانیە، نەزازاییە، ...هتد، بەڵکو هەموو ئەمانەیە، هەموو ئەمانەی لە خۆ کۆکردۆتەوە، هەمووان دەتوانن خۆیان تێدا ببیننەوە، قسەی پێ بکەن، خەونی پێ ببینن، پێی بنووسن، سادە ساکار و ڕەوانە، نێر و مێی نیە، مەنگ و سەنگ و سەنگینە، بەرز و باڵا و ڕەنگینە، زمانێکە ئاوا بێ، ئیتر هی دیکەی بۆ چیە، ئەم زمانەش زمانی ئه و مەلا ڕوونبێژ و ڕەوان بیرەیە کە دانتێ ئەلیگێریی کوردییە، لە گوندی میتافیزیکی خاک و خۆڵ سەفەر دەکا و بە سواری گوێدرێژ دێتە شاری سلێمانی، لەوێ شۆڕشێک بەرپا دەکا، بناغەی بیری و نوێ زمانی نوێ و کرداری نوێ دادەڕێژێ، میرەکان، کە پێشتر بێزیان نەدەهات بە کوردی قسە بکەن، هەمووان دەهێنێتە سەر زمان و خەون و خەیاڵی خۆی، ئیتر لەوساوە ئەم کاروانە بەردەوامە، ئەم نووسینەش کە ئێوە دەیخوێننەوە، بە زمانی ئه و مەلا بیر تیژ و ڕوونبێژ و ڕەوان بیرەیە.
ڕۆمان بە بەشی کورت کورت لە شێوەی هەقایەتی کوردی، بە زمانێکی سادە و ڕەنگین نووسراوە، لەگەڵ خوێندنەوەی دەچیتە ناو جیهانێکی کۆنی تازەی پێش دوو سەد ساڵ، لەوانەشە زۆرتر بێ، شوێن هەمووی بریتیە لە گوندی میتافیزکی خاک و خۆڵ، تا سلێمانی و ناو شاری سلێمانی، شاری سەردەمی نوێی کوردی، وەک لەندەنی سەردەمی ڤیکتۆری، ماڵی ئەدەب و هونەر، قسە و سەلیقەی جوان، ڕێگای نیوان ئه و گوندە و شار، ڕێگا و جیۆگرافیایەکی کوردییە، دەشت و دەر و گوڵزار و کانی و بێدەنگی و ئاسوودەیی دەبینی و هەستی پێدەکەی. ڕۆمان لە بەهار دەست پێدەکا، شۆڕش لە پایز و زستان و تا سەرەتای بەهاری ئاییندە ڕوودەدا، لەگەڵ کۆتایی بەهار تەواو دەبێ، مەلای ڕوونبێژ و ڕەوان بیر، یان شاعیری گەورە، هەر لەم کۆتایی بەهارە شار جێ دەهێڵێ، بەڵام چ جێهێشتنێک !! زمانی هەمووان، خەیاڵی هەمووان، فیکری هەمووان، ئاخاوتنی هەمووان، خەون و خولیای هەمووان، هەمووی نوێ دەکاتەوە، هەمووان وەک خۆی لێ دەکا، ئیدی لەوساوە ئەم شۆڕشە بەردەوامە، ئەم شکۆمەندییە کە زمانی کوردی نوێیە، کە زمانی ئەم وتارەشە، هێشتا بەردەوامە و زینددووە.[1]