ئارامگەی دوو لە پاشایانی کوردی ڕەوادی لە شاری #تەورێز# لە ڕۆژهەڵاتی #کوردستان#.
ئەم دوو پاشایە بە ناوەکانی وهسوودان و مەمەلان (کە مەمەلان دەکاتە کوڕی پاشا وەهسوودان) لە ئارامگەیە نێژراون. [1]

سەرچاوەی وێنە: فەیسبووکی قەیس قەرەداخی

زۆر وێدەچێ ئەم وێنەیە لە یەکێک لە سەفەرەکانی پێشەوا دا بۆ تەورێز هەڵگیرابێ.چونکوو وێنەیەکی هێمن بە دەستەوەیە وهەمان شێوە جلوبەرگی دەبەر دایە و دەڵێ :" لە بانەمەڕی 1325ی هەتاوی لە یەکێک لە عەکاسخانەکانی تەورێز گرتوومە".
ڕاوەستاوان لە ڕاستەوە : عەبدلرەحیمی جەوانمەردی قازی، مایۆر جەعفەری کەریمی، سەرپۆلی 2 محەمەدی نانەوازادە، سەدیقی حەیدەری، سەربەرز(کاپیتان) عەزیزی سەدیقی دانیشتوان: هەژار،قازی محەمەد،هێمن.
تێبینی : تکایە یارمەتیمان بکەن بۆ دیاریکردنی ڕێکەوت و شوێنی دەقیقی ئەم وێنەیە. زانیارییەکانی سەرەوە بەپێی بەراورد کردن نووسراون و دەکرێ هەڵە بن. وێنەکەلە کتێبی: "ثێداچوونەوە،کەریمی حیسامی،چاپخانەی ماردین،سوێد 1996" وەرگیراوە.

تەورێز یەکێکە لە شارە گەورەکانی ڕۆژهەڵاتی #کوردستان# کە لە ئێستادا بەهۆی سیاسی تواندنەوەی ڕەگەزی کورد و کەم کردنەوەی ڕێژەی دانیشتووانی کورد لە شارەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، ڕێژەی دانیشتووانی ئازەریی زیاترە لە کورد، بەڵام هاوکات لەگەڵ ئەمەشدا هێشتا بەهەزاران نەفەر کورد لەم شارە دەژین و ڕۆژانە بە کوردی قسە دەکەن.
تەورێز (بە فارسی: تبریز‎، بە ئازەربایجانی: Təbriz) دووەم شاری گەورەی ئازەری زمان، شەشەم شاری گەورەی ئێران و ناوەندی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژھەڵاتی ئێرانە.
$مێژوو$
تەورێز مێژوویەکی کۆنی ھەیە و شارێکی گرینگ بووە لە ڕووداوە سیاسییەکانی ناوچەکەدا. ڕیشەی ناوی (تەبریز) دەبێت ئازەری بێت، لە کۆندا تەورێز وتەبریز باووبوون و تەبرێز دەبێت لە تەڤرێزەوە ھاتبێت و کە لەژێر کاریگەریی فەرھەنگی فارسی بووەتە (تەبریز) . کاتی خۆی کئازەریوردانی ھەدبانی کە ھاوەڵی سەڵاحەدینی ئەیوبی بوون لە شام و میسر . ئەوانەی لە تەورێزەوە بوون شوێنەوارەکانیان ھەر بە تەورێزی ماوە. وەک مزگەوت و کۆلانی تەورێزی لە شاری دیمەشق نزیک گۆڕی عاتگە درووستکراوی ساڵی 1419ز و یادگارێکی میر غرس الدین خلیل التوریزی یە کە حاجب الحجابی میری مەملووکی دیمەشق بووە.[6] ھەروەھا کاشی تەورێزی کە لە میسر ناودارە . لە کەسایەتییە ناودارەکان کە نازناویان تەورێزیە: عەلی شاە کوڕی ئەبوبەکری تەورێزی وەزیری سوڵتان ئیبن سەعیدی مەغۆلی بوو و لە تەورێز مزگەوتێکی مەزنی بنیات نابوو.[7] ابن بطوطە لە باسی گەڕەکەکانی بەسرە ناوی میر ڕکن الدین العجمی التوریزی دێنێت کە حوکمڕانی شارەکە بوو.[8] ھەروەھا ناوی (الشیخ السوفی أبی العباس أحمد بن التوریزی) کە ھاوچەرخی محی الدین بن عربی بووە. و إسماعیل بن محمد بن أبی یزید بن الشیخ جمال الدین التوریزی.[9] شاری تەورێز پێش ھاتنی مەغۆل و ئوغووزو سەلجووق ، شارێکی بچووک بوو لەژێر دەسەڵاتی ئازەری بووه لە میرە ھەرە ناودارەوەکانی ڕەوەندی (ڕوادی) میر حسێنی ڕەوادی و میر وھشودان و میر مەملانن. ساڵی 1042 بومەلەرزەیەکی بەھێز نیوەی شارەکەی بە دانیشتووانەوە لە ناوبرد. لە ساڵی 1046 گەڕیدە ناسر خوسرەو بە تەورێزدا ڕەتبووەو باسی میر وھشودان دەکا کە میری ئەوسای تەورێز بووە و لە (سەفەرنامە) کەی شاعێرێکی دیوە ناوی قەطران بووە کە هۆنراوەی بە زمانی باوی ئەوسای ئازەربێجان ھۆنیوەتەوە بەڵام زمانی تورکی ئازەری.[10]
دانیشتووان
ژمارەی دانیشتووانی تەورێز لە ساڵی 2016 زیاتر لە 1٫500، 000 کەس بووە کە زۆربەیان ئازەربایجانین و بە زمانی ئازەری قسە دەکەن.[1]

