Navê tevgerî : Aryen Umut Colemêrg
Navê rast : Leyla Yekit
Navê dayikê : Feyroz
Navê bav : Omer
Cihê ji dayikbûnê : Colemêrg
Cih û dîroka şehadetê : #30-07-2015# Bajarokê Sirîn

$Agahiyên şehîd:$
Nav paşnav: Ahmet Gok
Nasnav: Rizgar Colemêrg
Cihê jidayikbûnê: Colemêrg
Dayik-Bav: Mercan-Ahmet
Dem û cihê şehadetê:24-09-2020/ Kato Jîrka

Şehîd; ewên ku meseleya serhildanê pêşxistine û temsîla wê dikin, ji bo wê jî erka meye ku em mafê wan neçewisînin, ji ber ku xwîna wan ne erzane! Şehîd xwediyê dilên pak û zelalin, ewin yên ku têgihiştin heqîqetê û xwestin pêkbînin û bi pêkanîna wê xwe Fîda kirin. Doza ku mezin dibe û bi xwîna şehîdan tê avdan, tu mirov nikare zirarê bide. Bisaya şehîdên me, me li dijî mirinê serî hilda û me jiyaneke bê mirin afirand. [1]

$Agahiyên şehîd:$
Nasnav: Cesûr Colemêrg
Nav paşnav: Îshak Sayin
Cihê jidayikbûnê: Colemêrg
Dayik-Bav: Gullî-Hacî
Dem û cihê şehadetê: Xakurkê 13-01-2016
$Kurtejiyana şehîd:$
Hevrêyê me Cesûr li Colemêrgê li nava malbat û derdoreke welatparêz ji dayik bû. Hevrêyê me Cesûr ku ji eşîra Pinyanîşê ye, kevnşeopiya welatparêziya Kurd a ji eşîr û malbata xwe wergirtî, beriya tevlî nava refên gerîla bibe jî li nava karê ku dikir hewl da bi cih bîne. Hevrêyê me Cesûr ku demeke dirêj li dibistanên mêtingeriyê xwend, fêhm kir ku ev dibistan bi kêrî wî û gelê me nayê û sala 2015'an tevlî nava refên gerîla bû. Hevrêyê me Cesûr azadiya Rêber Apo û gelê me ji xwe re kir armanca sereke û di kesayetiya xwe de guhertinên mezin kir, bû têkoşerekî mezin. Hevrêyê me Cesûr bi perwerdeyên li nava partiyê wergirtî bû milîtanekî şareza. Li qada leşkerî xwe bi pêş xist û her tiştên ku nû hîn dibû xist pratîkê. Di pratîkê de pê hesiya ku îradeya mirovan dîwarekî qewîne ku naheje û ji xwe re kir wezîfe ku zor û zehmetiyan ji holê rake, lewma bi ser zehmetiyan ve diçû. Hevrêyê me Cesûr di demeke kurt de ji aliyê hevrêyên xwe ve hate hezkirin û bû milîtanekî mînak.[1]

$Agahiyên şehîd:$
Nav û paşnav: Cîhan Tekçe
Nasnav: Rizgar Colemêrg
Cihê jidayikbûnê: Colemêrg
Dem û cihê şehadetê:01-10-2012/ Colemêrg

Şehîd; ewên ku meseleya serhildanê pêşxistine û temsîla wê dikin, ji bo wê jî erka meye ku em mafê wan neçewisînin, ji ber ku xwîna wan ne erzane! Şehîd xwediyê dilên pak û zelalin, ewin yên ku têgihiştin heqîqetê û xwestin pêkbînin û bi pêkanîna wê xwe Fîda kirin. Doza ku mezin dibe û bi xwîna şehîdan tê avdan, tu mirov nikare zirarê bide. Bisaya şehîdên me, me li dijî mirinê serî hilda û me jiyaneke bê mirin afirand. [1]

