اربیل، یکی از کهن ترین شهرهای کردستان بزرگ میباشد کە در طول تاریخ زندگی در ان جریان داشتە است. این شهر هم اکنون پایتخت اقلیم کردستان میباشد و یکی از مکانهای استراتژیک سیاسی و جغرافیایی محسوب میشود.
=KTML_Bold=دربارەی قدمت این شهر=KTML_End=
شهر کنونی اربیل، در ابتدا بر روی قلعەای بنا شد بە نام #قلعەی اربیل# کە هم اکنون مرکز این کلان شهر میباشد. قلعەی اربیل در سال 2016 در لیست میراث فرهنگی یونسکو بە عنوان شهری از ابتدای ساخت تا کنون زندگی در ان ادامە دارد و خالی از سکنە نشدەاست ثبت جهانی شد.
دانشمندان بر این باورند که اربیل در حدود 6000 سال قبل از میلاد یک شهر پر رونق بوده و ای رونق و جریان زندگی تا به امروز ادامه دارد.
=KTML_Bold=و اما گذری بر تاریخ برگذشتە بر قلعەی اربیل (شهر کهن اربیل)=KTML_End=
در سالهای (2371-2316 ق.م)، به منظور تصاحب درآمدهای کلان و ثروت منطقه، حملات سارگون اکدی به اربیل رسید و این شهر به تصرف اکدیها درآمد.
در سالهای 2150-2050 قبل از میلاد، به پایگاه اصلی دولت #گوتی#ها، کە یکی از اجدادان باستانی زاگرس نشینها (کردها) بودند، تبدیل شد.
از سال 2050 تا 1950 قبل از میلاد، تحت حکومت سلسله سوم امپراتوری اور سومری قرار گرفت.=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:300px;height:20%;float:left;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2023/505335/0006.JPG=KTML_ImageCaption_Title=قلعەی اربیل=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=قلعەی اربیل=KTML_ImageCaption_End=
در سال 1600 قبل از میلاد و بعداً تحت فرمانروایی #کاشی#ها قرار گرفت که انها هم یکی از قبایل باستانی کرد بوده‌اند.
در همان زمان دولت آشور در شمال تأسیس شد و چندین قبیله دیگر مانند #میتانی# ها و خوریان (هوریها) در آن منطقه قدرت یافتند و در آشور اربیل و کرکوک تحت حاکمیت دولت #میتانی# بودند.
اربیل از زمان حکومت آشور (2500 تا 612 قبل از میلاد) در اوج توسعه و پیشرفت بود، سپس پایتخت مذهب آشوری و تاج و تخت الهه اشتار (اشتار اربیلا) معبد آشوری (منزل بانوی منطقه)، بود که سرچشمه و نماد پیروزی و (اشتار نینوا) الهه عشق و سرگرمی بود.
در سالهای 705 تا 681 قبل از میلاد پسرش سنحاریب جانشین او شد و از رودخانه بستورە در 20 کیلومتری شهر و قلعه اربیل که به کانال اب سنحاریب معروف است، بە مناطق دیگر آب کشی کرد.
در سال 612 قبل از میلاد امپراتوری #ماد#ها تأسیس شد و اربیل در مرکز این امپراطوری قرار داشت و بخشی از ان امپراتوری شد.
پس از ان، اربیل بخشی از امپراتوری هخامنشیان (اخمینی) شد.
در سال 331 قبل از میلاد، امپراتوری یونان به فرماندهی اسکندر مقدونی، امپراتوری هخامنشی را در نبرد اربیلا شکست داد و اربیل بخشی از امپراتوری یونان شد.
پس از مرگ اسکندر در بابل در سال 323 قبل از میلاد، اربیل (تمام عراق و سوریه) تحت سلطه سلوکی، یکی از فرماندهان اسکندر قرار گرفت.
