سیروان عەباس
لە پێشنیوەڕۆی ڕۆژی 16-03-1988، حکومەتی #بەعس#ی ئێراقی، بە چەکی قەدەخەکراوی کیمیایی #هەڵەبجە#ی بۆردوومان کرد و زیاتر لە پێنج هەزار هاونیشتمانیی شەهید و 10 هەزاریش برینداربوون. سەرەڕای ئەوەی ئەو کاتە کورد خاوەنی میدیای پێشکەوتوو نەبوو، بەڵام گەورەیی کارەساتەکە وای کرد هەواڵەکە بەخێرایی بڵاوبێتەوە.

دوای ڕووداوەکە و تاوەکوو ئێستاش و داهاتووش، دەیان گۆرانی و هۆنراوە بۆ کارەساتی هەڵەبجە ئامادەکراون و دەکرێن، بەڵام گۆرانیی (بەتەنیا جێم مەهێڵن) یەکەمین گۆرانییە کە بۆ کارەساتی هەڵەبجە گوترابێت و تاوەکوو ئێستاش وەکوو سیمبولێکی کارەساتەکە گوێی لێ دەگیرێت.

گۆرانیی (بەتەنیا جێم مەهێڵن)، هۆنراوەی #ڕەفیق سابیر# و ساڵح سوزەنی-یە، هونەرمەند عەلی عابدی، ئاوازی بۆ داناوە و هەر خۆشی کاری دابەشکردنی مۆسیقاکەی بۆ کردووە و گوتوویەتی.

گۆرانییەکە لە هەمان ئەو ساڵەدا تۆمارکراوە کە هەڵەبجە تێیدا کیمیاباران کرا، واتە ساڵی 1988.

ڕووداو چۆن توانی مامۆستا #عەلی عابدی# بدۆزێتەوە و بیدوێنێت؟

تۆڕی میدیایی ڕووداو، بە گرنگی زانی لە 36ەمین ساڵیادی کیمیارانی هەڵەبجە دا، ئەو کارەی هونەرمەند عەلی عابدی بە وەرگرانی بناسێنێت و چیرۆکەکەی ئاشنا بکات، بۆیە سەرەتا ژمارەی کاک دڵزار عەلی، کوڕی مامۆستا عەلی عابدیمان دەستکەوت و پەیوەندیمان پێوەکرد، ئەو زۆر بە گەرموگوڕییەوە پێشوازیی لێکردین، سەرەڕای ئەوەی کەمێک نەخۆش بوو، بەڵام هاوکاری کردین، بەوپێیەی مامۆستا عەلی عابدی، مۆبایلی زیرەکی نییە، ژمارەی خاتوونێکی بەناوی شلێر مەولوودی بۆ ناردین، خاتوو شلێر، بەرپرسی کارە هوونەرییەکانی عەلی عابدییە.

هەموو تۆڕە کۆمەڵایەتییە جیهانییەکان لە ئێران فلتەر کراوە، بۆیە ناردنی ڤیدیۆ و دۆکیۆمێنت بە فلتەرشکێن کەمێک قوورسە، بەڵام شلێر مەولوودی شانی دایە ژێر ئەو بارە و هەموو کارئاسانییەکی بۆ کردین و پرسیارەکانی ئێمەی لە مامۆستا عابدی کرد و وەڵامەکانی بە ڤیدیۆ بۆ ناردینەوە.

بەتەنیا جێم مەهێڵن، لە هەمان ساڵی کیمیایی بارانەکەدا گوتراوە

مامۆستا عەلی عابدی، جگە لەوەی خۆی میوزیسیان و گۆرانیبێژە، ئێستا مامۆستای میوزیکە و چەندین خوێندکاری هەیە. ئەو باسی کاتی بیستنی هەواڵی کارەساتەکەی هەڵەبجە دەکات لە 19-03-1988 و دەڵێت: ساڵی 1988 لە تاران کرێکاریم دەکرد، لە هەمان ساڵدا شاری #سەردەشت# کیمیاباران کرابوو. لەکاتێکدا یەک-دوو ڕۆژی مابوو بۆ نەورۆز، وەستایەکی تورکمان لەگەڵ بوو، هات و وتی: هەواڵێکی زۆر ناخۆشم پێیە، دەڵێن شارێکی کوردستان بەناوی هەڵەبجە کیمیایی باران کراوە و هەزاران کەسی تێدا کوژراوە.