$Agahiyên şehîd:$
Nasnav: Serhat Colemêrg
Nav û paşnav: Erdal Bozkûrt
Cihê jidayikbûnê: Mêrsîn
Navê dê û bav: Hulya - Cevher
Dîrok û cihê şehadetê: 2017/Herêmên Parastinê yên Medyayê
$Kurtejiyana şehîd:$
Ji ber polîtîkayên asîmîlasyon, zext, înkar û tinekirinê yên dewleta Tirk a dagirker ku bi dehan salan li ser gelê me dimeşîne, gelek malbatên me neçar man ji xaka qedîm a Kurdistanê koç bikin. Gelê me yê ku bi birçîbûn, xizanî û her cure zextan re rû bi rû ma û di heman demê de dagirkeriyê hewl da ku gelê me ji Têkoşîna Azadiya Kurdistanê dûr bixe. Tevî hemû êrîşan gelê me yê welatparêz ku ti carî dev ji xeta berxwedanê ya PKK’ê berned û her der kiriye qada berxwedanê. Tevî hemû êrîşên qirêj ên dewleta Tirk, ciwanên Kurd ên bi rûmet bi awayekî girseyî beşdarî nava refên têkoşînê bûn û bi vê yekê polîtîkayên dagirkeran pûç kirin. Hevrêyê me Serhat di malbateke welatparêz de ku ji ber zextên dewleta mêtinger neçar ma ji Kurdistanê koçî Mêrsînê bike hat dinê. Tevî ku neçar ma dûrî Kurdistanê bijî jî, ji xaka xwe û PKK'ê dûr neket û her tim di nava têkoşînê de bû. Hevrêyê me yê ku di ciwaniya xwe de dest bi naskirina têkoşîna me kir, li metropolên Tirkiyeyê rastiya dijmin dît. Hevrêyê me yê ku piştî girtina birayê xwe yê mezin ê ku ji bo mafên rewa yên gelê Kurd têdikoşiya hêrsa xwe ya li hemberî dagirkeran zêde bû, hêrsa xwe zêdetir li ser têkoşînê esas girt. Hevrêyê me Serhat ku li hemberî zextên li ser gelê me bê bersiv namîne, di sala 2015’an de tevlî nava refên gerîla bû.
Hevrêyê me yê ku piştî perwerdeya xwe ya destpêkê derbasî pratîkê bû, li çiyayên pîroz ên Kurdistanê pratîkeke xurt a gerîla nîşan da ku hesreta wî bû. Hevrê Serhat ê ku di bin bandora girêdana PKK'ê ya pîroz de bû û ji bo hembêzkirin û xurtkirina vê girêdanê gelek hewl da, di qada ku lê mabû gerîlayekî jêhatî de zû bû pêşeng. Hevrêyê me yê ku ji bo di warê leşkerî de jêhatî bibe tim dixwîne û xwe pêş dixist, parastin û xurtkirina nirxên şehîdên PKK'ê yên pîroz di jiyana xwe de kiriye esas. Em soza xwe dubare dikin ku em ê têkoşîna hevrêyê xwe Serhat bi serketinê tacîdar bikin.[1]

Nasnav: Ferhad Colemêrg
Nav û Paşnav: Recep Yalçin
Navê Dayikê: Adîle
Navê Bav: Zikrî
Cih û Dîroka Şehadetê: Serêkanî Gundê Rawya /#28-04-2014#

$Agahiyên şehîd:$
Nav paşnav: Habîp Pala
Nasnav: Serhat Colemêrg
Cihê jidayikbûnê: Colemêrg
Dayik-Bav: Zulfî-Haci
Dem û cihê şehadetê: 29-07-2017 / Botan
$Kurtejiyana şehîd:$
Hevrêyê me Serhat Colemêrg li gundekî welatparêz ê Colemêrg ji dayik bû. Di encama polîtîkaya dewleta Tirk a qirker a şewitandina gundên Kurdan de gundê hevrêyê me Serhat jî hate şewitandin û ji ber vê yekê neçar ma ku hîn di zarokatiya xwe de koçî Colemêrgê bike. Hevrêyê me Serhat li dibistanên dewletê karakter û zilma asîmîlasyonkar qirker a dewleta Tirk dît û kete nava lêgerînê. Di encamê de jî destpêkê bi rengekî çalak tevlî karên ciwanan bû, piştre jî ev yek ji bo xwe têrker nedît û biryar da ku tevlî nava refên Gerîlayên Azadiyê yên Kurdistanê bibe. Li ser vê bingehê li qada Kato Marînos a Botanê sala 2012'an tevlî nava refên gerîla bû. Zû hînî gerîlatiya li Bakur bû, ti zehmetî li pêşiya xwe weke astengî nedît. Di nava pratîka zêde de hem xwe perwerde kir, hem jî li ser tecrûbeyên ji pratîkê wergirtî xwe şareza kir. Li qadên Marînos, Besta, Kato Xelîla û Kato Jîrka bêsekin bi kelecan kar kir. Bi fedakarî û kedkariya xwe bandor li her hevrêyên xwe kir. Ji yekîneyan heta tîmên tevgerî, ji qadên bicihbûnê heta kûryetiyê, ji perwerdekirina hevrêyên xwe heta fermandariyê her wezîfeya jê re hate dayin bi rengekî serketî bi cih anî. Sala 2017'an li dijî operasyona dagirkeriyê ya li Katoyan hewl da derbê li artêşa Tirk a dagirker bixe. Di nava vê hewldanê de tevî hevrêyên xwe şehîd bû.[1]

