Pirtûkxane Pirtûkxane
Lêgerîn

Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!


Vebijêrkên Lêgerînê





Lêgerîna pêşketî      Kilaviya


Lêgerîn
Lêgerîna pêşketî
Pirtûkxane
Navên kurdî
Kronolojiya bûyeran
Çavkanî - Jêder
Çîrok
Berhevokên bikarhêner
Çalakî
Çawa lê bigerim?
Belavokên Kurdîpêdiya
Video
Sinifandin
Babeta têkilhev!
Tomarkirina babetê
Tomarkirina Babetê nû
Wêneyekê rêke
Rapirsî
Nêrîna we
Peywendî
Kurdîpîdiya pêdivî bi çi zaniyariyane!
Standard
Mercên Bikaranînê
Kalîteya babetê
Alav
Em kî ne
Arşîvnasên Kurdipedia
Gotarên li ser me!
Kurdîpîdiyayê bike di malperê xuda
Tomarkirin / Vemirandina îmêlî
Amarên mêhvana
Amara babetan
Wergêrê funta
Salname - Veguherîner
Kontrola rastnivîsê
Ziman û zaravayên malperan
Kilaviya
Girêdanên bikêrhatî
Berfirehkirina Kurdîpêdiya ji bo Google Chrome
Kurabiye
Ziman
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Hesabê min
Çûna jûr
Hevkarî û alîkarî
Şîfre ji bîr kir!
Lêgerîn Tomarkirina babetê Alav Ziman Hesabê min
Lêgerîna pêşketî
Pirtûkxane
Navên kurdî
Kronolojiya bûyeran
Çavkanî - Jêder
Çîrok
Berhevokên bikarhêner
Çalakî
Çawa lê bigerim?
Belavokên Kurdîpêdiya
Video
Sinifandin
Babeta têkilhev!
Tomarkirina Babetê nû
Wêneyekê rêke
Rapirsî
Nêrîna we
Peywendî
Kurdîpîdiya pêdivî bi çi zaniyariyane!
Standard
Mercên Bikaranînê
Kalîteya babetê
Em kî ne
Arşîvnasên Kurdipedia
Gotarên li ser me!
Kurdîpîdiyayê bike di malperê xuda
Tomarkirin / Vemirandina îmêlî
Amarên mêhvana
Amara babetan
Wergêrê funta
Salname - Veguherîner
Kontrola rastnivîsê
Ziman û zaravayên malperan
Kilaviya
Girêdanên bikêrhatî
Berfirehkirina Kurdîpêdiya ji bo Google Chrome
Kurabiye
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Çûna jûr
Hevkarî û alîkarî
Şîfre ji bîr kir!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 Em kî ne
 Babeta têkilhev!
 Mercên Bikaranînê
 Arşîvnasên Kurdipedia
 Nêrîna we
 Berhevokên bikarhêner
 Kronolojiya bûyeran
 Çalakî - Kurdipedia
 Alîkarî
Babetên nû
Jiyaname
Hizgar Remzî Semîr
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Hediye Elî Hecî Murad
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Hîbab Seîd Emo
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Nûrî Şeref ibrahîm
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Nûrî Seîd Emer
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Nûra Xeyrî Xelef
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Nûdem Welîd Murad
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Newal Berekat Emo
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Neda Îsa Ebdula
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Necmê Hecî Xwidêda
03-10-2024
Aras Hiso
Jimare
Babet
  538,748
Wêne
  110,170
Pirtûk PDF
  20,278
Faylên peywendîdar
  104,043
Video
  1,549
Ziman
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
306,649
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
90,065
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,036
عربي - Arabic 
30,818
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
18,297
فارسی - Farsi 
9,934
English - English 
7,581
Türkçe - Turkish 
3,669
Deutsch - German 
1,711
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
130
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
Pol, Kom
Kurmancî
Peyv & Hevok 
40,987
Pend û gotin 
24,978
Kurtelêkolîn 
5,211
Şehîdan 
4,247
Enfalkirî 
3,433
Pirtûkxane 
2,751
Çand - Mamik 
2,631
Navên Kurdî 
2,603
Jiyaname 
1,341
Cih 
1,163
Belgename 
291
Wêne û şirove 
184
Weşanên 
115
Cihên arkeolojîk 
61
Partî û rêxistin 
28
Vîdiyo 
19
Helbest  
10
Nexşe 
3
Pêjgeha kurdî 
3
Karên hunerî 
2
Wekî din 
2
Ofîs 
1
Li Kurdistanê hatine berhemdan 
1
Hilanîna pelan
MP3 
324
PDF 
31,401
MP4 
2,547
IMG 
201,629
∑   Hemû bi hev re 
235,901
Lêgerîna naverokê
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azad...
Jiyaname
Mîna Acer
Cih
Koço
Wêne û şirove
Li bajarê Rihayê dikaneke h...
