$Erdnîgariya Kurdistanê$
Kurdistan xwedî cihekî jeokulturî ye û piraniya erdên ku ji Iraq, Îran, Sûriye û Tirkiyê re hatine dayîn digre. Ger em bi kurtasî herêmên girîng bidin nasîn;
$Metîna li ku ye?$
Herêma Metîna li Bakurê Iraqê ye. Li Herêma Metîna, li ser sînorê Çukurcaya Colemêrgê ye. (Başûrê Kurdistanê)
$Zap li ku ye?$
Herêma Zapê li Bakurê Iraqê ye. (Başûrê Kurdistanê)
$Avaşin li ku ye?$
Herêma Avaşin li Bakurê Iraqê ye. (Başûrê Kurdistanê)
$Basyan li ku ye?$
Herêma Basyan li Bakurê Iraqê ye. (Başûrê Kurdistanê)
$Heftenîn li ku derê ye?$
Heftenîn herêmek e ku li bakurê Iraqê ye û bi dirêjahiya Çiyayê Qendîlê tê zanîn û nêzî Şirnexê ye. Heftenîn di nav sînorên bajarê Duhokê yên ser bi Hikûmeta Herêma Kurdistana Iraqê de ye. (Başûrê Kurdistanê)
$Xakurk li ku derê ye?$
li Bakurê Iraqê ye. Herêma Xakurkê li aliyê çepê Qendîlê ye. (Başûrê Kurdistanê)
$Kandil li ku ye?$
Piraniya çiyayê li ser sînorê Îran û Iraqê li zêdetir aliyê Iraqê ye. Xeta sînorê Îran û Iraqê jî ji lûtkeya Çiyayê Qendîlê derbas dibe û çiya dike du qat. Cihên herî girîng ên Çiyayê Qendîlê Pîranşehîra ku girêdayî Îranê ye, li aliyê rojhilatê çiyê û Silêmaniye ku li quntara rojava ye. Hema bêje hemû çiya, gelî û girên derdora wê tijî şikeft, çal û stargeh in. (Başûrê Kurdistanê)
$Mahmûr li ku ye?$
Mahmûr bajarokek kamp ye li bajarê Mûsilê li bakurê Iraqê. Nêzîkî 100 km dûrî Hewlêrê ye. (Başûrê Kurdistanê)
$Şengal li ku ye?$
Şengal an herêma Şengalê li bakurê Iraqê. Şengal herêmek e ku rûbera wê bi qasî 3200 kîlometre çargoşe ye. (Kurdistana Başûr)
$Hewraman li ku ye?$
Herêma Hewraman herêmeke çiyayî ye li ser sînorê Îranê û Iraqê. Di sedsala 19-an de, gerokên rojavayî ji herêmê re dibêjin Hêla Eagle. Girê herî bilind ê Hewramanê Çiyayê Şaho ye ku 3500 metreyan derbas dike. (Başûr û Rojhilatê Kurdistanê)
$Cîlo li ku ye?$
Herêma Cîlo, Çiyayê Cîlo; Çiyayekî bilind e ku li başûrê rojhilatê Gola Wanê ye û bi cemedan pêçayî ye. Her çiqas bilindahiya wê 4180 metre be jî, lûtkeya wê ya herî bilind Girê Reşko ye. 3 yemîn lûtkeya herî bilind a Tirkiyeyê ye. (Bakurê Kurdistanê)
$Zagros li ku ye?$
Çiyayên Zagrosê li ku ne? Çiyayên Zagrosê, zincîreke mezin a çiyayan bi dirêjahiya 1500 km ji sînorên Iraqê heta başûrê Kendava Farsê, li Îran û Iraqê ne. (Başûr û Rojhilatê Kurdistanê)
$Kato li ku ye?$
Li navçeya Beytûşşebaba Şirnexê. Bilindahiya Çiyayê Katoyê ku yek ji çiyayên girîng ê stratejîk ê herêma Başûrê Rojhilatê Anadoluyê ye 2850 metre ye. (Bakurê Kurdistanê)
$Cûdî li ku ye?$
Çiyayê Cûdî ku li herêma Başûrê Rojhilatê Anadoluyê di navbera bajarê Şirnexê û bajarê Silopiyayê de cih digire, ji bo gelek olên yekxwedayî û bi taybetî ji bo Îslamê çiyayekî gelekî girîng e. (Bakurê Kurdistanê)
$Gabar li ku ye?$
Çiyayê Gabar, yek ji çiyayên girîng ên Şirnexê ye. Çiyayê Gabarê ku bilindahiya wê 1850 metre ye, 20 km rojavayê Şirnexê ye. Li gundewarê Çiyayê Gabar ê li ser çiyayên Torosê dikeve, çemê Dîcle li gundewarê wê dikeve, çiyayê Cûdî li gundewarê wê dikeve, çiyayê Eruh li bakurê wê dikeve.
