پەرتووکخانە پەرتووکخانە
گەڕان
  

کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!


بژاردەی گەڕان





گەڕانی ورد      کیبۆرد


گەڕان
گەڕانی ورد
پەرتووکخانە
ناونامە بۆ منداڵانی کورد
کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
سەرچاوەکان
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
گەڕان بە کرتە
شوێنپێیەکان
دڵخوازەکان
چالاکییەکان
چۆن بگەڕێم؟
بڵاوکراوەکانی کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
درەختی پۆلەکان
بابەت بەهەڵکەوت
تۆمارکردنی بابەت
تۆماركردنی بابەتی نوێ
ناردنی وێنە
ڕاپرسی
بیروڕاکانتان
پەیوەندی
کوردیپێدیا چ زانیارییەکی پێویستە!
ستانداردەکان
ڕێساکانی بەکارهێنان
کوالیتیی بابەت
ئامرازەکان
دەربارە
ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
چیمان دەربارە وتراوە!
ناوکێشکردن لە ماڵپەڕەکانتاندا
تۆمارکردن / کوژاندنەوەی ئیمێڵ
ئاماری میوانەکان
ئاماری بابەت
وەرگێڕی فۆنتەکان
گۆڕینی ڕێکەوتەکان
پشکنینی ڕێنووس
زمان و شێوەزمانی ڕووپەلەکان
کیبۆرد
لینکە پێویستەکان
ئێکستێنشنی کوردیپێدیا بۆ گووگڵ کڕۆم
کوکیز
Dark Mode
زمانەکان
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
هەژماری من
چوونەژوورەوە
دەبمە هاوکارتان!
وشەی نهێنیت لەبیرکردووە!
گەڕان تۆمارکردنی بابەت ئامرازەکان زمانەکان هەژماری من
گەڕانی ورد
پەرتووکخانە
ناونامە بۆ منداڵانی کورد
کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
سەرچاوەکان
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
گەڕان بە کرتە
شوێنپێیەکان
دڵخوازەکان
چالاکییەکان
چۆن بگەڕێم؟
بڵاوکراوەکانی کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
درەختی پۆلەکان
بابەت بەهەڵکەوت
تۆماركردنی بابەتی نوێ
ناردنی وێنە
ڕاپرسی
بیروڕاکانتان
پەیوەندی
کوردیپێدیا چ زانیارییەکی پێویستە!
ستانداردەکان
ڕێساکانی بەکارهێنان
کوالیتیی بابەت
دەربارە
ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
چیمان دەربارە وتراوە!
ناوکێشکردن لە ماڵپەڕەکانتاندا
تۆمارکردن / کوژاندنەوەی ئیمێڵ
ئاماری میوانەکان
ئاماری بابەت
وەرگێڕی فۆنتەکان
گۆڕینی ڕێکەوتەکان
پشکنینی ڕێنووس
زمان و شێوەزمانی ڕووپەلەکان
کیبۆرد
لینکە پێویستەکان
ئێکستێنشنی کوردیپێدیا بۆ گووگڵ کڕۆم
کوکیز
Dark Mode
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
چوونەژوورەوە
دەبمە هاوکارتان!
وشەی نهێنیت لەبیرکردووە!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2025
 دەربارە
 بابەت بەهەڵکەوت
 چالاکییەکانی ڕۆژی
 ڕێساکانی بەکارهێنان
 ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
 بیروڕاکانتان
 دڵخوازەکان
 کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
 چالاکییەکان - کوردیپێدیا
 یارمەتی
بابەتی نوێ
ژیاننامە
بینایی تاهیر محەمەد
17-07-2025
سروشت بەکر
پەرتووکخانە
کۆبەرهەمی مەجید ئاسنگەر؛ بەرگی پێنجەم
17-07-2025
هەژار کامەلا
ژیاننامە
سوارە سۆفی
17-07-2025
سەریاس ئەحمەد
شوێنەوار و کۆنینە
قوتابخانەی مزگەوتی گەورەی شام ساڵی 1219ز
17-07-2025
سەریاس ئەحمەد
ژیاننامە
ئەدهەم شێخۆ
17-07-2025
سەریاس ئەحمەد
ڤیدیۆ
ناندینی ڕوحەیزا؛ لە گوندی مەکردان
17-07-2025
ڕۆژگار کەرکووکی
ڤیدیۆ
ناندینی ڕوحەیزا؛ لە گوندی گەڕەشێخان
17-07-2025
ڕۆژگار کەرکووکی
ژیاننامە
لۆنیا بەکر
17-07-2025
سروشت بەکر
ژیاننامە
موجتەبا ئەحمەدی
16-07-2025
سەریاس ئەحمەد
ژیاننامە
گەشە شێرزاد
16-07-2025
سروشت بەکر
ئامار
بابەت
  562,895
وێنە
  119,585
پەرتووک PDF
  21,577
فایلی پەیوەندیدار
  116,977
ڤیدیۆ
  2,052
زمان
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
304,455
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
93,690
هەورامی - Kurdish Hawrami 
67,141
عربي - Arabic 
38,997
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