یەکێک لە دێیەکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان. بە پێی ئاماری سەرژمێریی ساڵی 2006، ئەم دێیە پێک هاتووە لە 58 بنەماڵە و ژمارەی دانیشتوانیشی 320 کەسە.

دانیشتووی: مێراو، #سنە#
بەرپرسایەتی: پێشمەرگە
ساڵی شەهیدبوون: 1368 (1989)

[1]

وێنەی قاسمی قادریی قازی (ق.ق.پیاو ئەندامی ژمارە 1053) و سەرۆکی نوێنەرانی کۆمەڵەی ژ.ک لە پەیمانی سێ سنوور. ئەو وێنەیە بە ئەگەری زۆر لە کاتی بەربوونی قادریی قازی، زەبیحی و ڕەسووڵی لە زیندانی عەجەمان لە تارانێ و هاتنەوەیان بەرەو کوردستان، لە نەخۆشخانەی شووڕەوی لە شاری تەورێز هەڵگیراوە. ڕۆژنامەی کوردستان لە ژمارەی 19، ساڵی ییکەم، دووشەمۆ 6ی ڕەشەمەی 1324ی هەتەوی/25ی فێڤرییەی 1946 لە لاپەڕەی 4 دا لە ژێر سەرنووسی (ئەخباری نێو خۆمان)لەو بارەیەوە دەنووسێ: "....2- برایانی عەبدولرەحمان زەبیحی و دڵشاد کە لە پێشدا وەڵامی ئازاد بوونی ئەوانمان دابوو بە شانازێکی زۆر شەوی 3،12،1324 واریدی،ماڵە خۆیان بوون وچاوی ئازادیخوایەکان و کەسووکاریان پێ ڕوون بوو. براقاسمی قادری لە بەر زعفی میزاج چەند ڕۆژێک لە بیمارستانی شووڕەوی لە تەورێز دەمێنێتەوە، ئەم ڕۆژانە بە هومێدی خودا دەگەڕێتەوە. لە خودا دەخوازین برا و کەسوکاری ئەم خۆشەویستانە بە یەکتر شاد و دڵخۆش بن."