Kurtelêkolîn
Kurtedîroka zimanê kurdî
Konferansa Lozanê, Kurd û Kurdistan
Daneyên taybet ên Kurdîpêdiya ji bo girtina biryarên civakî, siyasî û neteweyî alîkariyek bêhempa ye... Dane ew xwedî biryarder e!
Pol, Kom: Kurtelêkolîn | Zimanê babetî: Kurmancî - Upper Kurdish (Latin)
Par-kirin
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
Nirxandina Gotarê
Bêkêmasî
Gelek başe
Navîn
Xirap nîne
Xirap
Li Koleksîyana min zêde bike
Raya xwe li ser vî babetî binivîsin!
Dîroka babetê
Metadata
RSS
Li googlê li wêneyan girêdayî bigere!
Li ser babeta hilbijartî li Google bigerin!
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish0
English - English0
عربي - Arabic0
فارسی - Farsi0
Türkçe - Turkish0
עברית - Hebrew0
Deutsch - German0
Español - Spanish0
Français - French0
Italiano - Italian0
Nederlands - Dutch0
Svenska - Swedish0
Ελληνική - Greek0
Azərbaycanca - Azerbaijani0
Catalana - Catalana0
Čeština - Czech0
Esperanto - Esperanto0
Fins - Finnish0
Hrvatski - Croatian0
Lietuvių - Lithuanian0
Norsk - Norwegian0
Ozbek - Uzbek0
Polski - Polish0
Português - Portuguese0
Pусский - Russian0
Srpski - Serbian0
балгарская - Bulgarian0
қазақ - Kazakh0
Тоҷикӣ - Tajik0
Հայերեն - Armenian0
हिन्दी - Hindi0
ქართველი - Georgian0
中国的 - Chinese0
日本人 - Japanese0

Mezopotamya û şaristaniyetek bo hemû mirovahiyê

Mezopotamya û şaristaniyetek bo hemû mirovahiyê
Konferansa #Lozan# ê, Kurd û Kurdistan
#Îsmaîl Beşîkçî#

Tirk konferansa Lozanê weke tapoya Tirkiyê dibînin, lê konferansa Lozanê ji bo kurdan koletî anî. Ji bo gelên Asûrî û Siryanî jî rewş bi heman awayî ye.
Konferansa Lozanê bo Kurd û Tirkan ne wek hev tê şîrovekirin.
Tirk konferansa Lozanê weke tapoya Tirkiyê dibînin, lê konferansa Lozanê ji bo kurdan koletî anî. Ji bo gelên Asûrî û Siryanî jî rewş bi heman awayî ye.
Ev peywendî dikarin bi wî awayî bêne şîrovekirin,
Ji naverasta sala 1922an pê ve, dewletên rojavayî û di ser hemûyan de jî Brîtanya ku serkeftiyên şerê yekem bûn, ku bi temamî dest ji hikûmeta Osmaniyan berdan, piştî kongreyên Erzerom û Sêwasê bi lezûbez TBMM (Meclîsa Gelê Mezin a Tirkiyê) ku li Enqereyê desthilat girtibû destê xwe vexwendin Lozanê. Kurdên ku du salan berî wê û di sala 1920an de nûnerê wan li Sevr ê beşdar bûn nehatin vexwendin. Di meha Nîsanê ya sala 1920an de yek ji sedemên herî mezin ên avakirina vê meclîsê, ev bû ku mehekê berî wê Îngilîzan nûnerên meclîsa herî dawiyê ya Osmaniyan belavkiribûn û meclîs hilweşandibûn, nûnerên ku ji vê cuda bibûn tevlî TBMMê bûn.
Wê demê cografiya Kurdan ku herî zêde Kurd lê dijîiyan û di bin desthilata Împratorya Osmaniyan de bû, sînorên wê li Başûr heta Silêmaniyê, ji Bakur heta Qefqasan ji Rojava heta Rojavayê rûbarê Firatê û ji Rojhilat heta beravên gola Wanê dirêj dibû. Ev erdnîgarî ne kêmî wê erdnîgariyê bû ku Tirk têde piranî bûn, nifûsa wan jî her bi qasî ya Tirkan bû.
Vê demê piştî ku navê Tirkiyê li ser BMMê hate zêdekirin êdî navê wê bû TBMM. Heta dema konferansa Lozanê li derveyî hikûmeta TBMMê ti hikûmeteke din nebû û tenê hikûmeta meclîsê hebû. Li Lozanê tevahiya navçeya Anatolya, Ermenîstan û Beşeke mezin a Kurdistanê li ser vê meclîsê hate tapokirin piştî sê mehan di cotmehan 1923an de dewleta Tirkiyê hate avakirin. Her çiqas li ser navê wê gotina Komarê jî hate zêdekirin lê ji bo Kurdan çi statûyek nehate diyarkirin.weke sedem di nav vê nivîsê de em ê du maddeyan behs bikin.