$Bagok li ku ye?$
Bagok Çiyayê ku di navbera Nisêbîn û Midyadê de dest pê dike û heta Hezexê dirêj dibe. (Bakurê Kurdistanê)
$Gap li ku derê ye?$
Li Herêma Başûrê Rojhilatê Anadoluyê ku ji deştên fireh ên çemên Firatê Jêrîn û Dîcleyê pêk tê, parêzgehên Adiyaman, Êlih, Diyarbekir, Gazîentap, Kilîs, Mêrdîn, Sêrt, Şanliurfa û Şirnexê cih digirin. Sûriye li başûr û Iraq jî li başûrê rojhilat e. (Bakurê Kurdistanê)
$Cizîr li ku ye?$
Herêma Cizîra Botan an jî Cizîr (bi kurdî : Cizîr ) navçeyeke parêzgeha Şirnexê ye li Tirkiyê. 400 m ji asta deryayê li aliyê rastê yê çemê Dîcleyê bilind e. wek bilind hatiye damezrandin. Li gor xeberên dîrokî, dîroka cîwarbûna li Cizîrê vedigere beriya Tofana Nûh. Dema ku ji destpêka serdema komarê ve navenda navçeyeke parêzgeha Mêrdînê bû, di 16'ê Gulana 1990'î de bi Şirnexê ve hat girêdan. Rûbera wê 460 kîlometre çargoşe ye. (Bakurê Kurdistanê)
$Cezîre li ku ye?$
Kantona Cezîrê li cihekî ye ku çavkaniyên petrolê lê tên dîtin. Herêma Cezîrê û Firatê ji aliyê erdî ve bi piranî ji deştan pêk tên. (Rojava Kurdistan)
$Çukurca li ku ye?$
Navçeya Çukurcayê li Herêma Rojhilatê Anadoluyê ye û girêdayî parêzgeha Hekariyê ye. (Bakurê Kurdistanê)
$Gara li ku ye?$
Herêma Gara navê herêma çiyayî ya Bakurê Iraqê ye. Herêma Gara bi qasî 40 kîlometre dûrî sînorê Tirkiyeyê ye. Dûrahiya Çiyayê Gara û Çiyayê Qendîlê, ku erdekî wî pir zirav e, dûr û çiyayî ye... (Başûrê Kurdistanê)
$Serhat li ku ye?$
Herêma Serhatê (bi kurdî Herêma Serhedê) bi fermî ew herêm e ku parêzgehên Îdir, Qers, Erdexan, Erzirom û Agiriyê yên Tirkiyê dihewîne. Ev herêm cihê ku bi Îran, Nexçîvan, Gurcistan û Ermenîstanê re derbasbûnek heye temsîl dike. (Bakurê Kurdistanê)
$Germiyan li ku ye?$
Herêma Germiyan li Başûrê Kurdistanê, li Silêmaniyê, li ser sînorê Kerkûk û Diyalayê ye. Germiyan herêmek e ku beşek ji sînorê Îranê ye. (Kurdistana Başûr)
$ÇEM$
$Çemê Arasê li ku ye?$
Çemê Arasê ku bi çemê Kura re digihêje deryaya Xezerê. Dirêjiya wê 1072 km û firehiya wê 102000 km ye. Çemê Arasê ku di nav sînorên parêzgeha Erziromê de ye jî ji sînorê Îranê digihêje sînorê Azerbeycanê. Çemê Arasê li çiyayên Çewlîgê û Erziromê ye.(Bakurê Kurdistanê)
$Çemê Dîcleyê li ku ye?$
Çemê Dîcleyê di nav çemên herî mezin û girîng ên Rojhilata Navîn de ye. Çemê Dîcleyê bi giştî 4 welatên hewzeyê hene. Ev welat ev in; Tirkiye, Iraq, Sûriye û Îran. Çemê Dîcleyê çemekî girîng e ku hewzeya 4 welatan heye. Çemê Dîcleyê diherike Kendava Farisî. Dicle bi dirêjahiya 1900 kîlometre yek ji dirêjtirîn çemên cîhanê ye. Ev çem di parêzgehên Diyarbekir, Elezîz, Mêrdîn û Batmanê re derbas dibe. (Bakurê Kurdistanê)
$Çemê Firatê li ku ye?$
Çemê Firatê ji bajaroka Aykurt a navçeya Erzinganê derdikeve. Çemê Firatê ku ji bajaroka Aykurt a Erzinganê derdikeve, bi rêzê ji parêzgehên Tuncelî, Elezîz, Meletî, Diyarbekir, Adiyaman û Gazîentabê derbas dibe. Firatê ku ji sînorên Tirkiyeyê derdikeve, ji Sûriye û Iraqê derbas dibe û diherike Kendava Farsê. Tuncelî bi Dîcleyê re çemê Firatê digihîne kendava Farsê. Ev her du çem, Ferat û Dîcle, axa Mezopotamya ya bi bereket û qedîm pêk tînin. Ferat jî wek Dîcle yek ji xwînerên jiyana Mezopotamyayê ye.[1]
Kurdipedia wergera jî Tirki- Sara Kamela