25,900
فارسی - Farsi 
14,231
English - English 
8,321
Türkçe - Turkish 
3,789
Deutsch - German 
1,965
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,144
Français - French 
357
Nederlands - Dutch 
131
Zazakî - Kurdish Zazaki 
92
Svenska - Swedish 
76
Español - Spanish 
60
Italiano - Italian 
60
Polski - Polish 
60
Հայերեն - Armenian 
57
لەکی - Kurdish Laki 
38
Azərbaycanca - Azerbaijani 
34
日本人 - Japanese 
23
Norsk - Norwegian 
22
中国的 - Chinese 
21
Ελληνική - Greek 
19
עברית - Hebrew 
19
Fins - Finnish 
13
Catalana - Catalana 
12
Português - Portuguese 
11
Ozbek - Uzbek 
9
Esperanto - Esperanto 
9
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Srpski - Serbian 
6
ქართველი - Georgian 
6
Čeština - Czech 
5
Lietuvių - Lithuanian 
5
балгарская - Bulgarian 
3
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
हिन्दी - Hindi 
2
Cebuano - Cebuano 
1
қазақ - Kazakh 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
پۆل
کوردیی ناوەڕاست
وشە و دەستەواژە 
109,255
ژیاننامە 
28,370
پەرتووکخانە 
26,694
کورتەباس 
21,108
شوێنەکان 
15,594
ڕێکەوت و ڕووداو (کڕۆنۆلۆژیا) 
15,549
پەند 
13,746
شەهیدان 
11,787
کۆمەڵکوژی 
11,338
هۆنراوە 
10,600
وێنە و پێناس 
8,711
بەڵگەنامەکان 
8,625
ئامار و ڕاپرسی 
4,629
کلتوور - مەتەڵ 
3,148
ناوی کوردی 
2,601
کلتوور - گاڵتەوگەپ 
2,429
ڤیدیۆ 
1,931
پارت و ڕێکخراوەکان 
1,520
فەرمانگەکان  
1,122
بڵاوکراوەکان (گۆڤار، ڕۆژنامە و ...) 
838
کارە هونەرییەکان 
792
ڕووه‌كی كورده‌واری (گژوگیا و دار) 
765
شوێنەوار و کۆنینە 
709
گیانلەبەرانی کوردستان 
674
ئیدیۆم 
585
یارییە کوردەوارییەکان 
279
نەخشەکان 
227
هۆز - تیرە - بنەماڵە 
204
نەریت 
161
ژینگەی کوردستان 
102
خواردنی کوردی 
95
زانستە سروشتییەکان 
80
دۆزی ژن 
58
مۆزەخانە 
54
بەرهەمە کوردستانییەکان 
45
کەلوپەلی سەربازیی بەکارهاتوو لە کوردستان 
28
گەشتوگوزار 
2
کۆگای فایلەکان
MP3 
579
PDF 
33,885
MP4 
3,411
IMG 
222,116
∑   تێکڕا 
259,991
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
ژیاننامە
عەلی لەتیف
ژیاننامە
ڕەمزی مەلا مارف
ژیاننامە
شێخ ئازاد شەهابی
ژیاننامە
ئەحمەد ناجی
ژیاننامە
ئارین هەبوون
قوتابخانەی سۆمەری...قوتابخانەی کوردی کورد خاوەنی یەکەمین قوتابخانەیە‌ لە مێژوودا
کوردیپێدیا، مێژووی دوێنێ و ئەمڕۆ بۆ نەوەکانی سبەینێ ئەرشیڤ دەکات!
پۆل: کورتەباس | زمانی بابەت: کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish
بەشکردن
Copy Link0
E-Mail0
Facebook0
LinkedIn0
Messenger0
Pinterest0
SMS0
Telegram0
Twitter0
Viber0
WhatsApp0
نرخاندنی بابەت
نایاب
زۆر باشە
باش
خراپ نییە
خراپ
بۆ ناو لیستی دڵخوازەکان
ڕای خۆت دەربارەی ئەم بابەتە بنووسە!
گۆڕانکارییەکانی بابەتەکە
Metadata
RSS
گووگڵی وێنەی بابەتی هەڵبژێردراو بکە!
گووگڵی بابەتی هەڵبژێردراو بکە!
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin)1
English - English0
عربي - Arabic0
فارسی - Farsi0
Türkçe - Turkish0
עברית - Hebrew0
Deutsch - German0
Español - Spanish0
Français - French0
Italiano - Italian0
Nederlands - Dutch0
Svenska - Swedish0
Ελληνική - Greek0
Azərbaycanca - Azerbaijani0
Catalana - Catalana0
Čeština - Czech0
Esperanto - Esperanto0
Fins - Finnish0
Hrvatski - Croatian0
Lietuvių - Lithuanian0
Norsk - Norwegian0
Ozbek - Uzbek0
Polski - Polish0
Português - Portuguese0
Pусский - Russian0
Srpski - Serbian0
балгарская - Bulgarian0
қазақ - Kazakh0
Тоҷикӣ - Tajik0
Հայերեն - Armenian0
हिन्दी - Hindi0
ქართველი - Georgian0
中国的 - Chinese0
日本人 - Japanese0
وەرگێڕ: عیسا بۆتانی