نامەی باقرۆڤ  و ماسلنیکۆڤ بۆ ستالین سەبارەت بە دیداری پێشەوا #قازیی محەمەد# وکاربەدەستێکی کۆنسولخانەی ئەمریکا #تەورێز#

 بۆ هاوڕێ ستالین

قازیی محەمەد ڕێبەری کوردستانی ئێران لە 25-ی ئاوریلی 1946 لە تەوریز دیدار و گفتگۆی هەبووە لەگەڵ مەئمووری کاتی کۆنسولخانەی ئەمریکا پۆختەی قسەکانیانتان بۆ دەنێرین:
کۆنسوول: لە ورمێ شارومەندانی ئەمریکایی ئێمە دەژین، بێتو هەر شەڕ و ڕاپەڕینێک لە ورمێ ڕووبدا من تکاتان لێ دەکەم بۆ پاراستنی گیانی ئەوان.
قازیی محەمەد: هیچ جۆرە هەڕەشە و مەترسییەک بۆ سەر ورمێ و شارومەندانی ئەمریکایی لە گۆڕێ دا نییە. لە ورمێ ئازەربایجانییەکان، ئاسووڕییەکان، ئەرمەنییەکان و کوردەکان وەک خێزانێکی یەکگرتوو بەیەکەوە دەژین و هیچ خیلافێکیان لە نێواندا نییە. ئەمن بەڵێنیتان پێ دەدەم کە هیچکەس ناتوانێ چەتێک و خیلافێک لە نێو ئێمە دا ساز کا و ئێمە ئیزن نادەین کەسێک سەدەمە بە دۆستایەتیمان بگەیێنێ.

کۆنسوول: بەر لە شەر سەبارەت بەو گیروگرفتانەی دەهاتنە گۆڕێ  نوێنەرانی خۆیان دەناردە ئەمریکا ئەمە چ بووە کە ئێستا نوێنەرانی کورد ڕوو لە ئەمریکا ناکەن؟

قازیی محەمەد: ئێمە نوێنەرانی کوردستانی ئێران تەنیا سەروکارمان لەگەڵ کوردەکانی خۆمانە و کارمان بە کوردانی تورکیا، عێڕاق و کوردەکانی دیکە نییە. ئەگەر ئێوە وەکوو نوینەری ئەیالەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بتانەوێ نوێنەری ئێمە بێن ئێمە ئەم بانگهێشتنە قەبووڵ دەکەین وبە گیان و دڵ نۆینەرانی خۆمان دەنێرین بۆ ئەمریکا،

کۆنسوول: ئێوە هەڵبەت دەتوانن نوێنەرانی خۆتان بنێرن بۆ ئەمریکا بەڵام نەک بۆ کاروباری تایبەتی، لەبەر ئەوەی کە کوردستان دەوڵەت نییە. قەواموسەلتەنە هێندێک نوێنەری ناردووە بۆ ئازەربایجان ئایا حکوومەتی تاران بۆ دیدار لەگەڵ کوردەکانیش نوێنەری ناردووە؟
قازیی محەمەد:  ئێمە چاوەڕوانی ناردنی هێچ نوێنەرێک لە تارانەوە ناکەین هەڵبەت حەوجێشمان بەوە نییە. ئازەربایجانییەکان و کوردەکان یەک گەلن و یەک بنەماڵەن و ئازەربایجانییەکان دەتوانن لەگەڵ ئەو نوێنەرانەی کە لە تارانەوە هاتوون ئەگەر بە مەسەڵەحەت بزانن لە مەڕ کاروباری ئێمەش قسە بکەن.

کۆنسوول: بیروڕاتان لە مەڕ کارو بار و گفتوگۆکانی نێوان ئازەربایجانییەکان و نوێنەرانی تاران چییە؟

قازیی محەمەد: ئەمن دڵنیام کە ئەم گفتوگۆیانە بەر وبووی باشی دەبێ چونکە گەلانی ئازەربایجان و کوردستان شتێکی زۆریان لە حکوومەتی ئێران ناوێ و نایانەوێ لە ئێران جیاببنەوە. ئێمەش وەکوو گەلەکانی دیکەی ئێران لە ڕێژیمی ئێستا ڕازی نین و ئەگەر قەوام بە پێی ئەو قسانەی کە دەیکا ببزوێتەوە و ئەگەر بە ڕاستی ئینسانێکی دێمۆکڕاتیک بێ ئەو دەمی وڵامی ئەرێنی دەداتەوە بە داوخوازە قانوونییەکانی ئازەربایجان.
کۆنسوول: ئەمن هیچ ئیعتراز ناکەم  ئێوە سواری ماشێنێکی جیپ بن کە لە ئەمریکا ساز کراوە بەڵام کوردان سەرەتی دەدەن بە کامەیان ماشێنی ئێمە یان سواری ئەسپ