عەلی عابدی، لە باڵەخانەیەکدا کاری کردووە، کە نە تەلەڤیزیۆنی لێبووە نە ڕادیۆ، ڕۆژنامەشی چەنگ نەکەوتووە، ئەوکات نەماندەزانی کیمیایی چییە، بەڵام سەختیی بیستنی هەواڵەکە ئۆقرەی لێبڕیم و گەڕامەوە بۆ #سەقز#، لە ڕێگە بیرم لەوە دەکردەوە و دەمگوت: دەبێت چ چەکێک ئەوەندە کاریگەر بێت هەزاران کەس کۆمەڵکوژ بکات؟ دەبێت ئەتۆمی بووبێت؟ هەر لە ڕێگە و لەنێو پاسەکەدا گۆرانییەکەدا لەناو ڕووحمدا چەکەرەی کرد.

دوای بینینی ڤیدیۆی کارەساتی هەڵەبجە بۆ ماوەیەک باری دەروونیم تێکچوو

عەلی عابدی، بەردەوام دەبێت لە گێڕانەوەی چیرۆکی درووستبوونی گۆرانیی بەتەنیا جێم مەهێڵن و دەڵێت: کە گەیشتمەوە سەقز، ڕۆژی نەورۆز چوومە لای شاعیر کاک ساڵح سوزەنی، ئەویش هەواڵەکەی پشتڕاستکردەوە و وتم: چۆن وردەکاریی ڕووداوەکە بزانین؟ دیاربوو ئەویش وەکوو من هەواڵەکەی بیستبوو، بۆیە ڕۆشتم بۆ شاری سەردەشت، لەوێ زانیاریی زیاترم دەستکەوت و دوای چەند ڕۆژێک ڤیدیۆی بەشێک لە کارەساتەکەم لە ڕێگەی هاوڕێیەکمەوە دەستکەوت کە دیاربوو لەلایەن پاسداری ئێران و چەند پێشمەرگەیەکەوە گیرابوون. دوای بینینی ڤیدیۆکان، بۆ ماوەیەکی زۆر باری دەروونیم زۆر خراپ تێکچوو، نەمدەتوانێت باوەڕ بەوە بکەم کە ئەو هەموو خەڵکە لە چەند چرکەیەکدا ئاوا کەوتوون بەسەریەکدا و شەهید بوون. بەڕاستی بڕواکردن بەو دیمەنانە بۆ من زۆر سەخت بوو.

هۆنراوەکەی ڕەفیق سابیر نووسیویەتی و ساڵح سوزەنی دەستکاری کردووە

عەلی عابدی دەڵێت: هەرچۆن بیرم دەکردەوە، توانای ئەوەم نەبوو کە شتێک بنووسم ئەو تراژیدیا نیشان بدا، بۆیە چوومە لای کاک ساڵح و پێم گوت: ئەوانە برا و خوشکی ئێمەن، با هیچ نەبێت کارێکیان بۆ بکەین. ئەو (ساڵح سوزەنی) نامیلکەیەکی مامۆستا ڕەفیق سابیری بەدەست گەیشتبوو، هۆنراوەی (بەتەنیا جێم مەهێڵن)ی هەڵبژارد و هەندێک دەستکاریی کرد و منیش ئاوازەکەیم بۆ دانا.

دوای دەستکەوتنی هۆنراوە و ئاواز دانان، تۆمارکردنی گۆرانییەکە دەبێتە ئاڵنگارییەکی سەخت بۆ عەلی عابدی؛ لەوبارەوە دەڵێت: کەوتینە هەوڵی ئەوەی کە چۆن و لە کوێ تۆماری بکەین؟ ئەو کاتە مۆسیقا و ستۆدیۆ لە ئێران قەدەخە بوو، ئیدی داوای هاوکاریم لە هەندێک هاوڕێم کرد و کاک عەزیزی سەیفی، بەو پێیەی کە کارمەندی حکومی بوو، باشتر قسەیان لێ وەردەگرت و لە ڕێگەی فەرهەنگ و ئیرشادەوە مۆڵەتی بۆ وەرگرتین، هەرچەندە سەرەتا ڕێگەیان نەدا، بەڵام دوای هەوڵێکی زۆر ڕازی بوون.

بۆ یەکەمجار، گۆرانییەکە لە هۆڵی بەهەشتیی شاری سەقز گوترا، ئەوکات زۆر کەس ئامادەبوون، زۆر پێشمەرگە، شاعیر و ئەدیبان ئامادەبوون و پێشوازییەکی زۆر گەرمی لێکرا.

چیرۆکی دزینی گۆرانییەکە

عەلی عابدی ئاماژە بەوە دەکات، دوای پێشکەشکردنی گۆرانییەکە، من لەژێر گوشارێکی زۆردا بووم، لەبەر ئەوەی ئامێرێکی باش نەبوو گۆرانییەکە تۆمار بکەین، بۆیە ڕۆشتم بۆ لای هاوڕێیەکم کە سایزەرێکی کۆنی هەبوو، منیش بە سپاردەی یەک شەو لێم وەرگرت و بە یەک شەو خۆم سایزەرەکەم ژەند و وتیشم، بە تۆمارکەر (مسجل)ێکی کۆن بە کوالێتییەکی خراپ تۆمارم کرد، بەڵام پێشوازییەکی باشی لێکرا.