سەرهەڵدان و دامەزراندنی قوتابخانەی سۆمەری لە ‌دەرەنجامی ڕاستەوخۆی داهێنانی شێوازی نووسینی مێخی (بزماری) بوو، کە بووە هۆی پێشکەوتنی شارستانیەت لە و وڵاتەیە دا.

یەکەمین دیکۆمێنتی نووسرای پەیوەست بە قوتابخانە لە شاری (ئۆرۆک/وارۆک) دۆزرایەوە و لەمیانی هەزار خشتی بچووکی قوڕین کە بەشێوازی ڕێنووسی وێنەدار نووسرا بوو؛ بەشێکیان تایبەت بوون بە وانەگوتنەوە و ڕاهێنان و مێژوویان بۆ بەر لە 3000 ساڵی پێش زایین دەگەڕێتەوە. لە و سەردەمەدا بیر لە خوێندن و شێوازەکانی وانەگوتنەوە کراوەتەوە و چەند سەدەیەک لەپاش ئەوە پێشکەوتنی بواری پەروەردەیی بە هێواشی بەڕێوە چووە، تاکو پاش ئەو قۆناغە ژمارەیەک قوتابخانە لەسەرتاسەری وڵاتی سۆمەردا دەرکەوتن و لە شاری شرۆباک کە دەکەوتە نزیک ئۆرۆک وانەی نووسین بەشێوازێکی ڕێکخراو گوتراوەتەوە.

لە ساڵی 1902 و 1903 کاری کنە و پشکنین لە و ناوچەیە کرا و ژمارەیەک لە گلەنووسی قوتابخانە دۆزرانەوە کە مێژوویان بۆ 2500 ساڵی پ.ز دەگەڕایەوە و لە و سەردەمەدا بۆ فێرکردنی قوتابیان بەکار هێنراون، لە ئەنجامی پشکنینەکان بەهەزاران تابلۆی قوڕین دۆزرانە‌وە کە پەیوەندییان بە لایەنی کارگێڕی و ئابووری و هەموو بوارەکانی دیکەی ژیان هەبووە و لەنێو ئەو گلەنووسانەشدا بەشێکیان بە مەبەستی خوێندن و قوتابخانە نووسراونەتەوە و ئەوەیە کە هیچ گومانێک ناهێڵێتەوە لەوەی قوتابخانەکان لەسەرتاسەری ئەو وڵاتە جێی بایەخ بوونە و کاریان بۆ پێشخستنی بواری خوێندن و فێرکردن کردووە.

سەرەڕای ئەوەی ئەو گڵەنووسە قوڕییانە بەس نین بۆ ئەوەی سیستەمی قوتابخانە سۆمەرییەکان و شێوازی بەڕێوەبردنی بزاندرێ کەوا چۆن و بە چ شێوەیەک بووە، بەڵام دۆزینەوەی ئەو ژمارە زۆرەی تابلۆکان کە جۆرەها ڕاهێنانی قوتابخانەییان لەخۆوە گرتووە و لەمیانی وەرگێڕانی بۆ زمانی ئەمڕۆ ئاشکرا بووە کە خشتەکان وەکوو ئەرکی ماڵەوە لەلایەن قوتابییەکانەوە نووسراونەتەوە و بەشێکیان بە دەستخەتی جوان و هەندێکیشیان بە دەستخەتی ناڕێک و ناشرین نووسراون کە ئەمەش بۆ ئاستی زیرەکی و لاوزای قوتابییەکان دەگەڕێتەوە. تەنانەت باس لەوەش دەکرێ کە مامۆستایانی سۆمەریی وتار و نووسینەوەیان لەبارەی شێوازی وانەگوتنەوەی ئەو سەردەمە هەیە، بەهۆی ئەمەوە لە ئێستادا ئەگەر زانیارییەکان کەمیش بن بەڵام بیرۆکەیەکیان تۆمار کردووە کە مەبەست و ئامانج لە خوێندن و قوتابخانەکان چ بووە و لەبارەی قوتابی و دەستەی مامۆستایان و پرۆگرامی خوێندن و شێوازی وانەگوتنەوەی ئەوسا و لەڕێگەی نووسینەوە لەسەر خشتە قوڕییەکان ئەوەیان ڕوونکردۆتەوە.

