‘#Sûriye# xelateke jeosiyasî ye ku divê were bidestxistin’
Reportaj Summay
Pisporê ji Amerîkayê Dr. Thoreau Redcrow got “Sûriye mîna textê kişika cîhanî ye. Aliyên ku destwerdanê dikin, ne wekî pirsgirêkekê lê dinêrin. Ew wek xelateke jeosiyasî lê dinêrin û dixwazin bi dest bixin. Fikrên Ocalan nexşerêyeke demokratîk a alternatîf e. Kurd wê bibin yekemîn hêza ku hewl didin Rojhilata Navîn ava bikin.”
Aloziya Sûriyê derbasî sala xwe ya dehan bû û hîna çareserî ne pêkan e. Ji ber ku aliyên destwerdana Sûriyê kirine, dixwazin temenê vê aloziyê dirêj bikin û heya asta herî bilind sûdê jê bigirin û Sûriyê parçe bikin. Girêdayî wê ANHA’yê hevpeyvînek bi pisporê nakokiyên navneteweyî û kar û barên Kurdan ê Amerîkî Dr. Thoreau Redcrow re çêkir. Hevpeyvîn wiha ye:
Bi derbasbûna 10 salan di ser aloziya Sûriyê re gelo dûrahiyên nakokiya navneteweyî li Sûriyê çi ne?
Mixabin Sûriye bûye textê kişika cîhanî. Gelek dewlet ji ber berjewendiyên xwe yên jeosiyasî bi rêya wekîlan destwerdana Sûriyê dikin.
DYA, Rûsya û Îran naxwazin nakokiyek yekser bi hev re li dewletên xwe bikin. Ji ber wê Sûriyê wek qadek ji bo ceribandina vîn û sozên xwe bi hev re bi kar tînin. Ji wê zêdetir, Tirkiye dixwaze projeya xwe ya Osmanî ya nû fireh bike. Hêvî dike bakurê Sûriyê tev li axa xwe bike, yan jî mîna bakurê Qibrisê bike. Di heman demê de Rêveberiya Xweser hewl dide mîna rêveberiyeke xweser herêmê li ser bingeha pirrengî û wekheviyê di navbera her du zayendan de ava bike. Ev teşeya rêveberiyê li gorî derdorê taybet û yekta ye.
Tevahiya aliyên herêmî û navneteweyî yên têkildarî Sûriyê soza têkoşîna li dijî terorê wek hincet didin, lê gelo armancên wan ên rastîn çi ne?
Pir caran têgeha ‘terorîst’ bê sûd e. Dibe ku hemwateya ‘dijberên çekdar’ be. Tevî wê jî ger komek ev danasîn anî cih, DAIŞ û El-Qaîde (Heyet Tehrîr El-Şam) wê çek û alîkarî ji hêla hikumeta Tirkiyê li Sûriyê jê re werin pêşkêşkirin.
Piraniya komên li Sûriyê di dema niha de dikarin bibêjin bi rêya şerê li dijî her du koman ew şerê terorê dikin. Mînak Hêzên Sûriya Demokratîk (QSD), YPG, YPJ û artêşa Amerîkayê şerê DAIŞ`ê dikin. Hikumeta Sûriyê û Rûsya şerê El-Qaîde (Heyet Tehrîr El-Şam) li Idlibê dikin.
Di vê demê de dewleta tekane ku nuqteyên xwe li herêma El-Qaîde çêkirine û şerê wê nake Tirkiye ye. Heyet Tehrîr El-Şam di bingehê de hêzên bejahî yên Tirkiyê li Idlibê ne.
Di dirêjahiya dîrokê de şer di navbera Îran û Tirkiyê de hebû. Gelo bandora wê nakokiyê li ser Sûriyê û pêşeroja herêmê çi ye?
Ez nabêjim şerek di navbera her duyan de hebû. Di rastiyê de ez texmîn dikim ku Îran dewleta tekane li herêmê ye ku hesabê Tirkiyê dike. Ez bawer nakim ku karibe Tirkiyê di şerekî yekser de têk bibe.
Bi heman rêbazê, DYA û Rûsya nikarin bi awayekî eşkere şerê hev bikin. Ji ber ku li cem her duyan çekên nukleerî hene. Tirkiye û Îran dizanin ku şerek yekser di navbera her duyan de wê zirarê bi her du welatan bike. Lewre li herêmê bi rêya aliyekî sêyemîn bi rêya hêzên wekîlan şer dikin (Îranê bi rêya Hizbullah û milîsên şîî û Tirkiyê bi rêya gelek komên cîhadî mîna El-Qaîde, Heyet Tehrîr El-Şam û bermahiyên DAIŞ`ê yên ku qaşo Artêşa Wetenî ya Sûriyê ava kirine).