در سال 148 قبل از میلاد تا 226 پس از میلاد، ایرانیان سلوکیان را که پیش از این بر اربیل حکومت می کردند، شکست دادند و یک دولت فدرال متشکل از چندین شاهنشاهی مانند رها، تدمر، شینگار، هزار و بعدها هدیاب تأسیس کردند. امپراتوری هدیاب این شاه نشین (میان دو رود کوچک و بزرگ) تاسیس شد. امیر ایزات یکی از معروف ترین شاهزادگان ایرانی بود که حق داشت تاج بلندی بر سر بگذارد و بر چهار ستون طلا بخوابد که به او کمک کرد تا به تخت سلطنت برسد.
در سال 83 قبل از میلاد به مدت 10 سال در زمان سلطنت نیگران پادشاه ارمنستان تحت کنترل ارتش ارمنستان قرار گرفت.
سپس پس از چندین حمله رومیان که معروفترین آنها حمله شاه کاراکولا در سال 2167 میلادی بود، اربیل اشغال شد و ایرانیان ویران شدند.=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:25%;height:20%;float:right;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2023/505335/0005.JPG=KTML_ImageCaption_Title=اربیل قدیم=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=اربیل قدیم=KTML_ImageCaption_End=
در سال 226 پس از میلاد در زمان پادشاهی اردشیر ساسانی، شهر اربیل از مدائن مورد حمله قرار گرفت و به دست ساسانیان افتاد و معبد زرتشتیان در آنجا ساخته شد در سالهای آخر حکومت این ایالت، اربیل و بیشتر مناطق مناطق اطراف تا ظهور دعوت مقدس اسلام صحنه درگیری های شدید و خونین بود.
ساسانیان در سال 612 پس از میلاد، مدائن، اربیل و بیشتر منطقه را از ترس حمله ارتش اسلام ترک کردند.
در سال 16 هجری قمری در زمان خلیفه جانشین عمر بن خطاب، سپاه اسلام به فرماندهی عقبه بن فرقاد وارد منطقه شد.
در سال 132 هجری قمری در نزدیکی اربیل، در جنگ سرنوشت ساز زاب، عباسیان بر بنی امیه پیروز شدند و اربیل به فرمانروایی عباسیان درآمد.
در زمان حکومت آل بویه در بغداد (333-447 هجری قمری)، کردهای هزبانی توانستند شاهزاده‌ای مقتدر در اربیل تأسیس کنند که جایگاه شایسته خود را بازیافت و روابط تجاری محکمی با شاهزادگان حمدانی و اوقلی در موصل و سوریه داشت.
این امپراتوری تا زمان کشف عمادالدین زنگی در موصل در سال 521 هجری قمری ادامه داشت که توانست به این امپراتوری پایان دهد و تمام منطقه را تحت کنترل خود درآورد.
در سال 1144 میلادی، زین الدین علی کوچک پسر بکتاکین که والی قلعه موصل بود، توانست در اربیل و اطراف آن، اصالتی مستقل به نام شاهزاده بکتیک تأسیس کند.
در سال 1168 زین الدین علی کوچک درگذشت و کوچکترین پسرش زین الدین یوسف قدرت را به دست گرفت و در سال 568ق/1190 برادرش مظفرالدین کوکبری فرمانروای اربیل شد. مظفرالدین با صلاح الدین ایوبی رهبر مشهور کردها بیعت کرد و با ازدواج با رابعه خاتون، خواهر صلاح الدین ایوبی به او نزدیک شد، در زمان شاه مظفرالدین، حکومت امپراتوری اربیل به اوج خود رسید و تمام منطقه به اوج خود رسید. شهررزور تحت حاکمیت امارت قرار گرفت که از رودخانه بزرگ تا #سلیمانیه# و دقوق اربیل خانه علما و فیلسوفان و مورخان شده است و دهها مدرسه و اداره خدمات و رفاه اجتماعی در این شهر افتتاح شده است. برای اربیل انجام شده و نهایت رونق و پیشرفت را به خود دیده است.اربیل در آن زمان در دوران طلایی خود بود. از برجسته ترین آثار آن دوره می توان به #مناره چولی#، مدرسه مظفری و بازارهای قیصریه در اربیل اشاره کرد.
