تارېخو ئەدەبیاتو یارسانی
بەشۍ ویس و حۆتەمە
عابیدینو جافی(1320ز _ 1394ز)
عابیدین: کوڕو(نووروڵڵاو جاف)ین، بە پاو کتېبو سەرئەنجامی ساڵەو(720ک) جە شارەزوو ئامان دنیاوە، لاو مەڵڵا ئەلیاسو شارەزووریۆ دەسشکەردەن بە ۋانای، دماتەر زانستەکۍ کەلام و بەلاغەتیش لاو مەڵڵا غەفووری شارەزووریۆ ۋانێنۍ، پېوەڼییش چەنی خوڼەوارا و پاڕەوا سوفیزمی بەهېز بییەن، دمایی یاوان بە سوڵتان سەهاکی و بییەن بە یۊ جە یاران و پاڕەواش. دما ساڵەکا سەڎەو(797ک_ 1394ز) کوچی دمایینش کەردەن.
عابیدین، یۊن جە شاعېرە نامدارەکا ئەدەبیاتو یارسانی، زوانی شېعریش تېکەڵاوەن، زیاتەر لاو دیالێکتو کرمانجی ۋارینیرە مەڕیۊۋە، سەرەڕاو ئانەیە کە شېعرەکېش بە هەۋاو دیالێکتو گورانی واچیێنۍ، هۆڵېش دێنۍ پېسە ئەدەبی میللی و زوانو ساکارو دلۍ خەڵکی شېعرۍ واچۊن، هۊکارو ساکارییەکەیچش زیاتەر ئانەبەییەن کە عابیدین دەنگش وەشبییەن و یۊ بییەن جە تەنبوور ژەنەکا سوڵتان سەهاکی.
پېسە بەرمەگنۊ چا سەردەمەنە کۆرسو چڕیەی سروودە ئایینیەکۍ یارسانی بایەخدارۍ و پەڕ زەوقۍ بیېنۍ، جە دېڕە شېعرێنە نامۍ بەعزێ دەنگ ۋەشاو تەنبوور ژەنا ڕوژگارە کۊنەکا چواردەورو سوڵتان سەهاکی ئامێنۍ:
نەکیسا، ئەحمەد، باربەد، عابیدین
ها فەرهاد، داوود، شاپوور، پیر مووسین
(نەکیسا و باربەد) جە دەنگ وەش و موسیقاژەنەکا سەردەمو خوسرەوی پەروېزی ساسانی بیېنۍ، ئانەی یاگۍ سەرنجیەن، ئانەن شېعرە لیریکییەکۍ عابیدینو جافی، ئانېشا کە بە دیالێکتو کرمانجی ۋارینی واتېنېش سەرو کېشو هەشت سیلابی شېعرۍ میللیۍ(فولکلور)ی ڕېکېۋسیېنۍ، هەرچی شېعرەکۍ تەرېشەنۍ کە بە دیالێکتی گورانی واتېنېش، بە دەستورو کېشو شېعرەی گورانی بەرنەشیەن کە(دە سیلابین). جە کتېبو(دەورەو عابیدین)ی بەشێ جە شېعرەکا شاعیری جەمۍ کریێنێ، جە شېعرێنە شاعېر ۋیر و هەسش بەرمەوزۊن وەراوەر بە(مەعشووق)ی، فرە شۊنیشەرە گېڵان تا ئېستەنشۆ:
من عاشقی خاوەند کارم
عەشقی یارە وا بێ عارم
ئەمن گراو شاو وار یارم
نوختەی خودا وا لە زارم
ئەز کە وێڵ بووم لەجێ و شارم
بەلەدمی کرد شای شاسوارم
بەزەربی دەست کەماندارم
بە فیدای یاری کردار دارم
کە منی خستە سەر ڕێی ڕاسی
هەتا بژیم بە بێ کەسی
من عابیدینی کاکەییم
ئاخر بە یاری خۆم گەییم
جە لاو شاعېریۆ کەردگار ڕانیشاندەرو وەشکەرو گرڎ چېوێن، بەختیار ئا کەسەنە کە ڕای ڕاسە بېزۊۋە:
خودا ئاوی دا بە تۆمم
سەوز بوو گۆنەڵ لەناو هۆمم
گوڵی کردە و بتەی جۆمم
گەییە کشتم بە هەفت یۆمم
هەر وەک حەنیف میۆ و مۆمم
تووایەوە لە تەک زۆمم
بە دووی ڕاستی گەڕا دۆنم
تا دەرکەوێ جێگە و شوێنم
دی کەس نییە بکا لۆمم
هەڵسێ و بێتە بەر و بۆمم
چونکە پاک و ڕاست و ڕۆنم
لە بۆ دوژمن بای سەبۆنم
خودام ئەوێ و وەک ئەستۆنم
لە بۆ خەڵقی ڕەهنمۆم
ئەچی شېعرېنە باس جە خەلق بیەو ئاڎەمیزادی کەرۊن، کە خوڎا خالقی ڕاسیەن، ئاڎ ئاوەو تۊموو ئېمەش دان، تۊمەکۍ چرۊشان بەردان، دماتەر گوڵشان کەردەن، دمای حۆت ڕۋا تڼگنانشاوە، پېسە ئایینو ئیبراهیمی بییەیم ڕۊشنەن، ڕۊشنایی یاوان خانەوادەم، من خوڎای پەرسوون.[1]