بە وتەی عابدی، دواتر یەکێک لە قوتابییەکانی بە ناوی (هێدی قادری) چووە بۆ لای و گوێی لە گۆرانییەکە گرتووە و زۆر سەرسام بووە، داوای کرد بە سپاردە پێی بدەم، بەڵام بەبێ ئەوەی پرس بە من بکات، بردی بۆ #سلێمانی# و بەهەمان شێوە لەگەڵ مامۆستا ئەنوەر قەرەداغی تۆماری کرد.

ساڵی 1993 ڕۆشتمە خزمەت مامۆستا ئەنوەر قەرەداغی و گلەییم لێکرد، ئەوانیش وتیان هەڵە لە تایتڵدا بووە و چاکی دەکەین، بەڵام نەیانکرد، بۆیە چوومە #هەولێر# و لە ڕۆژنامەی کوردستانی نوێ، ڕوونکردنەوەم لەسەر ئاواز و هۆنراوەی گۆرانییەکە دا و وتم ماڵی منە.

عابدی دەڵێت: نازانم ئەو کەسانەی ئەو کارەیان کرد بۆ نەیاندەویست خەڵک بزانن گۆرانیی منە، لەکاتێکدا من زیاتر لە 150 ئاوازم داوەتە هونەرمەندان و گوتوویانە، بەڕاستی ئەوەی بەرانبەرم کرا کارێکی نەشیاوبوو، چونکە منیش وەکوو هەڵەبجەییەکان جەرگم سووتابوو بۆیە ئەو کارەم کردبوو.

ئەنوەر قەرەداغی: لەبەر حەماسەتم بۆ گۆرانییەکە بیرم لای ئەوە نەبوو کە گۆرانیی کێیە

ساڵی 1993، هونەرمەندی ژەنیار ئەنوەر قەرەداغی، بە ستایلێکی نوێتر، کاری داڕشتنەوەی مۆسیقا بۆ گۆرانییەکە دەکات و هێدی قادری دەیڵێتەوە.

ڕووداو پەیوەندیی بە هونەرمەند ئەنوەر قەرەداغییەوە کرد و پێی وتین: هێدی قادری پێی وتم کە ئاوازی عەلی عابدییە، بەڵام من چیرۆک و وردەکارییەکەیم نەدەزانی، ئەو کاتەش لەبەر ئەوەی ماوەیەکی زۆر بەسەر ڕووداوەکەدا تێنەپەڕیبوو، لەبەر حەماسەتم بۆ گۆرانییەکە زۆر ڕۆنەچوومە نێو وردەکارییەوە.

عەلی عابدی: بەو هیوایەی ئیدی گۆرانی بۆ ژیان بڵێم نەک کارەسات

عەلی عابدی، تاوەکوو ئێستا سێ گۆرانیی بۆ هەڵەبجە و گۆرانییەکیشی بۆ کارەساتی #شنگال# لە ساڵی 2014 گوتووە، کاری دیکەم بۆ کردووە، بەڵام بەداخەوە نەمتوانی بەشێوەیەکی باش تۆماریان بکەم کە یەکێک لەوانە هۆنراوەی شەریف #سنە#ییە و گۆرانییەکی دیکەش هۆنراوەی ڕەفیق سابیرە. پێم وایە مرۆڤێک هەبێت لە هەر چوار پارچەی کوردستان، گۆرانیی بەتەنیا جێم مەهێڵنی نەبیستبێت، ئەو گۆرانییە بووە هێمانی مەزڵوومیەتی هەڵەبجە و کورد.

عابدی دەڵێت: دوای ساڵانێکی زۆر و لە ساڵی 2019دا، ڕۆژێکیان بۆ من تەرخان کرد و لە پای ئەو گۆرانییە، ڕێزیان لێگرتم، وەزارەتی ڕۆشنبیری و وەزارەتی شەهید و ئەنفالکراوانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و شارەوانیی هەڵەبجە ڕێزیان لە کارەکەم گرت.

هیواش دەخوازێت، توانیبێتم کارێکی شایستەم کردبێ، هەرچەندە سەدان ئاواز و سەمفۆنیا ناتوانێت قەرەبووی دڵۆپێک خۆێنی ئەو شەهیدانەی هەڵەبجە و سەردەشت بکاتەوە. ئەگەر کاتی خۆی بە شێوەیەکی باش گرنگیمان بەو کارەساتەی هەڵەبجە بدابا، پێموانییە کارەساتەکانی شنگال و کۆبانێ ڕوویان نەدابا. بەو هیوایەی چیدی گۆرانی بۆ کارەسات نەڵێم، بەڵکوو بۆ ژیانی بڵێم.[1]