Pirsgirêka Sereke çî ye?
Pirsgirêka sereke ya Kurd/Kurdistan, parçekirin û parvekirina Kurdan û Kurdistanê ye. piştî şerê yekem ê cîhanê ev qonax û pêvajoya herî giring e li rojhilata navîn û Mezopotamya bakur çêbe. Li her perçeyekê li hember Kurdan û Kurdistanê siyaseta tine kirina Kurd û Kurdistanê li ser erdê û di dil, ziman û mejiyê Kurdan de hatibû meşandin. Weke mînak ev siyaseteke ku li Tirkiyê bi biryardarî û bi berdewamî tê meşandin. Eger ew yek di hin qonaxan de lawaz jî bibe lê weke mînak di serdema desthilata tak partiyê de bê çi tawîzekê (Berdêlekê) berdewam kir.
Piştî şerê yekem ê cîhanê Ereb jî hatibûn perçekirin, lê Ereb bi awayekê hatibûn perçekirin ku dewletên cuda avakirin. îro ji Kendava Besra heta Farsê, tevî Erebên Filistînê 22 dewletên Ereban hene. Ji ber wê naverok û armanca perçekirina Ereb û Kurdan cuda ye
Rêkeftina Sykes-Picot
Di nîsana 1916an de di navbera hêzên wê demê yên empiryalîst, Birîtanyaya Mezin û Fransayê de rêkeftineke veşartî bi navê Sykes-Picot hate kirin. Piştre Qeyser ê Rûsya jî tevlî vê rêkeftinê bû. ev rêkeftina veşartî di şoreşa cotmeha 1917an de ji aliyê Trotsky ve hate eşkerekirin. Piştre Bolşevîkan xwe ji vê rêkeftina veşartî vekişand. Tevî wê yekê Înglîz û Fransayê piştî şerê yekem ê cîhanê kar kirin ku ew rêkeftina veşartî were cîbicîkirin. Navçeya Bakurê Mezopotamya ya di bin destê împratorya osmaniyan de û erdên wan ên li Rojhilata Navîn wate (Erda Kurdistanê) di navbera Brîtanya mezin û Fransayê de hatin parvekirin.
Her yek ji Iraq, Urdin, Filistîn bûn para Brîtanyayê û rêveberiyên manda (Întîdab an jî Qeyûm) hatin avakirin, herweha her yek ji Sûriye û Libnan jî ketin bin destê Fransayê û rêveberiyên qeyûm li wan welatan jî hatin avakirin, em dikarin wan rêveberiyan weke kolonî jî binav bikin.,
Bi nerîna min pirsa herî giring û sereke ku em dikarin li vir bikin ew e ku Çima Kurdistan nehatiye damezirandin?
Tevî ku wê demê li Başûrê Kurdistanê Şêx Mehmûd Berzincî ji Îngilîzan re dibêje: Ez Şahê Kurdistanê me, min weke Şahê Kurdistanê qebûl bikin. hêzên empiryalîst jî ne tenê Kurdistaneke serbixwe, lê heta Kurdistaneke koloniyalî jî ava nekirin.
Kurd û Kurdistan bi hevkarî û hevahengî û yekxistina hêzên di navbera Hêzên Empryalîzim, Brîtanyaya Mezin û Fransa û du dewletên qedîm ên Rojhilata Navîn, Tirk, Ereb û Farsan de hatin parçekirina û parvekirin. Di vê qonaxê de nabe ku em lawazî û şaştiyên Kurdan jî berçav negrin. Di mijara kertkirin, perçe perçe kirin û dabeşkirinê de divê em wan peywendiyan jî berçav bigrin. Ji bo cîbicîkirina rêkeftina Sykes-Picot di navbera Brîtanya û Fransayê de çend hevdîtin hatin kirin. Di civîna destpêkê de wisa bû ku navçeyên Barzan û Behdînan tevî Sûriyê bidin Fransayê. Ew perçekirin û dabeşkirin di pêvajoyeke taybet re derbas dibe, destpêkê bi awayê Bakur, Başûr, Rojhilat û Rojava hatiye dabeşkirin, piştre başûr di navxwe de jî hatiye perçekirin û dabeşkirin. Lê weke li serê jî me behis kir, tevahiya Başûr kete bin desthilata Brîtanya ya Mezin de.
