د. نەسرەدین ئیبراهیم گۆلى*

ئەڤ بابەتە نهێنى و بەرسڤەکە بۆ وێ پرسیارێ، بۆچى هندەک وەلاتێن ڕۆژئاڤایێ دژى سەرۆک بارزانینە. چ پێنەڤێت کارەساتێن کوردان ب هەمى ئایین و پارچەیێن خوەڤە، ل سەر دەستێ مۆسلمانان و نەخاسمە هەر سێ نەتەوێن فارس و تورک و عەرب، ئه و تراژێدیانە زمان ژ وەسفا وان دکەڤت و گوهى شیانا گوهدارى و پەیڤا شیانا ڤەگێڕانا وان نینە.
پشتى قەنجیێن سەلاحەدینێ ئەیۆبى و دویندەها وى ل گەل جیهانا ئیسلامى کرین، ئه و ڕژدییا کورد هندە پێداگریێ ل سەر دکەن ڤیابا هەتا نۆکە جیهانا ئیسلامى پێکڤە بڕیار ل دۆر ئازادیا کوردا دابایە، لێ وان نەتنێ ئه و قەنجى ژبیرکریە، بەلکۆ یا ب ئاڤێ ژى داى، و “شەیێ وێ هند خراب یێ د سەرێ کوردا ڕا شکەستى”، هەتا نوکە ژى جیهانا مەسیحیەتێ و پشتى ئه و شەڕێن ب ناڤێ بێ ڕامانا “خاچپەرێستان” د ناڤ موسلماندا بەلاڤ، کێمترین دەلیڤە نەدایە ئەڤ نەتەوە سەرێ خوە ڕاکەت و ڕۆژەکا ئارام ببۆرینیت.
کورد ژ پشتى سەلاحەدینى وەرە قوربانیێ ململانێیا دو جەمسەرێن ئاینى بوویە و پشتى وان ژى دوجەمسەریا سیاسییا بلۆکێن شێعە و سوننەیێن موسلمان و ل دووڤ دا ڕۆژئاڤا و ڕۆژهەلاتا مەسیحى و پاشى ژى و پشتى دەرکەتنا پەترۆلێ ئه و ژى هاتە سەر و ل سەروبەندێ جەنگێ سێیێ یێ جیهانى ل سەر بابەتێ ئاڤێ، دێ ئه و “نەه ژى ئێنە سەر وان دەها”!
هندى کە ڕۆسیایا مەسیحى بوو چ د ململانێ ل گەل ئیرانا سەفەوى شێعى و چ ل گەل تورکێن عوسمانى سوننە، چویڤێ وان هەر ب کوردان کەتیە، پاشى ژى و ل بن فەلسەفەیا مارکسیزم لینینیزمێ مافێ وى نەتەوەى ب ڕەنگ و ناڤ و شێوازێن جودا و نەخاسمە بنبڕکرن و ڤەگوهاستن و هشککرنا دارا ب هێزا هزرا نەتەوەیێ و نەهێلانا وێ د مێنتالیتە و باوەرێن کوردان و … هتد، هاتیە بنپێکرن. هەتا کو گەهاندنا پەیاما کوردان بۆ جارا ئێکەم د جڤاکا نێڤدەولەتى و ب ڕێیا وەلاتێ هەڤپەیمان یان باشتر بێژین بندەستێ خوە یێ وەکى مەغۆلستان ل ناڤەراستا سەدێ بیستێ تنێ کارتەکا فشارێ بوویە ل سەر هەڤڕکێ خوە یێ سەرەکى، ئانکۆ ئەمریکا.
هندى فرەنسایە، پشتى دەیناندنا نەخشە و سنۆرێن نوو ل دەڤەرێ ئاگرێ د ناڤبەرا کوردان ل گەل نەتەوەیێن دۆرماندۆر و نەخاسمە عەرەبان خۆشکریە و ب تایبەت ژى بۆ ڕاگرتنا بەلانس و هەڤسەنگیێ د ناڤبەرا وان ل دەڤەرێن دەستهەلاتا خوە هەمى ڕێکەک تاقیکریە.