Erdogan hewl dide dewleteke sunnî li herêmê ava bike û bi rê ve bibe. Ev herêm beşên ji Sûriyê dihewîne. Gelo çima civaka navneteweyî rê li pêşiya wê qut nake? Lê nêrîneke navneteweyî ya cuda heye ku dixwaze carek din nexşeya herêmê xêz bike?
Artêşa Tirk dema kup ê zanî ku El-Esed wê di desthilata Sûriyê de bimîne, zemîna pîşeyî li Helebê di demeke gelekî zû de ji aloziyê talan kir. Plana wê ya bedîl bû ku rûbera herî zêde ji axa Sûriyê desteser bike. Ger Washington kiryarên wê paşguh kirin û Rûsya alîkariya hikumeta Şamê nekir û Tirkiye ji axa Sûriyê yên ku bi awayekî ne rewa dagirkirine dernexist, yan wê dewleteke pêlîstok mîna bakurê Qibrisê ava bike. Yan jî yekser axa Sûriyê qut bike û tev li Tirkiyê bike. Mîna ku bi Hatayê (Lîwa Îskenderon) kiriye.
Divê ez vê jî bi bîr bixim; Tirkiyê xwest rê li pêşiya Rojava yan jî Rêveberiya Xweser bigire ji bo ku negihîje deryayê. Ji ber wê Efrîn dagir kir û desteka komên cîhadî li Idlibê dike.
Çima aloziya Sûriyê nehat çareserkirin? Gelo bandora nakokiya navneteweyî li ser Rojhilata Navîn bi giştî çi ye?
Sûriye ne pirgirêkek e ku divê çareser bibe. Xelateke jeosiyasî ye ku divê were bidestxistin. DYA`yê jî hêvî dike bi rêya hilweşandina pergala El-Esed, nehêle Rûsya baregeha deryayî ya tekane li Deryaya Spî li Tartusê bi dest bixe. Lê di vê kêliyê de ew bi bin ket. Mîna wê jî hikumeta Sûriyê hewl dide rê li pêşiya DYA`yê bigire ji bo ku nekare balafirgeh an jî baregehan li rojhilatê Sûriyê li herêmên kurdî bi dest bixe. DYA hêvî dike wan baregehan li hember hegemonyaya herêmî ya Îranê yan jî qaşo bi navê Rêya Lez ya şîî ji Beyrût heya Tehranê bigire.
Ev di dîmeneke firehtir de ji cengeke firehtir di navbera sê koman de rû dide, ji bo ku bi rêya Rojhilata Navîn bandor bikin. Koma yekemîn Îran, Sûriyê, Hizbullah û Hûsiyên li Yemenê ne. Koma din Siûdî Erebistan, Îmarat, Misir û Urdin in. Koma sêyemîn jî Tirkiye, Qeter û Azerbeycan in.
Rêveberiya Xweser û Hêzên Sûriya Demorkatîk li Sûriyê bi koma yekê re bê alî ne. Destekê ji koma duyemîn digire. Bi koma sêyemîn re di şer de ye. Di heman demê de Rûsya desteka koma yekemîn dike. DYA`yê jî desteka koma duyemîn dike. Her du jî Rûsya û DYA`yê hewl didin di hin caran de koma sêyemîn bikişînin aliyê xwe.
Dê heta kengî nakokiyên Kurd-Tirkan berdewam bikin, armancên sereke yên Tirkiyê ji êrişên li ser herêmên Bakur û Rojhilatê Sûriyê yên piraniya niştecihên wê Kurd in, çi ne?
Madem zêdetirî 40 milyon Kurd li Tirkiye, Sûriye, Iraq û Îranê hene û di hebûna kurdî de mafên wekheviyê çi bi rêya rêveberiyeke xweser an jî serxwebûnê li tevahî herêmên ku lê dijîn tune ye, wê nakokî berdewam bike.
Der barê êrişên Tirkiyê yên li dijî Kurdan de, destpêkê metirsiyên wan ên pir kûr hene ku zêdetirî 20 milyon di hundirê Tirkiyê de bi hev re li dijî siyasetên berdewam ên dagirkirinê rabin ku ev metirsî bigihîje heta Sûriyê, ditirisin ku Kurdên li Tirkiyê rêveberiyeke xweser mîna ya Kurdên li Sûriyê ava bikin.