Ev qonaxa girêdayî Kurd û Kurdistanê, ji plan heta cîbicîkirinê di qonaxekê de ye ku her netewe(milletek) hewil dide ku xwe îsbat bike û hebûna xwe biparêze û bixe meriyetê. Û mafê wan tê parastin
Divê em bizanin ku li Yekîtiya Sovyetê Lenin, Stalin, Trotsky û, li Amerîka jî serok Wilsoon, bergirî li wê yekê dikirin ku netewe bixwe dikarin çarenivîsa xwe diyar bikin. lê di vê qonaxê de ti caran Sovyet li gel Kurdan nebû. herdem piştevaniya siyaseta wan kesan kiriye ku Kurd û Kurdistan kertkirin, perçe kirine û dabeşkirine. Ew tê wateya ku her ji destpêkê ve ew awayê ku netewe mafê xwe pê diyar dikin, di bingeha xwe de seqet e. di bingeha pirsgirêka Kurd û Kurdistanê de ev qonax heye. Bi rêkeftinekê, kete bin parastina rêkeftinnameyek navdewletî de. Ev qonaxa dijî kurdan di serdema komeleya gelan de bûye.
Neheqiya herî mezin ji aliyê komeleya Gelan ve li Kurd û Kurdistanê hate kirin. Ji wê demê û pê ve li hin caran li navçeyên Bakur, Başûr, Rojhilat û Rojava yên Kurdisanê serhildan hebûye. Tevahiya wan bi hevkarî û hevahengiya di navbera dewletên navçeyê û alîkariya siyasî, leşkerî û aborî ya dewletên empryalîst bo wan dewletên navçeyê ku me behsa wan kir hatine tepeserkirin. Komeleya Gelan piştî şerê yekem ê cîhanê ji bo avakirin û bihêzkirina aştiya navnetewî hatibû avakirin. Komeleya Gelan nekarî wê yekê bike û rê li ber derketina şerê duyem ê cîhanê bigre. Lê hewlên avakirina aştiya navdewletî di dema şerê duyem ê cîhanê de jî berdewam bû. Di encama wan hewlan de di sala 1945an de Komeleya Netewên Yekgirtî hate avakirin.
Piştî avakirina Komeleya Netewên Yekgirtî li rûyê cîhanê de gelek guhertin hatin kirin. Lê ti guhertinek di rewşa Kurd û Kurdistanê de nehate kirin. Rewşa kertkirin, Perçekirin û dabeşkirina Kurd û Kurdistanê weke xwe berdewam kir. Em dikarin nedana Statûyê bi Kurdan di nava du maddeyên sereke ên li xwarê de binirxînin.
1-Nêrîna şaş a ku Meclisa Mezin a Tirkiyeyê, Meclîsa Tirk û Kurdan e
Her kes li Lozanê kete bin bandora belavkirina vê nerîna şaş de ku hikûmeta BMM, Hikûmeta hevpar a Kurd û Tirkan e
Ev tiştên li xwarê bûne sedema wê têgihêştina şaş.
a-) Îsmet Inonû tevî ku weke nûnerê sereke yên TBMMê tevlî konferansê bû eger bi esla xwe Kurd be jî lê çi peywendiya wî li gel Kurdan nebû lê dîsan weke şêwirmend hate şandin.
Şandiyê Amedê Zulfû Tigrel, mirovê taybet û hevkarê Ittihatçî û Kemalîstan bû, dema ku di konferansê de mafê axaftina wî hat got ez nexweş im û li hotelê derneket û mafê xwe yê axaftinê dabû İsmet Înonû.
b-) Ew peyama ku ji Kurdistanê ve bo konferansê hatibû şandin û gotibû Em li gel Tirkane piraniya wan ji aliyê waliyan ve hatibû amadekirin û şandin.
Wê demê di dawiya 1922an de weşana ti rêkxistineke Kurd nebû ku nûneratiya Kurdan dikir.
Du–sê salan berî wê saziyên weke Komeleya Pêşxistina Kurdistanê û kovara Komeleya Jîn wê dema ku Îngilîz li Stenbolê desthilatdar bûn hatibûn girtin û qedexekirin.
c-) Tevî belavkirina têgihêştina şaş a ku TBMM meclîsa hevbeş a Tirk û Kurdane û birin çend kesên Kurd weke nûnerên Kurdan bo meclîsê, lê dîsan rewşenbîrên Kurd bi taybet nûnerên Cemiyeta Tealiya Kurd ku hatibû girtin dizanîn ku ew tenê xapandine lê ewqas derfet û îmkan li ber destê wan nebû ku dengê xwe bigihînin cîhanê, herweha piraniya wan ji ber metirsiya ku li ser jiyana wan û canê wan hebû bi neçarî reviyabûn cihên din û xwe veşartibûn.
d-) yek ji sedemên din ên bingehîn ên wê rewşê jî helwêsta şaş a welatên rojavayî li ser mijara Ermeniyanê bû di navbera salên 1878 heta-1923an de ango 45 salan berdewam kir.
Di dema navbera Sevr û Lozanê de ji Derya Spî heta Derya Reş projeya Ermenistan a Mezin di rojevê de bû ku Bakurê Kurdistanê wate (Wîlayatî Sitte) (Şeş Wîlayet) li xwe digirtin.