شوێنەوارناسان بەدواداچوونیان کردووە و ئەوەیان لەلادا ئاشکرا بووە کە مەبەستی سەرەکی لە دامەزراندنی قوتابخانەی سۆمەری بۆ ئامادەکردنی پسپۆران و مەشقی پیشەیی بووە تاکو لە و ڕێیەوە نووسەران بۆ کایەکانی کارگێڕی و بەڕێوەبردنی وڵات و تەنانەت بۆ پەرستگا و کۆشک ئامادە بکرێن، وردە وردە ئەو قوتابخانانە گەشەیان کردووە تاکو پرۆگرامی خوێندنیان فراوانتر بوو و بوونەتە مەڵبەندی زانست و ڕۆشنبیری لە وڵاتی سۆمەر دا.

لێکۆلەرەوەیەکی ئەڵمانی بەناوی نیکۆڵاس شنایدەر کە پسپۆری بواری نووسینەوەی مێخییە باسی لەوە کردووە کە فێربوون لە قوتابخانەکانی سۆمەریدا نە تەوزیمی و نە ئارەزوومەندانەش بووە، و زۆرینەی قوتابییەکان لە خانەوادە دەوڵەمەندەکان بوونە و مووچەی مامۆستایان لەلایەن ئەو خانەوادانەوە دابین کراوە ... بۆیە خانەوادە هەژارەکان نەیانتوانیوە منداڵەکانیان بخەنە بەر خوێندن و شنایدەر ئەوەشی خستۆتە ڕوو کە ناوی هیچ نووسەرێکی ئافرەت لە و گلەنووسانەدا نەهاتووە و ئەوەش دەیسەڵمێنێت کە قوتابیانی ئەو قوتابخانانە تەنیا کوڕ بوونە.

کە دەگوترێ کورد لە ڕەچەڵەکی سۆمەرییەکانن بەهۆی بەڵگە و دیکۆمێنت و زانیارییە مێژووییەکانە کە لە تابلۆ قوڕییەکاندا هاتوون، سەبارەت بەمە د. مەهدی کاکەیی پسپۆری مێژوو و شاستانیەتە دێرینەکان، دەڵێ: ئەگەر تەنیا کەسێک ئەندامی ئەو تیمە بوایە کە گلەنووس و تابلۆکانی سۆمەرییان خوێندەوە کورد بوایە، ئەوسا بەبێ دوودڵی ئەو تیمە دەیگوت سۆمەرییەکان کوردن، بەڵام لەبەر ئەوەی کوردیان لەگەڵ نەبووە بۆیە هەر کەسەو دێ دەڵێ سۆمەریەکان ئێمەین. هەروها لێکۆڵەرەوەیەکی دیکەی کورد دەڵێ: ئەگەر کەسێکی سۆمەری و کوردێکی ئێستا بەیەکەوە قسە بکەن، ئەوە بە ڕێژەی ٪70 لەیەکتری تێدەگەن، لەبەر ئەوەی هەردوو زمانی سۆمەری و کوردی بەو ڕێژەیە لەیەکترەوە نزیکن و بەشێک لە و وشە کوردییانەی کە ئەمڕۆ کورد بەکاری دێنن لەگەڵ وشە سۆمەرییەکانی ئەوسا نەک هەمان واتا دەدەن بەڵکوو دەقاودەق وەک یەکن.

