#کاتێک ئیمپراتۆر خودایی بوو# بریتییە لە ڕۆمانێکی جولی ئۆتسوکا کە وەرگێڕ #ژوان شوانی# لە ئینگلیزییەوە بۆ زمانی کوردیی وەرگێڕاوە.
خوێندنەوەی: دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم
ئەدەبیاتی ژاپۆنی، کە لەم چەند ساڵەی دواییدا لە ڕێی وەرگێڕانەوە، کۆمەڵێک نووسەر و دەقیان هاتووەتە نێو ئەدەبیاتی کوردی، نزیکتر لە زۆرێک لەو ئەدەبیاتە ئەورووپی و ئەمەریکیانەیە کە پشکی شێریان لە کایەی وەرگێڕاندا پێ بڕاوە. گرنگی ئەم ئەدەبیاتە وێڕای نزیکی جوگرافی، دەتوانێت لە ڕووی مێژوو و کۆمەڵناسیشەوە بەشدارییەکی کارا بکات. بە تایبەت کە ئەو گەلەش هاوشێوەی ئێمە تووشی چەندین کارەسات و ماڵوێرانی هاتوون، چەندین دیکتاتۆر ئازادی و ژیانیانی لێ زەوت کردوون و ترس و هەڵهاتن بەشێک بووە لە خەونی ژاپۆنی. ئەم ئەدەبیاتە لە ڕووی فۆرم و ناوەرۆکیشەوە گوڕ و تینێکی بەرچاو دەدات، بە تایبەت لە باری گێڕانەوەوە و وەستان لەسەر وردەکارییە نەبینراو و ناگرنگەکان و تیشک خستنەسەر ئەودیوە نادیارەی کە دەبێتە بزوێنەری کارە گەورەکان و خاڵی وەرچەخان. ئەدەبیاتی ژاپۆنی خاوەنی چەندان نووسەری گەورەیە، کە لە ئاستی جیهاندا ناسراون و ئەمڕۆ چاوێکی تایبەت و چاوەڕوان، لەسەر ئەو ئەدەبیاتەیە. نووسەرانێکی وەک یاسۆناری کاواباتا، میشیما، مۆراکامی، هان کانگ، جولی ئۆتسوکا و چەندینی تر نوێنەرایەتی ئەو ئەدەبیاتەن لە تەواوی دنیادا.
جولی ئۆتسوکا، بە ڕەچەڵەک ژاپۆنییە و لە کالیفۆرنیا لەدایکبووە. سەرەتا بە کاری نیگارکێشی و دواتریش نووسین، خەریک بووە. خاوەنی دوو ڕۆمانە: «کاتێک ئیمپراتۆر خودایی بوو 2002، بوودای ناو هەورەبانەکە 2011» لە هەردوو ڕۆمانەکەیدا حاڵ و هەوای خێزانە ژاپۆنییەکان دەگێڕێتەوە، کە بە زەبر و زۆرەملێ ڕادەگوێزرێن بۆ خاکی وڵاتێکی بێبەزەیی؛ ئەمەریکا و مەحکووم بە کاری قورس و سووکایەتیپێکردن و توندوتیژی جەستەی و دەروونی دەبنەوە. نیگای هەڵبژێردراو و وەگێڕی ئەو، ژنە، ئەمەش لە خۆڕا نییە، چون خودی ئەم نیگایە وردتر و قووڵتر لە نیگای پیاو دەتوانێت ببینێت و بگێڕێتەوە. ئۆتسوکا لە هەردوو ڕۆمانەکەیدا، لە دوو گۆشەنیگای جیاواز، بەڵام بۆ هەمان کارەسات و مێژوو، بە سەردەمی تاریک‌ونووتەکی پاش جەنگی جیهانی دووەمدا، بێ چاوپۆشیکردن لە بچووکترین غەدر و ناعەدالەتی، دەمانبات.