Wilayatî Sitte yan şeş welayetên ku behsa wan hate kirin her yek jî Erzerom, Sêwas, Memuretûlezîz an Xerpêt, Amed, Bedlîs û Wanê li xwe digre. Gelek tişt hatin kirin ku digotin wê Kurdistan bibe Ermenîstan, ji ber wê, nabe em jibîr bikin ku Kurdên Musilman li şûna ku bi Ermeniyên Kirîstiyan re tev bigerin, li gel Turkmanên Musilman tev geriyane.
2- Hevdîtinên du alî yên Îngilîz û Kemalîstan
Di destpêkê de di asteke mezin de hevdîtin di navbera nûnerê Brîtanya Mezin (Îngilîzan) ê li konferansa Lozanê Curzon û endamê sereke yê şanda hikûmeta TBMM Îsmet Înonû de hatiye kirin.
Eger rewşa Kurdan raste rast nehatibe gotûbêjkirin jî lê dema ku behsa wilayeta Musil û mafê kêmîneyan hatiye kirin behsa mafê Kurdan hatiye kirin lê Tirkan dirûşma xapînok a Tirk û Kurd bi hev re ne û weke hev in û yek in bikaranîne.
Îsmet Înonû li Lozanê herdem behsa yekîtiya Tirk û Kurdan kiriye.
Herdem li hember gotinên Lord Curzon ên derbarê Kurdan de wisa axiviye. Lê dema ku hê du sal derbas nebûne û di sala 1925an de û di dema şoreşa Şêx Seîd de tê gotin ku her kesê li Tirkiyê dijî Tirk e û tenê Tirk dikarin daxwaza mafê xwe ye etnîkî bikin. Weke tê zanîn konferansa ku di 11 cotmeha 1922an de destpê kir di 4ê sibata 1923an de bidawî hat û şanda Tirkiyê vegeriya Enqerê. Piştî wê di 17 sibata 1923an de kongreya aborî ya Izmîrê hate sazkirin, Kapîtalîzim ango sermayedarî hate qebûlkirin û gelek îmtiyaz dane hêzên biyanî.
Di yekê nîsana 1923an de meclîsa yekem ku hîn demokrat bû hat hilweşandin û hilbijartina meclîsa duyem destpê kir ku deng bide Lozanê. Konferansa ku di 23 Nîsana 1923an de careke din hate sazkirin di 24ê tîrmeha 1923an de bi rêkeftinê bi dawî bû. Rêkeftin ji aliyên endamên meclîsa duyemîn ku ji aliyê Mistefa Kemal ve hatibû danîn hate pejirandin. Derbarê hevdîtinên ku di nava wan sê mehan (23 nîsana 1923 heya- 24 tîrmeha 1923)an de hatine kirin pir kêm zanyarî dane raya giştî. Herweha derbarê hevdîtinên ku di (4êSibata 1923ê heta 23 Nîsana 1923) di navbera Tirk û Îngilîzan de hatine kirin çi zanyariyeke me tine. Pirsa sereke ew e Îngilîz û Tirkên ku heta duh dujmin bûn û li hev nedikirin, herweha Înonû û Curzon ku bi tundî bersiva hev didan çawa li hev kirin?. Zelale ku ev rêkeftin destpêkê li ser rewşa Kurdan û Mijara Mûsilê (Ku bo demekê paşxistin), li ser bîrên petrolê bû. Çima xala ku di rêkeftina Sevr de dibêje ku eger rewş guncaw be statûya Kurdan tê avakirin, çima di rêkeftina Lozanê de ji hole hate rakirin.
Derbarê vê mijarê de em dikarin bêjin: Wê demê Iraq ji sê wîlayetên Musil, Bexda û Besrayê pêk dihat.
Musilê, Herêma niha ya Kurdistanê, Hewlêr, Silêmanî, Duhok tevî kerkûkê ji Şingalê heta Xaneqînê ew navçeyên ku ji Kurdistanê hatine veqetandin jî li xwe digirt
Brîtanyaya mezin dixwest Musilê bixe ser Iraqê ku nû ava kiribû, ji ber ku di sala 1908ê de li Kerkûkê petrol hatibû dîtin û petrol ji bo pîşesaziya Brîtanya maddeyeke xam a pir giring bû.
Mistefa Kemal jî digot ku bavên me 400 salan ev navçe birêve birine, ev der ya me ye, yên Tirkiyê ne û dijî plana Brîtanyayê derdiket
Di vê mijarê de di navbera Mistefa Kemal û Îngilîzan de krîzeke siyasî, dîplomasî derket. Lê di dawiya sala 1923an de ev kirîza siyasî dîplomasî hate çareserkirin.
Dibe ku Mistefa Kemal ji Brîtanya mezin re wisa gotibe: Em ê xwe ji Mûsilê vekişînin lê nabe hûn bersiva ti daxwaziyeke Kurdan a derbarê xweserî û rêvebirinê de bidin.