بە نموونە ئەمانە هەندێ لەو وشە هاوبەشانەی نێوان سۆمەری و زمانی کوردین:

(ئار، ئور-وار/خاک و زێد و نیشتمان) ، (کار-کار/ئیش و کار) ، (بالا-باڵا/بڵند) ، (بالا-باڵ/قۆڵ، پەڕوباڵ) ، (ئا-ئاو/ئاو) ، (ئارابانا-عەرەبانە/عەرەبانە) ، (ئارەزو-ئارەزو/هیوا و داخواز و نزا و پاڕانەوە) ، (گا-گا/نێرەی چێل، گامێش) ، (کال-کال/پیاوی بەتەمەن) ، (کال-کەل/کەلەپیاو، کەلەگەت، گەورە) ، (گلگامش-کەلەگامێش/گامێشی قەبە، کەلەکێوی) ، (گەل-گەل/میللەت، نەتەوە) ، (گشتۆ-گشتی/گشت، هەمووان) ، (گۆت گۆ-گۆتەگۆت/قسەوباس) ، (دڤیسار-نڤیسار/نووسەر) ، (دد-دوو/ژمارە دوو) ، (دەست-دەست/دەست) ، (شەشا-شەش/ژمارە شەش) ، (هەشە-هەشت/ژمارە هەشت) ، (راست-راست/پێچەوانەی خوار) ، (باران-باران/ئاوی باران) ، (سەرکار-سەرکار/سەرپەرشتیاری کار) ، (دار-دار/بنەدار) ، (بەند-بەند/بەندە) ، (جی-جێ/جێگا و شوێن) ، (موش-مێش/مێش و مەگەز) ، (نەنە-نەنە/داپیرە) ، (نەمۆ-نامە/نامە) ، (نەندا-ناندین/نان، خۆراک، لە هەولێر ناندین ماوە) ، (کور-کوور/قۆر، قووڵ) ، (کور-کۆر/کۆرت، قۆرت) ، (را-رۆ/رۆژ) ، (شە-جە/جۆ) ، (دەپ-دەپە/تەپە دار، تابلۆی دار) ، (کو-کۆ-کێو/شاخ، چیا) ، (برا-برا/برا لە دایک و باوک) ، (باپیرا-باپیر/باوکی باوک یان دایک) ، (ئابزو-ئاوزێ/ئاوی زێ، ڕووبار) ، (چیاسۆر-چیای سوور/چیای سوور) ، (مر-مار/مار) ، (سلان-شێلان/شێلانی هەویر) ، (ئارێ-هاڕێ/هاڕین، هاڕینی گەنم) ، (بر-بڕ/بڕین) ، (نو زو-نەزان/نەزان) ، (دۆس-دۆست/دۆست) ، (وێسا-وەستا/شارەزا) .

لەلایەکی دیکەشەوە هەر لەبارەی نزیکی و هاوواتایی وشەکانی کوردی و سۆمەریی، (محەمەد بەکر) لەنووسینێکیدا دەڵێت: ئێمەی کورد بۆ ڕۆژەکانی هەفتە وشەی شەممە بەکاردێنین، ناشزانین و ناشپرسین ئەرێ واتای شەممە چییە؟ شەممە واتای ڕۆژ دەگەیەنێت، لە شەمش (ئوتو) خوداوەندی ڕۆژ خۆری سۆمەرییەوە ماوەتەوە...بابلیەکانیش بەکاریان هێناوە و عەرەب تا ئەمڕۆش بەخۆر دەڵێ شەمس، چۆن بزانین وایە، ئایا زمانی کوردی هێندە ڕەگی لە مێژوودا هەیە؟ تۆ سەرنج بدە لە وشەی شەمشەمەکوێرە ڕێک یانی بە ڕۆژ کوێرە...کەواتە شەمە واتا ڕۆژ و وەلی دێوانەش دەڵێ: (ئەی شەمی شەوان، ئەی شەمی شەوان، ئەی شەمی بەشەوق چل چرای شەوان) . شەمی شەوان....واتا خۆری شەوان، مەدحی یارەکەی بەزیادەوە کردووەو دەڵێ وەک خۆر لەشەودا دەردەکەوی. هەڵە نەبم دڵدارەکەی هەر ناوی شەمسە بووە، کورد بەزۆری واتای شەم بە مۆم بەکاردێنێت، ئەی چۆن بزانین لە کوردستانی کۆندا هەمان ناوی خودای ڕۆژ واتا شەمش بەکارهاتووە؟ بەڵگە چییە.... هیچ پێویست بە خۆماندوو کردن ناکات، لە نووسینی تابلۆکەی دەربەندی بێلولەدا هاتووە: هەر کەسێک ئەم یادگارە لەناوببات خوداوەند شەمش و ئەدەد تۆوی نەهێڵن و لەناوی ببەن.