هندى ئەڵمانیایا جەنگێ جیهانیێ دوویێ بى بۆ هندەک بەرژەوەندیان، بزاڤێن خوە ل کوردان نێزیککرنێ کرینە و تنێ و وەکى گەلەکێن دیتر وەکى کارتەکێ ل دژى هەڤڕکێن خوە بکارئیناینە.
هندى بەریتانیا یا ئەنگلۆساکسۆنە ژپێخەمەت پاراستنا بەرژەوەندیێن خوە ژ یاریکرن ب چارەنڤیس و دۆزا کوردى بۆ خوە مژوولاهیەک مەزن دروستکریە. هەردەم د وى بابەتى دا هلکێشان و داکێشان یا پێکرى ل دووڤ ویست و حەزا خوە. ئەڤ وەلاتە بەرى هاتنا ئەمریکا بۆ ناڤ هەڤکێشێن سیاسیێن دەڤەرێ مەزنترین ئاستەنگ بوو ل بەر گەهشتنا دەنگێ زەلالێ کوردان بۆ جیهانا دەرڤە و بۆ ڤێ چەندێ هەر پرۆپاگندە و ڕێکەک جەڕباندیە. هەتاکۆ بزاڤێن کوردان ل ناڤ خەلکێ جیهانێ ب بزاڤێن ئاینى و … ناڤێن پشکەفتى و کلاسیکیێن هەڤشێوە دایەناسین، ل دەمەکى کو هەر وى وەلاتى و ل جهێن دیتر و بۆ بەرژەوەندیێن خوە پشتەڤانیێن بێ وێنە ل بزاڤێن ئایینى دکرن و نموونە ژى وەهابیزم و ئیخوانیزم و بەهائیزم و سەیهۆنیزم و … هتد، بووینە کو هندەک ژ وان بزاڤێن ڕادیکالى و توندهاژۆ بووینە.
پشکداریا وى وەلاتى د پەیماننامەیێن جوداجودایێن نێڤدەولەتى و نموونا هەرى زیندى ژى سەعدئاباد مەزنترین بەلگەنە ڤێ چەندى نیشانددەن، ژ بلى دژاتیکرنا ئه و شۆڕەشێن کورد تێدا گەلەک ل ئارمانجێن خوە نێزیک دبین وەکى شێخ مەحموودى و شۆڕەشا ئێکێ یا بارزان ل چەرخێ بیستێ.
بەریتانیایێ هەمى دەمەکى ژپێخەمەت پاراستنا سۆزا خوە و پێداگرى ل سەر ئێکپارچەیا وەلاتێن کو کورد تێدا بندەست و نەخاسمە ئێراقا نوو، یا ڤیاى کورد لاواز و پەرتەوازە و شەپلى بن، هەتاکو هەکە ب نرخێ کوشتن و جینۆسایدا وان بیت. پشتى هاتنا ئەمریکا ژى بۆ ناڤ هەڤکێشەیێن سیاسى ل دەڤەرێ و نەخاسمە د دەرگەهێ هندەک وەلاتێن ڤێ دەڤەرێ، چ ئەوێن عەرەب و ژ کەرب یان ترسا شێعە و ئیرانێ ئه و ڕێک بۆ خۆشکرى، و چ ئەوێن نەعەرەب یێن ژ ترسا عەرەب و مۆسلمانان پشتا خوە ب ڕۆژئاڤاڤە گرێداى، هێشتانێ ژى باندۆرەک مەزن یا ل سەر بڕیارێن چارەنڤیسسازێن دەڤەرێ و نەخاسمە ژى بابەتێ گرێداى ب کوردان ڤە یا هەیى. مەزنترین بەلگە ژى بۆ ڤێ گۆتنێ دژاتیکرنا وى بى بۆ ڕیفراندۆما سەربخۆیا کوردستانێ بى. ئه و کارێ ب باوەرا گەلەک بسپۆر و شەهرەزایان باشترین و دروسترین و دیمۆکراسیترین و ئاشتیخوازانەترین ڕێک بى