ئەگەر لە «بوودای ناو هەورەبانەکە»دا لە ڕاوی کەسی یەکەمی کۆوە [ئێمە] تراژیدیای ڕاگواستن و ئەتککردن و سووکایەتی بەکۆمەڵ ببیستین، ئەوا ڕۆمانی «کاتێک ئیمپراتۆر خودایی بوو» ئەم ئاستە لە تراژیدیا و گێڕانەوە بەرتەسک دەبێتەوە بۆ سەر خێزانێکی بچووک و چوار کەسی. نووسەر، ڕیزبەندی پەڕتووکەکانی لە ڕووی مێژوویی و کۆنتێکستەوە پاش و پێشێک پێ دەکات؛ واتا «بوودای ناو هەورەبانەکە» وەک پێشەکییەکە بۆ ڕۆمانی یەکەم «کاتێک ئیمپراتۆر خودایی بوو»: لە «بوودای ناو هەورەبانەکە»دا خێزانە ژاپۆنییەکان لە زێدی خۆیان بە بەڵێن و وادەی ژیانێکی باشتر و خۆشتر بە کەشتی و بە پانتایی زەریادا دەبرێنە ئەمەریکا و لەوێش بە چاوی خۆیان دەبینن چۆن خیانەت بە وادە و بەڵێنەکانیان دەکرێت. هەرچی ڕۆمانی «کاتێک ئیمپراتۆر خودایی بوو» هەر باس لە حاڵ و هەوای خێزانە ژاپۆنییەکانە، بەڵام پاش گەیشتن بە ئەمەریکا و نیشتەجێبوون و جێگیربوون تێیدا؛ حاڵ و هەوایەکی خراپ و ناجێگیر، ژیانێکی داڕماو. دەکرێت هەردوو کارەکە وەک دوانە، یان دوو ڕۆمانی پێکپەیوەست بخوێنرێنەوە، کە وێنەیەکی گەورەتر دەنەخشێنن و کارەسات و غەدرێکی گەورە لە زەینی خوێنەردا بۆ هەمیشە دەهێڵنەوە. ڕۆمانی «کاتێک ئیمپراتۆر خودایی بوو» بەو تابلۆی ئاگادارییە دەست پێ دەکات کە بە دیوار و قەدی درەخت و وێستگەی پاسەکانەوە هەڵواسراون سەبارەت بە ڕاگواستنی خێزانە ژاپۆنییەکان لە ئەمەریکا. ساڵ: 1942. ژنەکە (دایک) دەگەڕێتەوە و دەکەوێتە ماڵکۆکردنەوە. بە خاکەناز دەکێشێت بە سەری سەگە پیرە سپییەکەیدا و دەیتۆپێنێت، تووتییەکەیش لە تاریکیی شەودا بەڕەڵڵا دەکات، کە هەر دەڵێی میتافۆڕە بۆ چارەنووسی خۆیان لە تاریکی و سەرگەردانیدا. ڕۆژی دواتر لەگەڵ کچ و کوڕە بچکۆلەکەیدا سوار قیتاریان دەکەن و دەیانبەن. قیتار بە لۆژە لۆژ، وەک کابووسەخەون، چما هەر نەگات و سەروسەکوتی پۆلیسیش بەنێو ڕاڕەوی شەمەندەفەر و ئەو هەزاران پەنابەرە ژاپۆنییەدا بێن و بڕۆن، ڕێگەیش، ڕێی هات و نەهات وەک تاریکایی و لێڵی ناخی ژاپۆنییەکان، هەر درێژ و درێژتر دەبێتەوە.