ئەوەی پەیوەستە بە لایەنی خوێندن و قوتابخانە لە مێژووی سۆمەرییدا و جێ و پێگەی لەبەڕێوەبردنی قوتابخانەکانی ئەو سەردەمەدا هەبووە مامۆستایە، لەمڕووشەوە دوای وردبوونەوە و بەراوردکرنی زمانەوانی و وشەسازیی سەبارەت بە وشەی (مامۆستا) ی ئەمڕۆ و (ئاممیا) ی سۆمەری و پەیوەندییان بەیەکەوە، وەک دەرەنجام بەدیاردەکەوێ کە: ئاممیا لە سۆمەری مامۆستا و شارەزا و برای گەورەیە، (وستات) لە فەیلی بەمانای شارەزا و وەستایە، لە کوردستان بەربڵاوە و هەتا ئێستاش وەستا بەکاردێ، عەرەبیش وەک ئوستە و ٲستاذ بۆ خۆی بردووە؛ کەواتە لێکدانی هەردوو وشە سۆمەری و فەیلی پەهلەویەکە دەبێتە: براگەورەی شارەزا و فێرکەر، مامۆستا، بۆیە دەشێ هەردوو وشەکە دوای پشتبەستن بە و زانیارییانەی لە پەرتووکی (لە گلەنووسەکانی سۆمەر) لەنووسینی (سامۆئیل کەریمەر) دا هاتووە و بە بەراوردکردنەوی لەگەڵ سەرچاوەی دیکە بگەینە ئەو ئەنجامەی کە: پێدەچێت وشەی (مامۆستا) ی ئێستا لە وشەی (ئاممیا) ی کوردی سۆمەری و لێکدانی لەگەڵ وشەی (وستات) ی کوردی پەهلەوی فەیلی هاتبێ، کە هەردووکیان بۆ وشەی مامۆستا و شارەزا و خبیر و فێرکار بەکارهاتووە. کەواتە ئەگەر: (ئاممیاستات، ئاماستا، ماماستا و پاشان بۆ مامۆستا) گۆڕا بێ زۆر بەجێ و ڕێتێچووە، لە کوردی ئێستاش زۆر ئاساییە (ئا) و (ما) جێگۆڕکێ بکەن وەک دەنگ، بۆ نموونە (ئامۆژن و مامۆژن) کە یەک وشەن لە ڕووی مانا و ئاوەڵناوی کۆمەڵایەتییەوە، کە دەکەنە خێزانی مام. وەک ئەگەری یەکگرتنی هەردوو وشەکەش، بەڵگە ئەوەیە کە ئیلامیەکان (ئیلام شار و ناوچەیەکی فەیلی نشینە) لە ڕۆژهەڵاتی وڵاتی سۆمەرەوە هێڕشیان کردۆتە ناوچەی قەڵەمڕەوی سۆمەریەکان و دواتر زمانی سۆمەری وەک زمانی نووسین لەسەردەمی ئەکەدییەکانیش کە بە ڕەچەڵەک سامی بوون هەر کاری پێکراوە، تێکەڵاوی درووست بووە، وەکوو تر ڕەچەڵەکی سۆمەریەکان بۆ باشووری کوردستان و سنووری وڵاتی سۆبار دەگەڕێتەوە، بۆیە یەکەمین نشتیمان و سەرزەمین وشەی (ئاممیا) باشووری کوردستانە و سۆمەریەکان لەگەڵ خۆیان بردویانە بۆ خوارووی میزۆپۆتامیا.

سەبارەت بە پرۆگرامی خوێندن لە قوتابخانەکانی سۆمەریدا ڕوونکراوەتەوە کە بریتی بووە لەدوو بەش، بەشی یەکەمیان دەکرێ بە زانستی ناو ببرێ کە پشتی بە لێکۆڵینەوە بەستووە و بەشەکەی دیکەشی تایبەت بووە بە داهێنان و بەرهەمی وێژەیی.

زانا و شوێنەوارناسەکان لە ئێستادا گرینگی پرۆگرامەکانی خوێندنی ئەو سەردەمە دەزانن کە پەرتووک بووە لەشیوەی گلەنووس کە نەک تەنیا ناوی درەخت و جۆرەها گیانەوەر و ڕووەک و باڵندەی لەخۆوە گرتووە، بەڵکوو ناوی شار و وڵاتانی ئەوسا و بەرد و کانزاکان و جوگرافیا و هاوکێشەی درێژەی ماتماتیک و ئەنجامەکانیشی لەخۆوە گرتووە و زۆرترین بایەخ بە زمانی سۆمەریی دراوە. لەپاش لەناوچوونی شارستانیەتی سۆمەر لەلایەن ئەکەدییەکانەوەش زمان و دەستنووس و دەقە ئەدەبییە‌ سۆمەرییەکان پشتی پێ بەستراوە و و جێی گرینگیان بووە.