  قازیی محەمەد: ئەوەی کە کوردەکان سەرەتی دەدەن بە کامیان  بە تەواوی ڕوونە ئەمریکا لە ڕووی تێکنیکییەوە          وڵاتێکی پێشکەوتووە بەڵام ئێوە هەتا ئێستا تەنانەت ماشنێکیشتان بە ئێمە نەبخشیوە ئێوە لە پێشدا ماشێنەکەمان بدەنێ جا دوایە پرسیار بکەن.
کۆنسوول: ئەمن پێم وایە ئێوە ئەو ماشێنانەتان لە ئەڕتەشی ئێمە کە ئێرانیان بەجێهێشتووە کڕیوە.
قازیی محەمەد: ماشێنەکانمان لە تاران بە پارە کڕیوە. ئێمە دەزانین کە ئەمریکا وڵاتێکی دێمۆکڕاتیکە خۆتان لایەنگری دێمۆکڕاسی و بەرژەوەندی گەلانی پچووکن ئینگلیستانیش خۆی بە وڵاتێکی دێمۆکڕاتیک دەزانێ بەڵام بۆ ئێمەی کورد ڕوون نییە  کە بۆچی ئینگلیسییەکان لە قسەکانیاندا کە لە ڕادیۆی لەندەنەوە بڵاو دەبنەوە بوونی ئێمە بە هەڕەشەیەک دادەنێن بۆ سەر ئاشتی و داوخوازیان ئەوەیە داودەسگاکانی ئێمە نابوود بکرێن ئێمە قەت ناتوانین قسەی ئاوا لە زمان وڵاتێکەوە کە بەخۆی دەڵێ دێمۆکڕات دەرک بکەین ڕەنگە ئێوە بتوانن ئەو مەسەلەیە بۆ ئێمە ڕوون کەنەوە.
کۆنسوول: ئێمەئ ئەمریکایی ناتوانین ئەوەی لە ڕادیۆی وڵاتە بێگانەکانەوە بڵاو دەبنەوە شیکەینەوە لەوەش دەرچێ، ئێمە ناتوانین دەست لە کاروباری ناوخۆیی وڵاتەکانی دیکە وەر دەین.
قازیی محەمەد: ئێمەی کورد هەست ناکەین کە وڵاتانی گەورەی وەک ئەمریکا، ڕووسیا و ئینگلستان لە ئێمە نزیک بن  ئێمە تکاتان لێ دەکەین یارمەتیمان بدەن تا وەکوو خەڵکی ئەمریکا ئازاد بین و ژیانێکی دێمۆکڕاتیکمان هەبێ ئێمەش دەمانەوێ وەکوو خەڵکی ئەمریکا بێ یەخسیریی بژین. ئێمەش دەمانەوێ گەلی کورد بەرەو پێشکەوتن بەرین لە دواکەوتوویی ڕزگاری بێ و وەک وڵاتە پێشکەوتووەکان بین.
کۆنسوول: جێی داخە کە ئێمەی ئەمریکایی هیچ زانیارییەکمان لە وەزعییەتی کوردەکان و ژیانیان  نییە ئەگەر ئعترازێکتان نەبێ ئێمە لە دوای گەڕانەوەی کۆنسوول لە تاران لە ماوەی سێ حەوتوو دا بێینە دیدارتان.
قازیی محەمەد: ئێمە هاتنی هیجکەس بۆ کوردستان پاوان ناکەین ئەگەر ئێوە دەتانەوێ بێنە ئەوێ فەرموون تەشریف بێنن.
م.ج. باقرۆڤ           ی.ی. ماسلنیکۆڤ
27-ی ئاوریلی 1946/ 3-ی بانەمەڕی 1325 