و نەتەوێ کورد ب هەمى ئۆل و لایەنانڤە ب نێزیکى (93%) دەنگ بۆ ئازادیێ و سەربخۆیێ دا و نیشاندا ئەڤە هیڤى و خەونا هەر کوردەکیە. بەلێ بەریتانیا ب ڕێیا پشتەڤانیا هندەک کەس و لایەنان ل کوردستانێ، ئەوێن تێهنى پارە و دەستهەلاتێ و شووشتى ژ بهایێن ئێکگرتن و ئێکرێزیا نەتەوەیى بین و دەیناندنا کەنالێن پێشکەفتى و ڕاگەهاندنەکا تژى زڕنابێژێن بناڤۆدەنگ، و گرێدانا وان ب خوە و حوکمەتا ژبەرئێکچوویا بەغدایێ و خەلکێن دیترێن هاوکۆف ل کوردستانێ و دەڤەرێ و جیهانێ، شیان وێ ئاستەنگا نەشیاى ل دەمێ ئەنجامدانا وێ بکەن، تۆلا خوە ل هەمى وان کەس و لایەنانڤە بکەن یێن پشکدارى د سەرخستنا وێ پرۆسا جهێ شانازیێ د هەمى دیرۆکا کوردان دا، ڤەکەن. ئەوى وەلاتى ب ڕێخستنا خیانەت و کارەساتا 16 ئۆکتۆبەر نیشان دا بۆ سەرنەگرتنا خەونا کوردان ئامادەیە دەستێ خوە بدتە مەزنترین دوژمنێ خوە و ئه و ژى ئیرانە. ب ڤێ ئێکێ چەند ئارمانج بدەستڤەئینان:
ئێکەم: شکستئینان ب سەرگرتنا ئێکجاریا ڕیفراندۆمێ و چوونا وێ ل سەر سکەیێ خوە یێ ئاسایى.
دووهەم: وەسا دانەدیارکرن کو کارەساتا 16 ئۆکتۆبەر بەرهەمێ ڕیفراندۆم و بزاڤێن “جۆداخوازیا” کوردستانیان و سیاسەتا بارزانیە.
سێیەم: تۆلڤەکرن ل جەنابێ سەرۆک بارزانى و بارزانیان و بارزانیدۆستان و بارزانیپەرستان بى، چونکى هێشتا برینێن شۆرەشا بارزان ل نک وان نەکەوینە.
وى وەلاتى باش زانیبى هێدى سەرۆک بارزانى یێ بیە هێڤێنێ ئێکگرتن و ئێکرێزیا کوردان بۆ گەهشتن ب ئامانجەکا نەتەوەیى و ژ بەر ڤێ چەندێ گۆهێ وى وەلاتى ل هندێ نینە کا ب چ نرخەکى و ژناڤچوونا کێ ئه و تراژێدیا بدووماهیک ئێت، یاکو ب پشتگیریا وێ بۆ هەر کەس و لایەن و وەلاتەکى بیت یێن دژاتییا جەنابێ سەرۆک بارزانى و ڕێبازا وى دکەن، و 16 ئۆکتۆبەر ژێ پەیدا دبیت. ب دیتنا وى وەلاتى تنێ ئەڤ سەرکردەیەیە هزرێ د بەرژەوندى و ئارمانجێن پیرۆز و بلندێن نەتەوەیێ خوە دکەت و د ڤێ ڕێیێ دا گوهێ خوە نادەتە هیچ تشت و کەسەکى تنێ نەتەوەیێ خوە نەبیت.
دیارە وى وەلاتى هەمى شیانێن خوە بۆ ڤێ مەرەمێ مەزاختن و کاودانێن سیاسى و ئابوورى و سایکۆلۆژى ژى بۆ هندێ کوردستانى زوو ڤێ هزرا تڕۆهات و بێ بنەما باوەر بکەن، یا گۆنجاى بى و نەخاسمە پیلان وەسا هاتبیە داڕشتن هێدى چ دەرفەت بۆ ڕاستیا نەمابى.