پس از مرگ سلطان مظفرالدین در سال 1233، امارت اربیل زیر سایه خلیفه مستنصر بلال العباسی بازگشت.=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2023/505335/0004.JPG=KTML_Photo_Alt=0004.JPG=KTML_Style=width:25%;height:20%;float:left;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2023/505335/0004.JPG=KTML_Photo_End=
اربیل در زمان مظفرالدین و پس از مرگ وی مورد حمله مغول ها قرار گرفت و مردم اربیل در مقابل این دو حمله محکم ایستادند و شجاعانه از شهر دفاع کردند و به همین دلیل اربیل به شهر شکست دهندەی هلاکو معروف است.
پس از سقوط دولت عباسیان به دست مغولان در سال 656ق/1258، اربیل تحت سلطه مغولان درآمد.
در سال 1337 تحت حکومت ایلخانی ها و بعداً جلایری ها قرار گرفت.
سپس تحت فرمان دولت قرا قویلونها و سپس در سال 1410 تحت حکومت اق قویلونها قرار گرفت.
در سال 1508 تحت سلطه صفویان قرار گرفت تا اینکه ارتش ایران از ارتش سلطان سلیم دوم عثمانی شکست خورد.
در سال 1514 پس از نبرد #چالدران# و پیروزی ارتش سلطان سلیم دوم، اربیل و سپس کل عراق تحت سلطه امپراتوری عثمانی قرار گرفت.
این مناطق تا سال 1917 تحت سلطه عثمانی باقی ماندند، زمانی که نیمه استقلال امیرنشین های کردی به رسمیت شناخته شد، از جمله شاهزاده سوران در منطقه اربیل، که قوی ترین و پیشرفته ترین امیرنشین های کرد در اوایل قرن نوزدهم بود.
پس از شروع جنگ جهانی اول و معاهده سایکس پیکو، در بهار 1916، نیروهای روسی به فرماندهی سپهبد پاراشوف از طریق خانقین و ارومیه، راوندز را اشغال کردند تا بغداد را اشغال کنند.
در سال 1918، پس از اشغال بغداد توسط بریتانیا، اربیل تحت سلطه بریتانیا درآمد و کاپیتان هی فرماندار اربیل شد.=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:20%;height:20%;float:right;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2023/505335/0002.JPG=KTML_ImageCaption_Title=گسترش عنکبوت وار اربیل=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=گسترش عنکبوت وار اربیل=KTML_ImageCaption_End=
در سال 1921 پس از تشکیل دولت عراق و الحاق جنوب کردستان به ایالت عراق، اربیل به شهرداری تبدیل شد و احمدا فندی عثمان اولین فرماندار اربیل بود.
شهرداری اربیل در سال 1858 تأسیس شد و اولین شهردار آن حاجی احمد آقا عبدالوهاب بود.
در سال 1913 اولین خیابان اربیل آسفالت شد.
در سال 1928 اولین باشگاه کارمندان در اربیل افتتاح شد.
در سال 1932 برای اولین بار برق به اربیل رسید.
در سال 1775 حمام قلعه اربیل ساخته شد و مردم اربیل در این حمام غسل می کردند و به همین منظور چاهی در قلعه حفر کردند که عمق آن 60 متر و عرض آن 5 متر بود.
=KTML_Bold=اربیل در سال 2023=KTML_End=
این شهر کە هم اکنون یکی از شهرهای مهم و کلان منطقە محسوب میشود، مامن امنی برای مردمان مهاجر از کشورهای مختلف از جملە کشورهای همسایە همانند ایران و ترکیە و سوریە شدەاست و بیشتر کشورهای جهان کنسولگری خود را در این شهر گشودەاند و شهری امن از لحاظ سیاسی و فرهنگی میباشد. این شهر از لحاظ اب و هوایی، اب و هوایی تقریبا گرم دارد و زمستانهایی خشک.
نحوەی گسترش این شهر بە شکل مدور بە دور قلعەی کهن اربیل بودەاست کە بە واستەی راه و شاهراهها کە محەلهارا بە هم متصل میکند، عنوان شهر عنکبوتی بە ان دادەشدەات.
[1]