تێبینی: لە هاوینی 1400-ی زایینی لە ئێران کتێبێک بە ناوی انکار ومقاومت سەبارەت بە دوو بزووتنەوەی کوردستان و ئازەربایجان  بە قەڵەمی عەلی مرادی مەراغەیی بڵاو بووەتەوە. لە پاشکۆی ئەم کتێبە دا   نووسەر 53 سەنەدی هێناوە کە وەکوو سەنەدی ئەو پەڕ نهێنی ئیتحادی جەماهیری شووڕەوی  ناوزەدی کردوون. بە پێی قسەی نووسەر ئەو بەڵگانە بە زمانی ماکی ڕووسی و وەرگێڕدراوی ئینگلیسی لەبەر دەستن. ئێمە بە دڵنیاییەوە نازانین وەرگێڕدراوە فارسییەکان تاچ ڕادەیەک بە دەقی ماک وەفادارن. بەڵگەەی ژمارە 42 لەو کتێبەدا سەبارەت بە دیداری پێشەوا قازیی محەمەدە لەگەڵ کاربەدەستێکی کۆنسولخانەی ئەمریکا لە تەورێزە. کە لە سەرەوە خوێندتانەوە. نووسەر ئەم شیکردنەوەیەی سەبارەت بەو بەڵگەیە نووسیوە و دیارە لە نووسینی ڕۆژی تاریخی هەتاویدا هەڵەی کردووە، ڕۆژەکە دەبێ 7-ی بانەمەڕ بێ:
سەنەدی 42شیکردنەوەی وەرگێڕ: لە چوارەمی ئاوریلی 1946 لە نێوان سەفیری سۆڤیەت و دەوڵەتی قەوام سەبارەت بە نەوت قەراردادێک ئیمزا کرا کە بریار وا بوو ئەو قەراردادە لە لایەن مەجلیسی ئێرانەوە بەلانی کەمەوە لە ماوەی حەوت مانگ دا پەسند بکرێ. لە دوای وەدەرکەوتنی هێزەکانی سۆڤیەت لە ئێران قازیی محەمەد ڕێبەری کوردەکان لەگەڵ مەئمووری کۆنسولخانەی ئەمریکا لە تەورێز وتوێژی کرد کە ناوەرۆکی ئەم وتوێژە لەلایەن جاسووسە ڕووسەکان لە ئێران کەشف کراوە و میر جەعفەر باقرۆڤ و ماسلنیکڤ دەقی ئەم گفتوگۆیەیان بۆ ستالین ناردووە:

F No 1,siy.No 89,IG No 112

 

حەسەن قازی
نۆامبری 2021

سەرچاوە: وێبنووسی ڕوانگە
[1]

ئەم وێنەیە لە گۆڤاری ژمارە 73ی "مهاباد" وەرگیراوە کە سەر بەرگی ئەو ژمارەیەی پێ ڕازاوەتەوە. هێمن بە فارسی شەرحێکی لە سەر وێنەکە نووسیوە کە دەکرێ وەک بیرەوەرییەک بۆ دۆستێکی خۆی نووسیبێ : " ئێستا کە بەداخەوە مووی سەرو ڕووم بەرەو سپی بوون دەچن و چرچ و چۆڵێکی زۆر لە ڕوخسارم دا پەیدا بووە هەرکاتێک چاو لەووێنەیەی خۆم دەکەم کە یادگاری تافی لاوێنی و ڕۆژگاری کامرانی منە، هەناسەیەک هەڵدەکێشم و ئەم شێعرە لەبن لێوان دەڵێمەوە : پیهر بووم لەم کۆنە دەیرە دا، ئەی لاوەتی لە کوێی یادت بەخێر بێ. ئەم وێنەیەم لە بانەمەڕی ساڵی 1325 لە تەمەنی بیست و پێنج ساڵی دا لە یەکێک لە عەکاسخانەکانی شاری تەورێز کێشاوە، ئەودەمی هێشتا ژیانی هاوسەریم دەست پێنەکردبوو و سەڵت بووم و تاقە یادگاری سەردەمی خۆشبەختی و لاوەتی منە - 20-12-1334 محەمەدئەمینی شێخولئیسلامی
مەکێشە لە خۆڕا ئەم نەخشە نەخش دەکەی ئەی نەقاش
خوێن دەگری ئەگەر سەر لە ئەحواڵم دەربهێنی
چ پێویست دەکا لە دوای من ئەم تیمسالە
فەلەک چی لە گەڵ خۆم کرد تا بیکا لەگەڵ تیمسالم