Tirkiye di êrişên xwe yên li ser Efrîn, Serêkaniyê û Girê Spî de binpêkirinên hovane li dijî Kurdên li Sûriyê pêk anîn, bû sedema ku Kurd ji erdên xwe koçber bibin. Tevî ku belge û delîl hene lê çima hesabeke navdewletî jê nayê xwestin?
Tirkiye di NATO‘yê de ye, ji ber vê yekê hesab jê nayê xwestin. Ev tê wateya ku dibe sûcên şer jî pêk bîne û di lêpirsînê de parastî ye. Li aliyekî din jî dezgehên ragihandinê yên Amerîkî û Rojavayî bi qasî ku sûcên şerê yên rejîma Sûriyê dişopînin sûcên şer ên Tirkiyê naşopînin, ji ber ku ne li gorî armancên wan ên jeopolîtîk ên artêşa Amerîkayê ne.
Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, Qraliyeta Yekbûyî (Brîtanya) û Almanya dizanin ku heger hesab ji Tirkiyê were xwesetin ji ber sûcên wê yên şer, dê Dewletên Yekbûyî yên Amerîka ya ku balafiran difiroşe wê, Qraliyeta Yekbûyî ya ku ku moşekan difiroşe wê û Almanya ya tankan difiroşe wê jî sûcdar in.
Rola hêzên cîhanê di gûrkirina nakokiyên Kurdî-Tirkî de çi ye? Çima Neteweyên Yekbûyî (NY) û Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) rola di çareserkirina doza kurdî de pêk neanî?
Pêwîstiya Tirkiyê ya domdar ji karanîna çekan ji bo şerê li dijî Kurdan, ji bo kesên ku bazirganiya çekdan dikin, tiştekî baş e û ji dewletên NATO‘yê re gelek pereyan tînin, ev astengiya yekem e.
DYA dizane ku heger Tirkiyê neçar bike ku zextê li Kurdan bisekinîne dê hikûemta Tirk li şûna NATO‘yê xwe bi Rûsyayê re bi rêxistin bike. Ev jî wê plana NATO`yê ji bo mayîna Rûsya di Deryaya Reş de bi rêya tengava Bosfor hildiweşîne.
Ji bo DYA`yê ew girîngî nadin çareserkirina doza Kurd. Her wiha ew ê neçar bibe doza Tamîl, Balûc li Îranê, beyareya rojava li Fasê, Papûa li Endozyayê, Ambazoniya li Kamerûnê, Bask, Hazara li Efganistanê û dozên din çareser bike.
Gelek dewletên cîhanê diyarkirina çaranûsa dewletên nû înkar dikin, ji ber ku dizanin ger wisa bikin wê komên li cem wan bixwazin, ji ber wê ditirsin ev sindoq vebe.
Çima civaka navneteweyî guh nade perspektîfên Ocalan ji bo çareserkirina doza Kurd ji aliyê siyasî ve dûrî çareseriya leşkerî? Gelo têkiliya wê bi Projeya Mezin a Rojhilata Navîn re heye?
Fikrên Ocalan ji bo her dewletekê li Rojhilata Navîn xeter in, ji ber ku nexşerêyeke demokratîk a alternatîf peyda dike. Bi şêwazeke ku mozaîka pirreng a herêmê xwe bi xwe bi rê ve bibe. Ev jî tevahiya pergalên zordest û malbatên desthilatdar ê ku bi gelê xwe mîna hesabên bankê yên kesayetî didin û distînin tehdît dike.
Dîrok ji me re destnîşan dike ku desthilatdar bi hêsanî dev ji kontrola xwe bernade. Lê belê zordestiya xwe bi hêzê ferz dike. Baş e ku tevgera rizgariya Kurdistanê fikr û çekên wê hene.
Çareserkirina doza Kurd çawa bandorê li pirsgirêkên Rojhilata Navîn dike?
Ger doza Kurd çareser bibe wê bi awayekî mezin li rojhilata Navîn bike. Gelek komên Kurd dixwazin nimuneya demokratîk wek bedîlê rêveberiyê û ji bo parastina azadiya olî, wekheviya di navbera zayendan de pêşkêş bikin.
Wekî dozeke kurdî lê dinêre, lê rastî dozek ji dozên Rojhilata Navîn e, modela ku Kurd dixwazin ê gelek etnîkên li Rojhilata Navîn bi aliyê xwe ve bikişîne. Ji ber ku xwe dispêre niştecihên xwecih ên dixwazin çarenûsa xwe bi rê ve bibin û ji bo pêşerojeke hevkar a domdar dixebitin. Kurd dê bibin domîneya yekem a ku hewl dide Rojhilateke nû ji hemûyan re ava bikin.
[1]