Title: Hakkâri/Colemêrg Travels to the Eastern Taurus (1958, 1965)
Author: Dieter Christensen
Place of publication: Bonn.Germany
Publisher: Orient-Institut Istanbu
Release date: 2023.[1]

Hekarî (bi tirkî: Hakkari) navê parêzgeheke Bakurê Kurdistanê ye. Navendê vê parêzgehê bajarê Colemêrgê ye.[1]

Dîrok
Herêma Hekarî bi mîrektiya meşhûr bûye û di dîrokê de gelek şaristan dîtîne. Berî ku Osmanî bikevin nav herêma Hekarî, Hekarî di bin destê mîran da bû û carna selcukiyan, aqqoyunliyan û sefewiyan hikûm li ser mîrên Hekarî dikirin. Herêma Hekarî bi dûçûna Martin Van Bruinessen, Wana niha û Bakurê Îraqê dihundirîne. Mîrên Hekarî xwe wek neviyên Ebbasiyan didene nasîn û niha jî li Colemêrgê bermayiyên wan mayîn e.

Dema Tîmûrleng êrîş dibe ser herêma Hekaryan, Mîr Êzdîn Şêr berxwedaneke mezin nîşan dide. Lê ji ber bêexlaqiya şerê mongolan dijî kesên sivîl, Mîr Êzdîn Şer serê xwe li dijî Tîmurleng ditewîne. Lê piştî Tîmurleng destilatê teslîmî Êzdîn Şêr dike, vedigere. Paşî Aqqoyunî êrîşê dibin ser mîrektiya Hekaryanê. Aqqoyunliyan bi alikariya eşîreteke bi navê Dombilî ku ji eslê ji Cizîrê ne û Kurd in, Mîrê Hekaryanê kuşt û herêm teslîmî Dombiliyan kir. Herêma rojhilatê Hekaryanê dane begên Mehmudiyan. Serokê Mehmudiyan Şêx Mehmûd bû û ji eşîrên kurdan pêk dihat ev herêm.

Asaduddîn ku ji binemala mîrên Hekaryanê bû û li Misirê ji bo Memlûkan dixebitî. Asaduddîn bi rêya Asûriyên bazirgan ku di navbera her du herêman de ticaretê dikin, hate Hekaryanê û bi alikariya Asuriyan herêma Hekaryan ji Dombiliyan paqij kir. Dombilî paşî direvin û diçin bi desthilata Sefewiyan li devera Xoyê dijîn.

Piştî Asaduddîn, kurê wî Zahid Beg bû desthilatê nû li herêmê. Wî jî dixebit ku herêma mayî ku di destê Mehmudiyan bistîne û bixe nav axa Hekaryanê de. Piştî Zahid Beg mirî axa herêma Hekaryanê bû du parçe. Yek parçe ji Westanê pêkdihat ya din jî ji Colemêrgê pêkdihat. Rêvebirina van her du deveran de destê her du kurên Zahid Beg; Sayd Mihemed û Melîk Beg de bû. Kurê Melîk Beg, Zeynel Beg li dijî bavê xwe serî hilda û serkeft. Lê bavê wî Melîk Beg ji Colemêrgê reviya û çû Westanê li cem brayê xwe Sayd Mihemed. Sayd Mihemed piştî vê bûyerê bi alikariya eşîra Pinyanişîyan êrîş dibe ser Zeynel Beg û ji Colemêrgê derdixîne.

Ev mîrektî wî wextî li ser kaxezê her çend girêdayî Osmaniyan bin jî, wek dewleteke serbixwe tevdigeryan. Jixwe li gel Sefewiyan hevdîtin dikirin. Jixwe Waliyê Wanê Îskender Paşa yê Osmaniyan ji vê rewşê gelek nerazî bû. Ji ber vê nerazîbûnê Îskender Paşa ji Mehmudiyan alikariyê dixwaze û Sayd Mihemed digirin û îdam dikin. Piştî îdamkirina Sayd Mihemed, brazayê wî Zeynel Beg anîn Hekaryan û bû mîrê nû.