ئەگەر لە شێواز و ڕێگاکانی پەروەردەیی قوتابخانە سۆمەرییەکان ورد بینەوە و لەگەڵ ئەمڕۆدا بەراوردی بکەین، بۆمان ڕوون دەبێتەوە کەوا تاکو هەتا ئەمڕۆ هەمان شێواز کاری پێ دەکرێ، ئەمە ئەوە دەگەیەنێت کە سۆمەرییەکان لەڕووی کاری پەروەردەییەوە تا چ ئەندازەیەک داهێنەر و بەتوانا بوونە. لە تابلۆ قوڕینەکاندا هاتووە کە قوتابی لە بەیانی قوتابی چووتە قوتابخانە لەسەری پێویست بووە وانەی ڕۆژی پێشتر بڵێتەوە و دواتر مامۆستا وانەی نوێی لەسەر گڵەنووسەکاندا بۆیان گوتووە و ئەوانیش گوازتوویانەتەوە بۆ سەر تابلۆکانیان.

لەیەکێک لە تابلۆ قوڕینەکان باس لە نموونەیەکی داڕشتن کراوە کە لەلایەن مامۆستاوە نووسراوەتەوە و بە پرسیارێک دەستپێدەکا و دەڵێ: (ئەی قوتابی ڕۆژانە بەیانیان بۆ کوێ دەچویت؟ قوتابی وڵامی داوەتەوە: دەچوومە قوتابخانە. مامۆستا پرسیار دەکا و دەڵێ: چیت دەکرد لە قوتابخانە؟ قوتابی باس باس لە ماڵەوە دەکا و دەڵیت: سەیری گلەنووسەکانم دەکرد و چێشتەکەمم دەخوارد و تابلۆی نوێم دەردەهێنا تاکو بینووسمەوە و تەواوی بکەم، پاشان بۆ وانەی زارەکی یارمەتیان دەدام و ئێوارەش وانەی نووسینم ئامادە دەکرد. کاتێک قوتابخانە تەواو دەبوو دەگەڕامەوە ماڵ و باوکم دەبینی لەوێ دانیشتووە و منیش ئەو وانانەم پیشانی دەدا کە نووسیبووم و باوکیشم پێی دڵخۆش دەبوو. بەیانیان کە لەخە و هەڵدەستام دەچوومە لای دایکم و پێمدەگوت: خواردنەکەمم پێ بدە چونکە دەمەوێ بڕۆمە قوتابخانە و ئەویش دوو کولێرەی دەدامێ و منیش بەرەو قوتابخانە دەکەوتمە ڕێ. مامۆستا پێی دەگوتم بۆچی دواکەوتی؟ منیش چوومە ژوورەوە و لە حزووری مامۆستادا دڵم خورپەی دەکرد و بە ڕێزەوە سڵاوم لێی دەکرد) .

ئەمە نموونەیەکی نووسینەوەی داڕشتنە کە مێژووەکەی بۆ سێ هەزار ساڵ دەگەڕێتەوە و کە سەیری شێوازی مامۆستا لە ڕاهێنانی قوتابی دەکەی کە چۆن ویستوویەتی وا لەقوتابی بکا بتوانێت گوزارشت بکا، دەبینی چەندە شێوازێکی سەرکەوتووە ... تا ئەمڕۆشی لەگەڵدا بێت ئەم شێوازە لەلایەن زۆرینەی مامۆستایان کاری پێدەکرێ و لەڕووی زانستی فێرکردیشەوە بە ڕێگایەکی ڕاست و سەرکەوتوو هەژمار دەکرێ.