Ev xal giringe Weke mînak Brîtanya Mezin, ji Botswana heta Ghana, ji Hindistanê heta Kenyayê Bi avakirina rêveberiyên xweser hemû koloniyên xwe birêvebirine.
Di wî warî de rêveberina koloniyên Îngilîzan ji rêvebirina koloniyên Fransayê cuda ye.
Take navçeya ku Brîtanyayê rêveberiya xweser têde ava nekiriye Kurdistan e. bi nerîna min ew jî weke bersivdana daxwazên Mistefa Kemal e.
Rêvebiriya navçeya Kurdistana Iraqê Hikûmeta Herêma Kurdistana Iraqê
Di sala 2003ê de Amerîka destwerdana serbazî li Iraqê kir, di encama wê destwerdanê de sala 2005ê li Iraqê destûreke nû hate nivîsandin. Li gor destûra sala 2005ê ya Iraqê Herêma Kurdistana Iraqê hat avakirin. Tekez Herêma Kurdistana Iraqê statûyeke. Lê ev rêveberî têrê nake ku nûnerên Kurdan li saziyên navdewletî yên weke Netewên Yekgirtî û Konferansa Îslamî de hebin. Di wan saziyan de tenê dewletên nûneratiyê dikin ji nêzîk ve tên naskirin. Ji ber wê pêwîste ew sazî bibe dewlet, ji bo ku bibe dewlet jî hemû şert û merc guncaw in. Bi rêya giştpiriyê raya zêdeyî %90 a xelkê bidest xistiye.
*
Dema ku di nava Kurdan de behsa dewletê tê kirin, di nava hin Kurdan de nerînek pêş dikeve ku dibêjin dewlet nebaş e pêdiviya Kurdan bi dewletê nine.
Ev nerîn ne ya Kurdan e ew nerîna Dewletên Tirkiye, Iraq, Îran, Sûriye yan nerîna aliyekê ye ku dixwaze kurdan herdem weke kole bihêle.
Dema ku dewlet vê nerîna xwe bi Kurdan dide gotin, ew ne ji bo Kurdan, ew bo wan dewletan serkeftin û qazanc e.
Eger dewleta we nebe hun nabin xwediyê çi tiştekî, çi îradeyeke siyasî û çi saziyekê. Heta hûn nikarin muzeyekê jî ava bikin, heta hûn nikarin goristanên xwe jî çêkin.
Divê bizanin ku li Başûrê Kurdistanê, Kurdan, ev sazî û taybetmendî tenê di dema hikûmeta herêma Kurdistanê de wate dema ku xwe birêve dibin de bidest xistine.
Encam û Daxwazî
Sed sal berê, di 1923an de bi îmzekirina rêkeftinnameya Lozanê neheqî û zilmeke dîrokê li hember Kurdan hate kirin û bûne yek ji gelê herî mezin ên bê dewlet ên cîhanê
Kurdistan perçe bû û bûye koloniyeke di navbera dewletan de, tevî ku qerebûkirina wê yekê ne mumkine lê di roja me de, civaka navdewletî û Netewên Yekbûyî neçarin ku tiştekê bo Kurdan bikin.
Bakurê Kurdistanê ku di bin destê Tirkiyê de ye, Rojhilatê Kurdistanê ku di bin destê Îranê de ye, Rojavayê Kurdistanê ku di bin destê Sûriyê de ye Kurdên Qefqasê ku di bin destê Azerbaycan û Ermenistanê de ne xwediyê çi mafekî netewî nînin.
Weke tê zanîn Başûrê Kurdistanê ku hê jî di bin destê Iraqê de ye xwedî mafê federaliyê ye. Divê bilez kar bê kirin bo dewletbûna Federaliya Başûr, divê Başûrê – Rojava serxwebûnê werbigrin.
Xebata ku li Başûrê – Rojava tê kirin ku beşek di bin desthlata Sûriyê de ye û beşek jî ji aliyê Tirkiyê ve hatiye dagîrkirin, di rewşeke ne diyar de ye.
Li Rojhilatê Kurdistanê ku di bin destê Îranê de ye, di bin desthilata hikûmeteke Îslamî de ye ku her roj ciwanên Kurdan tên bidarvekirin.
Li bakurê Kurdistanê jî ku hejmara herî zêde ya Kurdan lê dijîn. Divê Kurd bilez xebatê bikin bo bidestxistina mafê xwe yê netewî û demokrasî.
Tê zanîn ku bandor û roleke mezin a civaka navdewletî ya wê demê (Komeleya Gelan) û rêkeftina Lozanê sedema sereke ne ku Kurd di vê rewşa niha de ne.
Kurd dixwazin di xebatên ku li pênc perçeyên Kurdistanê didin meşandin de, saziyên navdewletî yên vê serdemê li gel xwe bibînin. Ev deyneke Kurdane li ser civaka navdewletî û cîhanê ku dive li Kurdan vegerînin.