بەریتانیا ژبیرنەکربى ل چەرخێ بیستێ بازرانى ئاستەنگێن بەر سینگێ پیلانێن وێ ل کوردستانێ بووینە. بێگۆمان وان ب 16 ئۆکتۆبەرێ تۆلا هینگى ڤەدکر و خیانەتکار ژى دبەرهەڤ و ل پلێ بین. گەلەک وەلاتێن هەڤپەیمانى ل شەڕێ داعشێ ژ بلى کو د بنەڕەتدا بندەستێن وى وەلاتینە، نەخاسمە یێن سەر ب تاخمێ کۆمۆنوێلس، د ڤێ پیلانێ دا بێ بەهر نەبین. (UN) ژى تنێ بووکەکا شووشەیى و لاستیکى بى د دەستێن وەلاتێن زلهێز دا و نەخاسمە بەریتانیا ئەنگلۆساکسۆنى.
تەهاکو وەلاتێ ئەمریکا ژى د سیاسەتێدا ل بن بانۆرا وان کەسان بى ئەوێن د ڤێ پیلانێ ڕۆل هەى و ب مەلیارها دۆلار دەستکەتن و چوون ل وەلاتێ خۆ پالدان و سەد سالا ژى شۆل بکەن هند دەست ناکەڤت و سەد سالا بخۆن ژى بدووماهیک نەئێت. یێ خوەلى ب سەر مان کورد، و سەرشۆڕى و شەهمزارى دیرۆکێ و
کۆڕێن زڕدەیکێ ژى خیانەتکار و زڕنابێژێن وان.
سیاسەتا ئەمریکى د ڤێ پیلانێ دا ڕاستیەک نیشاندا ئه و ژى لاوازیا وێ بى ل هەمبەر هەڤڕکێن خوە د جیهانا ئیسلامى و نەخاسمە ئیران و تورکیا. پشتگرێدانا وى وەلاتى ب چەند کەسێن لاواز د هەڤپەیمانیا دژى تیرۆرێ ل دەڤەرێ، ئه و لاوازى و سستى و خاڤى سەلماند و کورد ژ وان بێ هێڤى مان.
هەکە ل شەڕێ چالدێران کورد بینە قۆربانیێ سەفەوى و عوسمانیان، ل کەرکووکێ کورد بینە قوربانیێ هەڤڕکیا جیهانا ئیسلامى و مەسیحیەتێ.
هەرچەندە خواندنا هەڤکێشەیێن سیاسى ژبەر ڕوودانا تشتێن ژنەشکافى ب زەحمەتە و هەتاکو وەلاتێن زلهێز ژى نەشێن پێشبینیان بکەن، لێ پێدژیت کوردان شانسەکێ دیترێ ماى و ئه و ژى سەرشێتیا هندەک سەرکردێن دەڤەرێ و جیهانێ یە، کو ب ئەنجامدانا ئۆپراسیۆن و یان کریارێن سەیر و سەمەر و هلکرنا ئاگرێن شەڕى و گوهۆڕینا کەس و کاربدەست و سیاسەت و پلانێن خوە، دبیت خوە تووشى جۆرەکێ دفنبلندیێ بکەن و هندەک جاران ژى ئه و سەرکرد ببنە ئەگەرێ هندێ سەرێ خوە بخۆن یان ژى زۆڵم و زۆرداریێ بگەهیننە ئاستەکى “وەریسێ وێ ل جهەکێ زراڤ ڕا بپچت”، و دەڤەر بەرەف شەڕەک مەزنتر د ناڤبەرا زلهێز یان نەتەوەیێن بالادەست و دفن بلند بچت و پارچەبوونێ بدووڤ خوە دا بینت.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایکۆلۆژى و پەروەردەیى/فاکۆلتییا پەروەردە/ زانینگەها زاخۆ[1]