Piştî qetlîama Nastûriyan mîrektiyên kurdan ji ber siyaseta nû ya Osmaniyan hêdî hêdî ji holê radibûn. Sultan Ebdulmecîd li sala 1940an de Qanûna Axê derxist. Her axa ku li Osmaniyan de li ser navê kesan dihate tomar kirin û kaxezek bi navê tapû dihate dayîn.

Serdema Osmaniyan
Derxistina Nastûriyan
Heta salên 1800an jî Kurd û Nestorî li herêma Hekaryan bi hevra dijiyan. Lê piştî salên 1800an Împeratoriya Osmaniyan ber bi rûxandinê ve diçû û gelek dewletên rojavayî ketin nav herêmê da. Bi taybetî dewletên Fele/Katolîk/Ortodoks ketin nav herêma Hekaryan û feeliyetên mîsyonerî dikirin. Armanca wan ew bû ku Nastûriyan ji mezheba wan dûr bêxin û nêzî mezheba xwe bikin. Ji ber vê jî li herêma Hekaryan dibistan û dêrên nû çêkirin. Li ser çiyayekê Geliyê Tiyarê dibistaneke mezin û dêreke mezin hatibû ava kirin ku li hemû herêmê hatibûya dîtin. Ev pêkhate wekî qeleyê bûn ji ber wê jî tirs xiste nav kurdan. Ev karûbarên mîsyonera nerazîbûn di navbera kurdên herêmê çêkir. Bi zeîfbûna Osmaniyan û bihêzbûna dewletên rojavayiyan tesîrên xwe li ser herêmê hêdî hêdî dikir. Serokê Nastûriyan Mar Şîmon hêdî hêdî li herêmê dibû kesekê girîng û bihêz.

Di atmosfereke wiha de her sal Nastûriyan wek xelkê deverê bac dida Mîrê Hekaryanê Nurullah Beg, lê li sala 1843ê de dema Nurullah Beg baca xwe xwestî, Nastûriyan ev red kir. Li ser vê Nurullah Beg ji mîrê Botanê, Bedîrxan Beg re alikarî xwest. Van her du hêzan êrîş bir ser Nastûriyan û komkujiyeke mezin li deverê çêbû. Li sedsala 5ê heta niha kurd û nastûrî bi hevra dijiyan lê ev cara yekemîne ku tişteke wiha qewimî. Bi dûçûna gelek çavkaniyan armanca Bedîrxan Beg kuştina Mar Şîmon bû.

Piştî ev bûyer li dinyayê belav bû. Helwesteke dijwar li Bedîrxan Beg li dinyayê çêbû û ji ber van givaşan Bedîrxan Beg li sala 1847ê de xwe teslîmî osmaniyan kir û ber bi Stembolê ve hate sirgûn kirin. Jixwe di van wextan de Padîşahê Osmaniyan Mehmûdê duyem biryar dabû ku otoriteya navendî saz bike, ji ber wê jî mîrektiyên kurdan yekûyek ji holê radikirin.

Bi dûçûna mîsyonerekê rojavayî yê bi navê Layard Şêxê Nehriyê, Şêx Seyyîd Taha li deverê dijminiya Nasturiyan dikir û dixwast Bedîrxan Beg êrîşî bibe ser Nesturiyan. Jixwe gelek tesîra Şêx li ser Mîran û xelkê deverê hebû

Piştî belavbûna mîrektiyan
Piştî qetlîama Nastûriyan mîrektiyên kurdan ji ber siyaseta nû ya Osmaniyan hêdî hêdî ji holê radibûn. Siltan Ebdulmecîd li sala 1940an de Qanûna Axê derxist. Her axa ku li Osmaniyan de li ser navê kesan dihate tomar kirin û kaxezek bi navê tapû dihate dayîn. Mîrektî ji holê rabû. Piştî jiholêrabûna mîrektiyan valahiyeke siyasî û leşkerî li deverê peyda bû. Hêza serokeşîran[1] li deverê zêde dibû û her serokeşîr bi serê kar dikir. Ev jî dibû sedema xerabûna rewşa Kurdistanê. Jixwe gelek wext neçû Sultanê Osmaniyan bi Alayên Hemîdiye grûbeke çekdarî ji eşîrên kurd ava kir û gelek endamên eşîran bûn çekdarên vê hêzê.