(*) Di amadekirina vê daxuyaniyê de hevdîtina me li gel lêkolînvan Celal Temel rol û bandoreke mezin hebû, ez spasiya mamosta Celal temel dikin.
(**) daxuyanî pêşkêşî Konferansa Sed saliya peymana Lozanê hat kirin ku di 27 û 28ê gulana 2023an de ji aliyê Centera Kurdistani Diaspora Confereration li bajarê Lozan ê Swîsre hate sazkirin .
[1]

Kurdîpêdiya ne berpirsê naverokê vê tomarê ye, xwediyê/a tomarê berpirs e. Me bi mebesta arşîvkirinê tomar kiriye.
Ev babet 300 car hatiye dîtin
Raya xwe li ser vî babetî binivîsin!
Haştag
Çavkanî - Jêder
[1] Mallper | Kurmancî | https://kurdshop.net/ - 13-05-2024
Gotarên Girêdayî: 52
6. Kurtelêkolîn Peymana Lozanê
23. Kurtelêkolîn Li Lozanê, Konferansa Lozanê
24. Kurtelêkolîn Bi wêjeyê bi Lozanê dadikeve
31. Kurtelêkolîn PEYMANA LOZANÊ -1
32. Kurtelêkolîn PEYMANA LOZANÊ -2
33. Kurtelêkolîn PEYMANA LOZANÊ -3
34. Kurtelêkolîn PEYMANA LOZANÊ -4
35. Kurtelêkolîn PEYMANA LOZANÊ -5
43. Kurtelêkolîn Peymana Lozanê û Kurd
46. Kurtelêkolîn Pêşengeha peymana Lozanê
49. Kurtelêkolîn Ber bi revanşa Lozanê ve…
Pol, Kom: Kurtelêkolîn
Zimanê babetî: Kurmancî
Dîroka weşanê: 29-05-2023 (1 Sal)
Cureya belgeyê: Zimanî yekem
Cureya Weşanê: Born-digital
Kategorîya Naverokê: Gotar & Hevpeyvîn
Kategorîya Naverokê: Ramiyarî
Kategorîya Naverokê: Doza Kurd
Welat- Herêm: Kurdistan
Meta daneya teknîkî
Kalîteya babetê: 99%
99%
Ev babet ji aliyê: ( Aras Hiso ) li: 10-05-2024 hatiye tomarkirin
Ev gotar ji hêla ( Ziryan Serçinarî ) ve li ser 14-05-2024 hate nirxandin û weşandin
Navnîşana babetê
Ev babet li gorî Standardya Kurdîpêdiya bi dawî nebûye, pêwîstiya babetê bi lêvegereke dariştinî û rêzimanî heye!
Ev babet 300 car hatiye dîtin
Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!
Kurtelêkolîn
Dîroka Dewleta Tirk ya qirker li dijî Vîna Jin û Civakê ye
Pirtûkxane
Têketina felsefeyê 2
Cihên arkeolojîk
Kereftû
Kurtelêkolîn
Ew, ew Kes bû ku Dîrok li bendê bû
Jiyaname
HURŞÎT BARAN MENDEŞ
Jiyaname
Şermîn Cemîloxlu
Kurtelêkolîn
DANASÎNA NUSXEYÊN DESTXET ÊN BERHEMÊN FEQIYÊ TEYRAN ÊN KOLEKSÎYONA ALEXANDER JABA
Jiyaname
Narin Gûran
Wêne û şirove
Kurdekî Batûmê bi cilûbergên neteweyî (sedsala 19an)
Wêne û şirove
Di sala 1800`î de tabloya ku Kurdekî ji eşîra Caf'ê temsîl dike
Kurtelêkolîn
Estetîka bedewiya jin
Jiyaname
Erdal Kaya
Cihên arkeolojîk
Temteman
Jiyaname
Sîsa Mecîd
Jiyaname
Nesim SÖNMEZ
Jiyaname
Resul Geyik
Jiyaname
Mecîdê Silêman
Kurtelêkolîn
Rexneyên pîskolojî li Ser Çîrokên Zarokan -beşa 2yem
Jiyaname
Rojîn Hac Husên
Cihên arkeolojîk
Dalamper
Pirtûkxane
Morfolojiya kurdî ya hemdem
Pirtûkxane
Dîwana Şêx Muşerrefê Xinûkî
Cihên arkeolojîk
Mezarê Padîşehê Kurd ê Mîdî (Kî Xosraw- Kawa) 632-585 BZ
Wêne û şirove
Kêliya ku rêberê şehîd “Simko Axa Şikak” berî 96 salan giheşte bajarê Silêmaniyê
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Wêne û şirove
Kinyazê Îbrahîm, Çerkezê Reş, Hecîyê Cindî 1985
Pirtûkxane
Dîroka civake kurd a hemdem
Cihên arkeolojîk
Qoşliyê
Wêne û şirove
Xwendekarên dibistanên kurdî li rojhilatê Kurdistanê, di sala 1965an de
Jiyaname
Mîna Acer

Rast
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
13-09-2024
Sara Kamela
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Jiyaname
Mîna Acer
20-09-2024
Sara Kamela
Mîna Acer
Cih
Koço
20-09-2024
Aras Hiso
Koço
Wêne û şirove
Li bajarê Rihayê dikaneke hirî - sala 1800
21-09-2024
Aras Hiso
Li bajarê Rihayê dikaneke hirî - sala 1800
