Çareseriya #Sûriyê# : Êdî wê pêkhate xwe bi xwe birêve bibin -ANALÎZ
CÎNDA BARAN
Ji aliyekî ve aloziya Sûriyê ya bi dawîkirina çeteyan li axa Sûriyê lez ber bi pêşketinan ve diçe, ji aliyê din ve jî rola dewletan di çaresekirina aloziya Sûriyê de di qadê de zêde dibin. Tewazinên dewletên navnetewî di Sûriyê de dikeve qonaxeke nû. Piştî hevdîtina di navbera Pûtîn û Trump de qonaxa nû ya dewletên navnetewî wê ji rola hin dewletan di Sûriyê de kêm bike û wê ji yê hin dewletan zêde bike.
Operasyona Idlibê bi xwe re pêşketinên ku wê bibe sernava hin lihevkirin û hin lihevketinan. Niha operasyona Idlib di destpêka xwe de ye ger li hevkirinên heyî berdewam bikin wê bandoreke mezin li ser têkiliya di navbera Tirkiyê û Rûsiye de bike. Bi vê re ya girîng ew e ku êdî Erdogan nikare bajarên ku dagir kiriye biparêze û wê ji bin serweriya wî derbikeve, ya sereke jî #Efrîn# e.
Lihevkirina Rûsya û Tirkiyê di xeteriyê de ye
Weke ku tê zanîn ketina tirkan Sûriyê û hewildana xwe dorfireh bicihkirin bi biryara Rûsya bû. Lihevkirina Tirkiyê û Rûsya ya derbarê mijara Cerablûs û Bab li beramberî Heleb hişt ku tirk derbasî Sûriyê bibin, ev yek jî bi biryara vekişîna çeteyên ku dewleta tirk wan birêve dibe ji derdor Heleb, piştre mijara valakirina Dareya û hemî çeteyên wir rêbikin Idlibê, piştre jî dayîna Xuta li beramberê Efrîn pêk hat. Lihevkirina di van hemû mijaran de destek da tirkan ji bo xwe di Sûriyê de bi cih bikin û dorfireh bikin. Bi biryara rejîmê ya operasyona Idlibê re ev lihevkirin di xeteriyeke mezin de ne.
Idlib piştî Dera, Reqa û Dêrazor navenda bingehîn a çeteyan e
Di sala 2015`an de Idlib kete destê çeteyên girêdayî dewleta tirk. Idlib weke Dera, Reqa û Dêrazor navendeke bingehîn a çeteyên dewleta tirk bi taybet Cebhet El-Nusra bû. Reqa, Dera, Dêrazor ji destê çeteyên dewleta tirk derketin û çete di wan bajaran de têk çûn û gefên giran li dewleta tirk hat kirin. Niha hemî çav li ser Idlib in. Her wiha hemî deng di Idlib de bilind dibin û dibin yek. Niha Idlib mijareke ji mijarên ku çareseriya Sûriyê tê de zelal dibe ye. Bi operasyona Idlibê re dagirkerî wê di Cerablus, Ezaz û Efrînê de bi dawî bibe. Di Idlib de dagirkerî û dewleta tirk ji ser axa sûriyê bi awayekî giştî bi dawî dibe û aloziya Sûriyê wê çareser bibe.
Piştî Dera navenda bingehîn a çeteyên dewleta tirk Idlib e, gengeşeyên heyî derbarê operasyona rêjîmê li ser Idlibê xofeke mezin dixe dilê dewleta tirk. Hesabên Erdogan li ser Sûriyê hêdî hêdî li Erdogan berovajî dizîvire. Bi dawîbûna çeteyên Erdogan di Idlibê de tê wateya bi dawî bûna Erdogan û çeteyên wê bi giştî di Sûriyê de. Rewşa herî xirab niha Erdogan tê de derbas dibe di milekî de Amêrîka dev jê ber dide û cezayan lê ferz dike û di milê din de jî çeteyên ku avakirine ji bin serweriya wî derdikevin û her roj di navbêra wan bixwe de pêvçûn rû didin.
Pêşketinên di Sûriyê de ne li gor hesabên Erdogan in
Erdogan xwe di rewşeke pir xirab de dibîne, dîn û har bûye nizane çawa pêşî li vê êrîşê bigire. Berjewendiyên wî têk diçin. Carekê daxuyanî da û got ev lihevkirin wê bandora xwe li Asîtana bikin. Jixwe encamên ku ji Asîtana derbikevin niha biryarên wê tên dayîn û dikevin meriyetê.
Derdê dewletên navnetewî bi dawîkirina çeteyan e
Dewletên navnetewî hemî derdê wan niha ew e ku dawî li çeteyên ku xeteriyê li ser dewletên wan ji bo dema pêş ava dikin xira bibin û dawî lê bînin. Bi taybet piştî lêkolîna endamên istîxbarata wan ser vegera jinên DAIŞ`ê yên biyanî welatên xwe. Bi van lêkolînan re wan fam kir ku pêwîste beriya ku DAIŞ`ê li welatên wan jî belav bibin û bibin belayî serê wan çareseriya herî rast bi dawîkirina wan çeteyan li ser erdê Sûriyê ye. Ger ev hêzên çete li erdê Sûriyê neyên paqijkirin wê li her derê belav bibin.
Erdogan ditirse ku çeteyên avakirine bibin belayî serê wî
Erdogan jî niha di wê zanebûnê de ye ku çeteyên bi destê xwe avakirine wê bibin belayî serê wî û Tirkiyê. Ji ber vê yekê niha hewil dide bi xwe jî ji hin çeteyên ku perspektîfên wî guhdar nakin tesfiye bike û ji wan xilas bibe. Dema çete di Idlibê de jî bi dawî bibin deriyê herî nêz ji wan re deriyê Tirkiyê ye. Erdogan jî êdî nikare ji vê rewşê xilas bibe. Bê guman ew hîn jî hin hêviyên wî hene ku beşeke ji axa Sûriyê tevlî axa Tirkiyê bike, ji ber vê hêviya xwe jî hin hewildanên weke guhertina navên fesîleyên xwe, gelê Xuta ji Efrîn derxistin, xwe weke dij teror dide xuyakirin û li hember Heyet Ehrar El-Şam û Cebhet El-Nusra şer îlan kir. Lê êdî lîstokên Erdogan û siyaseta wî deşîfre bûye û her kes rastiya wî dît.
Lihevkirinên heyî wê di Sûriyê de bibin xwedî statu
Idlib wê rola çareserkirina aloziya Sûriyê bileyize. Ji ber vê yekê ev lihevkirina di navbera hêza xeta siyemîn a ji gelê Rojava yên Bakurê Sûriyê pêk tê û nûnerên rejima Sûriyê li ser rêveberiyek ne navendî wê di vê pêvajoyê de bibe xwedî statu. Ev jî wê ji bo têkoşîna gelan li Sûriyê û Rojhilata Navîn destkeftiyeke mezin a dîrokî be. Her wiha wê ji bo xeta ku xwe dispêre vîna gelan li hemberî sîstemên destpot serkeftinek mezin be.[1]