Serdema Modern
Serhildana Elkê (1924)
Serhildana Şemzînan(1925-1926)
Serhildana Şêx Enwer (1926-1927)
Serhildana Ehya Axayê Jîrkî (1926)
Paşnavê Ehya Axa Adıyaman e
Eşîra Jîrkiyan ji du babkan pêk tê; Balekî û Çemheskî. Ehya Axa ji Balekiyan e.
Serhildana Smayîl Axayê Giravî (1926)
Paşnavê Smayîl Axa Özbek e
Kerem Axa(Zeydan), Velya Beg(Parlak), Mustafa Turan, Axayê Gûzereşiyan Ebdurehman Axa di nav refên dewletê de şer dikir.
Serhildana Graviyên Şaxê (1929)
Serkêşên vê serhildanê Lezgin û Ebubekir Ertaş bûn.

Serhildana Oremarê (1930)
Serkêşên vê serhildanê Fettehê Heciyê Ertoşî, Nevwoz Axayê Ertoşî, Oxuz Begê Herkî û çend serkirdeyên eşîra Gerdiyan bûn.
Plana serhildanê ji aliyê Şêx Ehmed Barzanî ve tê kirin û gelek serokeşîr tevlî vê kombûnê dibin. Qasim Axa(Töre,bapîrê Hakkı Töre) jî yek ji van beşdarvanan e. Qasim Axa li ser vê kombûnê Ferhan Axayê Dostkî agahdar dike,Ferhan Axa jî ji Kerem Axa(Zeydan) re dibêje. Di dawiyê de bi alikariya van her sê serokeşîr û leşkerên wan ve serhildan têk çû.
Gelhe
Heta salên 1914ê jî nifûsa herêma Hekarî ji kurd û nastûriyan pêk dihat. Lê piştî şerê yekemîn yê cîhanê ev rewş guherî û nastûrî hemî ji herêmê hatin derxistin.
Hejmara gelheya parêzgeha Hekaryanê ya piştî avabûna Komara Tirkiyeyê li jêr e;[1]

Sal 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Hejmara bajêr 14.132 20.794 30.332 44.118 55.563 71.099 139.455 136.124 143.225 141.632 136.050 153.860 156.109 149.217 150.779 152.790
Hejmara gundan 69.805 81.518 95.704 111.345 127.082 101.380 97.126 110.345 115.365 115.129 115.252 118.305 123.873 123.824 125.508 125.985
Kom 83.937 102.312 126.036 155.46 182.645 172.479 236.581 246.469 258.590 256.761 251.302 272.165 279.982 273.041 276.287 278.775
Çavkanî: TÜİK
Navçe
Colemêrg (Hakkari): Colemêrg, Şîvelan (navend: Xezekiyan), Lêwên (navend: Peyanis)
Çelê (Çukurca): Çelê, Zab (navend: Aşûta)
Gever (Yüksekova): Gever, Oramar, Bajêrge
Şemzînan (Şemdinli): Şemzînan (navend: Nehrî)
Siyaset
Hekarî li 27ê gulana 1933ê bi biryara dewletê dibe navçeyeke Wanê. Lê li 4ê kanûna paşîn a 1936ê dewlet dîsa biryar dide ku Hekarî bibe parêzgeh.

Zaxo û Amêdiyê di peymana Enqerê(1926)ê de ji nan navçeyên Hekariyê hate derxistin û tevlî axa Iraqê bûn.

Serdema 1ê ya Meclîsa Tirkiyeyê(23 nîsan 1920-15 nîsan 1923)
Di hilbijiartina sala 1965ê de Ali Karahan dibe parlamenter, ew yek ji kesên Doza 49ane.

$Agahiyên Şehîd$
Nav Û Paşnav: Îzzet Doner
Nasnav: Senar Colemêrg
Cihê Ji Dayikbûnê: Bedlîs
Navê Dê Û Bav: Ayşe-Hamdî
Dem Û Cihê Şehadetê: 15-09-2015 / Amed

Şehîd; ewên ku meseleya serhildanê pêşxistine û temsîla wê dikin, ji bo wê jî erka meye ku em mafê wan neçewisînin, ji ber ku xwîna wan ne erzane! Şehîd xwediyê dilên pak û zelalin, ewin yên ku têgihiştin heqîqetê û xwestin pêkbînin û bi pêkanîna wê xwe Fîda kirin. Doza ku mezin dibe û bi xwîna şehîdan tê avdan, tu mirov nikare zirarê bide. Bisaya şehîdên me, me li dijî mirinê serî hilda û me jiyaneke bê mirin afirand. [1]