باوک چەند ساڵە براوە بۆ ئەوێ (ئەمەریکا) و جار جار نامەیەکی سانسۆرکراوی دەگات و لەوەی کە چی دەگوزەرێ و چۆن دەگوزەرێ، لە نامەکانیدا نیین و گوتەکان و دێڕەکانی لێڵ و ناڕوونن، ئیدی هیوایەک بە گەڕانەوەی نییە: «دەزانی چی شتێک زۆر نیگەرانم دەکات؟ هەندێک جار ڕوخساریم بیر ناکەوێتەوە.» ئەمە قسەی دایکە، لەوپەڕی نیگەرانیدا، «ئەو شەوەی دەستگیر کرا، داوای لێ کردم پەرداخێک ئاوی بۆ بەرم. تازە چووبووینە جێگە و منیش زۆر ماندوو بووم. هێزم تێدا نەبوو، پێم گوت خۆی بچێت بیخواتەوە. وتی: ‘جاری داهاتوو خۆم دەچم.’ ئینجا ڕووی کردە ئەودیو و خەوی لێکەوت. ئەو کاتەی دەیانبرد، من بیرم لەوە دەکردەوە کە ئەو ئیدی تاهەتایە تینوو دەبێت.» دیسان خەیاڵاتی ژنەکەیە بۆ مێردەکەی، نەبوویەک و بەتاڵاییەک لەناو ماڵدا، لە ڕۆحدا. لە خەیاڵی دایکدا هەمیشە کۆمەڵێک پیاو لەبەر دەرگان: «تەنیا پێویستمانە چەند پرسیارێک لە مێردەکەت بکەین.» و بیبەن، ساڵانێک بێسەروشوێنی بکەن، ئایا ئەمە هەمان وێنەی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو نییە کە ڕژێمی بەعس هەڵیان دەکوتایە سەر ماڵەکان و بە مەبەستی تەنیا چەند پرسیارێک، مێرد، باوک، برایان دەبرد و چیدی نەماندەبینینەوە!
پاشان ژیانی کەمپ دەست پێ دەکات و یاساکانی: «سەبارەت بە پەرژینەکان: بۆت نەبوو بەسەریدا بڕۆیت، بۆت نەبوو بەژێریدا بڕۆیت، بۆت نەبوو بە دەوریدا بڕۆیت، بۆت نەبوو بەناویدا بڕۆیت. لێرە دەڵێین هۆڵی نانخواردن، ناڵێین هۆڵی ژەمەخواردن؛ شورای ئەمن، نەک پۆلیسی ناوخۆ، دانیشتووان، ڕاگوێزراوان نا؛ بارودۆخی دەروونی نەک مەعنەویات. لە بارەی خواردنیشەوە: دووبارەکردنەوە نییە جگە لە نان و شیر. پەڕتووک: هیچ پەڕتووکێکی ژاپۆنی لێ نییە. لە بارەی ئایینیشەوە یاسا هەبوون: شینتۆی ئیمپراتۆرپەرست ڕێگەپێدراو نییە.» دیارە کە ژیان لە لووتکەی دیسپلین و چاودێریدایە. کەمپ، وەک بیرمەندی ئیتاڵی جۆرجیۆ ئاگامبێن دەڵێت: «بەرهەمی دۆخی نائاسایی و یاسای سەربازی یان حوکمی عوورفییە، بە جۆرێک دەکرێت بڵێین کەمپ ماتریالیزەبوون یان بەدیهاتنی دۆخی نائاسایییە.» لە بیرکردنەوەی ئاگامبێندا کەمپ نۆمۆس یان یاسای سەردەمی مۆدێرنە. لە دۆخی کەمپەکاندا، کە هەواش ئەگەری خیانەتلێکردنی هەیە، یاساکان سنووردار و بچووک دەکرێنەوە، خواردن، خەوتن، هەستان، چوونە ئاو دەست، گانکردن و تەنانەت بچووکترین جموجووڵەکان لەژێر بلاجیکتۆری بزۆز و چاوی زەقی پۆلیسدا دەگوزەرێت. کەمپەکان توانای جێگۆڕکێ و شێوەگۆڕکێشیان هەیە: لێمان نەشێوێت مەرج نییە کەمپ هەر لەدەرەوەی شار و لە دڵی بیاباندا لێ بدرێت، دەسەڵاتی سیاسیی تۆتالیتاریزم دەتوانێت هۆڵەکانی چاوەڕوانی، ستادیۆمەکان، تەنانەت خودی ماڵەکانیش بکات بە کەمپ و دۆخی نائاسایی تیایاندا باڵادەست بن. هەروەک چۆن کاتێک خێزانەکە بە مەرج: [ئێستا ئێوە ئازادن، بەڵام قەت متمانەتان پێ ناکرێت.] پاش سێ ساڵ و نیو لە کەمپ ڕزگاریان دەبێت و بۆ شوێنی نیشتەجێبوونیان دەگەڕێنەوە، دەبینن زەمەن دابەش بووە: زەمەنی بەر لە کەمپ و زەمەنی پاش کەمپ. چیدی نیگاکان و هەڵسوکەوتەکان وەک پێشوو نین و ئیتر ئەمان وەک غەریبەیەک تەماشا دەکرێن، لەوەیش پتر؛ وەک خیانەتکار و جاسووس. ئەم وێنانە بۆ ئێمە هیچ نامۆ نین، بە سەدان جار ئەزموونمان کردوون، هەر بۆیە ئەم ئەدەبیاتە هەر دەڵێی لە ئێمە و بۆ ئێمە دەدوێ، هاوشوناسیمان لەگەڵ دەکات و هاودڵیش. هەر ئەمەشە گرنگیی ئەم ئەدەبیاتە لە چێژ و سەلیقە و جوانیناسیی تێدەپەڕێنێ و وەک زەروورەت دەیناسێنێت.
