تارېخو ئەدەبیاتو یارسانی
بەشۍ یاڼزەهەمە
قوناغەکۍ ئەدەبو ئایینو یارسانی:
پیرەکۍ یارسانی، خاوەن ۋیرو باوەڕو هەم خوڼەوارۍ بیېنۍ، بە کوردی ۋیرشان کەردەنۆ، فەلسەفەو ئایینەکەیشان بە شېعرۍ بەیان کەرېنۍ، جە قاڵبو شېعرۍ میللیۍ فولکلورینە، هەر ئا قاڵبەیە بەکارئارېنۍ پەی بەرۋستەی هەسس و نەسس و دەروونیشا و دەستوورو ئایینەکەیشا. بېگومان ئا پیرۍ ئایینو یارسانی پی بەرهەماشا، با بە شاعېرۍ و ملانە دلۍ تارېخ ئەدەبی نەتەوەیی.
ئەدەبو ئایینو یارسانی سەرو یەرۍ قوناغارە بەش بۊن:
قوناغەی یەکەمە: ئەدەبیاتو ئایینو یارسانی جە سەدەکا (10 و 12 ز) ی، ئی بەرهەمە ئەدەبی_ ئایینیە چا دەفتەر و نامانە پارېزیێنۍ کە بە نامۍ (دەورەو باڵووڵ) ، (دەورەو بابا سەرهەنگی) ، (دەورەو شا خوشێنی) ، (دەورەو بابا ناۋسی) ی تۊمارۍ کریێنۍ، جە کتېبو (سەرئەنجامی) نە نویسیێنێ.
یارسانەکۍ ئینێ سەرو ئا باوەڕیۆ کە جە دەورەو ئیسلامینە جە سەڎەی دوەمی کوچی باڵووڵی دانا (806 ز) کوچی دمایېنش کەردەن، یەکەمین کەس بېیەن جە هۆرامانەنە ئایینو یارسانیش تازەکەردەنۆ، چن شېعرێ کوردیېچشا بە نامۍ ئاڎیۆ جە وەڵاکریایۆ (دەورەو باڵووڵی) نە نویستېنێ.
قوناغەی دوەمە:
ئەدەبیاتو ئایینو یارسانی جە سەدەکا (13 پەی 15) ی، ئینە گرنگتەرین دەورەو تازەکەردەیۆ ئایینو یارسانین سەرو دەسو (سوڵتان سەهاک) ینە.
کتېبو سەرەکی ئی ئایینەیە (سەرەنجام) ەن کە جە نویستەی (سوڵتان سەهاک) ین، ئا شېعرۍ سوڵتان سەهاکی و یارەکاش نیێنېرە، پۊپەو ئەدەبیاتو ئایینو یارسانېیەن، بېجگە سەرەنجامی، سەردەمو ژیوای سوڵتان سەهاکینە گەلێ کتېبۍ تەرۍ ئامێنۍ دلۍ، پېسە (دەفتەرو پردیوەری) کە (دەفتەرو دیوانە گۆرە) یچش پەنەماچان، (دەفتەرو ساوا) ی، (دەفتەرو ڕامیار) ی، (دەفتەرو زوڵال زوڵال) ی، (دەفتەرو گەواهی غوڵامان) ی، (دەفتەرو شندروێ) ی، (دەفتەرو عابیدینو جاف) ی، ....هتد.
قوناغەی یەرەمە:
ئەدەبیاتو ئایینو یارسانی جە سەدەکا (16 پەی سەرەتاو 20) ی، ئینە دووبارە کەردەیۆ ۋیروڕاو سوڵتان سەهاکییەن، دماتەریچ جووڵەو شېعرەو ئایینو یارسانی تاکو سەرەتاو سەڎەو ویسەمی بەردەوام بی، بەرهەمە بە بایەخەکېشا ئی دەورە و کەلام و دیوانېنۍ:
(دەورەو ئاتەش بەگی) ، (دەورەو بابا جەلیلی) ، (دەورەو چل تەنی) ، (دەورەو حەیدەری...سەید براکە) ، (دەورەو هەیاسی) ، (دەورەو هەفتەوانەی) ، (کەلامو ئەڵماس خانی) ، (دیوانو دەروېش قولیی کرندی) ، (دیوانو زولفەقاری) ، (دیوانو سەید یەعقووبی ماهی دەشتی) ، (دیوانو شا تەیمووری بانی یارانی) ، (دیوانو قاسید....قاصید) ی، (کەلامو شېخ ئەمیری) ، (کەلامو نەوروزی) ، بەپاو بەرنامەو ئی کتېبەیە تەنیا قوناغەی یەکەمە و دوەمە جە ئەدەبیاتو ئایینو یارسانی مەگنانە دلۍ ئی بەرگەیە، ئانۍ تەرۍ دمایی یاگۍ وېشانە باسشان کەرمۍ.[1]