Kurtelêkolîn
Kurtedîroka zimanê kurdî
22-09-2024
Evîn Teyfûr
Kurtedîroka zimanê kurdî
Babetên nû
Jiyaname
Hizgar Remzî Semîr
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Hediye Elî Hecî Murad
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Hîbab Seîd Emo
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Nûrî Şeref ibrahîm
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Nûrî Seîd Emer
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Nûra Xeyrî Xelef
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Nûdem Welîd Murad
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Newal Berekat Emo
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Neda Îsa Ebdula
03-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Necmê Hecî Xwidêda
03-10-2024
Aras Hiso
Jimare
Babet
  538,748
Wêne
  110,170
Pirtûk PDF
  20,278
Faylên peywendîdar
  104,043
Video
  1,549
Ziman
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
306,649
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
90,065
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,036
عربي - Arabic 
30,818
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
18,297
فارسی - Farsi 
9,934
English - English 
7,581
Türkçe - Turkish 
3,669
Deutsch - German 
1,711
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
130
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
Pol, Kom
Kurmancî
Peyv & Hevok 
40,987
Pend û gotin 
24,978
Kurtelêkolîn 
5,211
Şehîdan 
4,247
Enfalkirî 
3,433
Pirtûkxane 
2,751
Çand - Mamik 
2,631
Navên Kurdî 
2,603
Jiyaname 
1,341
Cih 
1,163
Belgename 
291
Wêne û şirove 
184
Weşanên 
115
Cihên arkeolojîk 
61
Partî û rêxistin 
28
Vîdiyo 
19
Helbest  
10
Nexşe 
3
Pêjgeha kurdî 
3
Karên hunerî 
2
Wekî din 
2
Ofîs 
1
Li Kurdistanê hatine berhemdan 
1
Hilanîna pelan
MP3 
324
PDF 
31,401
MP4 
2,547
IMG 
201,629
∑   Hemû bi hev re 
235,901
Lêgerîna naverokê
Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!
Kurtelêkolîn
Dîroka Dewleta Tirk ya qirker li dijî Vîna Jin û Civakê ye
Pirtûkxane
Têketina felsefeyê 2
Cihên arkeolojîk
Kereftû
Kurtelêkolîn
Ew, ew Kes bû ku Dîrok li bendê bû
Jiyaname
HURŞÎT BARAN MENDEŞ
Jiyaname
Şermîn Cemîloxlu
Kurtelêkolîn
DANASÎNA NUSXEYÊN DESTXET ÊN BERHEMÊN FEQIYÊ TEYRAN ÊN KOLEKSÎYONA ALEXANDER JABA
Jiyaname
Narin Gûran
Wêne û şirove
Kurdekî Batûmê bi cilûbergên neteweyî (sedsala 19an)
Wêne û şirove
Di sala 1800`î de tabloya ku Kurdekî ji eşîra Caf'ê temsîl dike
Kurtelêkolîn
Estetîka bedewiya jin
Jiyaname
Erdal Kaya
Cihên arkeolojîk
Temteman
Jiyaname
Sîsa Mecîd
Jiyaname
Nesim SÖNMEZ
Jiyaname
Resul Geyik
Jiyaname
Mecîdê Silêman
Kurtelêkolîn
Rexneyên pîskolojî li Ser Çîrokên Zarokan -beşa 2yem
Jiyaname
Rojîn Hac Husên
Cihên arkeolojîk
Dalamper
Pirtûkxane
Morfolojiya kurdî ya hemdem
Pirtûkxane
Dîwana Şêx Muşerrefê Xinûkî
Cihên arkeolojîk
Mezarê Padîşehê Kurd ê Mîdî (Kî Xosraw- Kawa) 632-585 BZ
Wêne û şirove
Kêliya ku rêberê şehîd “Simko Axa Şikak” berî 96 salan giheşte bajarê Silêmaniyê
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Wêne û şirove
Kinyazê Îbrahîm, Çerkezê Reş, Hecîyê Cindî 1985
Pirtûkxane
Dîroka civake kurd a hemdem
Cihên arkeolojîk
Qoşliyê
Wêne û şirove
Xwendekarên dibistanên kurdî li rojhilatê Kurdistanê, di sala 1965an de
Jiyaname
Mîna Acer

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.92
| Peywendî | CSS3 | HTML5

| Dema çêkirina rûpelê: 0.547 çirke!