لە ڕۆمانی “کاتێک ئیمپراتۆر خودایی بوو”دا دەبینین کە ئەم دۆخە نائاسایییە درێژەی هەیە: کاتێک باوک پاش ساڵانێک بەر دەبێت و دەگەڕێتەوە، ئەو جگە لە پیاوێکی خەمۆک و بێدەنگ هیچی تر نییە، شکست بە چاوەڕوانیی ژن و منداڵەکانی دەهێنێت، ئەو بینایەی لەسەر گەڕانەوە و ئامادەیی ئەو لە ماڵدا بنیادیان نابوو؛ دەڕووخێت: نائومێد و تەنگەتاون لەوەی بە مێرد، لەوەی بە باوک، بانگی بکەن. بە کاتژمێر لە لێواری تەختەخەو دادەنیشێت و لە پەنجەرە دەڕوانێت، وەک ئەوەی بە نیازی ڕوودانی شتێک بێت. شەوان بە دەم وڕێنە و مۆتەکە خەبەری دەبێتەوە و هاوار دەکات. ئەو لە هەر هەستێکی ئینسانی خاڵی کراوەتەوە و وەک بوونەوەرێکی حەپەساو و بێهیوا، کە ئیمکانی دووبارە میقاتکردنەوەی لەگەڵ ژیان و دەوربەردا نزیک بە مەحاڵە، بەناو ماڵدا دێت و دەچێت. هەست دەکات لەژێر چاودێریدایە و هەر ساتێک بە بیانووی چەند پرسیارێک، ئەگەری ئەوە هەیە بە نەعل و ڕۆبی حەمامەوە بیبەن.
ئۆتسوکا لە هەردوو ڕۆمانەکەیدا، بە ئیشتیها و حەزێکی سەرڕێژ، لە باسکردنی حاڵی خەڵکانی ڕەشوڕووتی ژاپۆنی و خولقاندنی ئەدەبێکی زەرووری و نەمر، بێتاقەت و وەڕز نابێت. ئەو لەپێناو بە دەستهێنانی داوای بازاڕ و بە گوتەی ئەدۆڕنۆ «پیشەسازیی کولتوور»دا میکیاژ و جوانکاریی بۆ ئازار و ئەتککردن و سووکایەتی و ئیهانە و توندوتیژیی ناکات. کاری ئەو دیکۆمێنتاری و پاراستنیش نییە، گەرچی ئەو ئەرکانەیش هەڵدەگرێت و زیاتریش، بەر لە هەر شت کاری ئەو ڕۆماننووسینە و پێشاندانی بڕگەیەکە لە مێژوو، بڕگەیەک لە غەدر و ناعەدالەتی، لە فۆرم و سیاقێکی گەردوونیدا.
لە کۆتاییدا پێویستە بگوترێت ڕۆمانی “کاتێک ئیمپراتۆر خودایی بوو”ی جولی ئۆتسوکا، لەلایەن ژوان شوانی، لە ئینگلیزییەوە سەرکەوتوانە و بە زمانێکی مۆدێرن کراوە بە کوردی و لەلایەن “دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم”ەوە لە ساڵی 2016دا چاپ و بڵاو کراوەتەوە. [1]