سەرباری لایەنە باشەکانی بواری فێرکردن لە قوتابخانە سۆمەرییەکان دا، لە و دیکۆمێنت و تابلۆ قوڕییانە باس لە کەسایەتی مامۆستا کراوە کە نموونەی خراپیان تێدا بووە و باس لە حاڵەتی وا کراوە کە مامۆستا بە ڕەفتاری توند هەڵسوکەوتی لەگەڵ قوتابیاندا کردووە و بەدار لێی داون، لە گڵەنووسەکاندا باس کراوە کە لەبەرانبەر قسەکردنی قوتابی لە پۆل و یان ڕاکردنی لە قوتابخانە توندوتیژی لەبەرانبەر کراوە و تەنانەت کاتێک مامۆستا بە قوتابی گوتووە (دەستخەتت خراپە و لێی ڕازی نیم) و بەدار لێی داوە، قوتابییەکە نەیتوانیووە بەرگەی ئەمە بگرێت و بە باوکی گوتووە مامۆستاکەی بانگهێشتی ماڵ بکات و دیاری پێ بدا، لە گڵەنووسەکەدا وەها هاتووە کە: باوکەکە بە گوێی کوڕەکەی کرد و بانگهێشتی کرد و لە شوێنی باش داینا و قوتابییەکەی خزمەتی کرد، ئەو نووسینانەی فێری بووبوو لە تابلۆ قوڕینەکانی پیشانی باوکی دا و باوکەکەش مەی دایە مامۆستاکە و خواردنی باش و پۆشاکی نوێ و دیاری پێی دا و ئەموستیلەی خستە پەنجەی، مامۆستاکە بە و سەخاوەت و میواندارییە دڵخۆش بوو و دڵنیایی دایە قوتابییەکە و پێیگوت: (ئەی گەنج، لەبەر ئەوی تو بە قسەکانمت کرد و ئامۆژگارییەکانمت پشتگوێ نەخست لەوانەیە لە هونەری نووسیندا بگەیتە لووتکە و زۆر باش فێری ببی و لەوانەشە لەنێو براکانتدا ببیتە سەرکردە و سەرۆکی هەموو هاوڕێکانت، خۆزیا لەنێو هاوڕێکانت ببیتە خاوەنی بڵندترین پایە... بەڕاستی لە ئەنجامدانی ئەرکەکانی قوتابخانەدا زۆر باش بوویت و تۆ بوویتە پیاوی زانست) .

مامۆستای زانکۆیەکی ئەمریکی لەبارەی ئەم نووسینەدا دەڵیت: بەم نامەیە ڕۆژانی قوتابخانە بە وشەی هاندان و ئومێدبەخشین کۆتایی دێت، ئەمە لەلایەن مامۆستاکەوە نووسراوەتەوە کە هەرگیز خەونی بەوە نەبینیووە کە ئەو دەقەی لەبارەی ڕۆژانی قوتابخانە نووسیوەتەوە و لەسەردەمی ئەودا خەڵک بینویانە لەپاش چوار هەزار ساڵ دووبارە لەلایەن مامۆستای زانکۆیەکی ئەمریکییەوە گیانی دەخرێتەوە بەر و دەخوێنرێتەوە.[1]

کوردیپێدیا بەرپرس نییە لە ناوەڕۆکی ئەم تۆمارە و خاوەنەکەی لێی بەرپرسیارە. کوردیپێدیا بە مەبەستی ئەرشیڤکردن تۆماری کردووە.
ئەم بابەتە 1,794 جار بینراوە
ڕای خۆت دەربارەی ئەم بابەتە بنووسە!
هاشتاگ
سەرچاوەکان
[1] ماڵپەڕ | کوردیی ناوەڕاست | www.gulanmedia.com
بابەتە پەیوەستکراوەکان: 7
زمانی بابەت: کوردیی ناوەڕاست
ڕۆژی دەرچوون: 09-08-2022 (3 ساڵ)
پۆلێنی ناوەڕۆک: مێژوو
پۆلێنی ناوەڕۆک: زمانەوانی و ڕێزمان
پۆلێنی ناوەڕۆک: پەروەردە
جۆری دۆکومێنت: وەرگێڕدراو
جۆری وەشان: چاپکراو
زمان - شێوەزار: کرمانجیی ناوەڕاست
فۆڵدەرەکان: کوردانی فەیلی
تایبەتمەندییە تەکنیکییەکان
کوالیتیی بابەت: 84%
84%
ئەم بابەتە لەلایەن: ( هەژار کامەلا )ەوە لە: 03-01-2023 تۆمارکراوە
ئەم بابەتە لەلایەن: ( زریان سەرچناری )ەوە لە: 09-01-2023 پێداچوونەوەی بۆکراوە و ئازادکراوە
ئەم بابەتە بۆ دواجار لەلایەن: ( زریان سەرچناری )ەوە لە: 09-01-2023 باشترکراوە
ناونیشانی بابەت
ئەم بابەتە بەپێی ستانداردەکانی کوردیپێدیا هێشتا ناتەواوە و پێویستیی بە داڕشتنەوەی بابەتی و زمانەوانیی زۆرتر هەیە!
ئەم بابەتە 1,794 جار بینراوە
QR Code
کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!
شوێنەوار و کۆنینە
ئاتەشکەدەی چوارقاپی... دوایین و گەورەترین بینای سەردەمی ساسانییەکان
وێنە و پێناس
پارچە خشڵێکی زیوی ژنانە لە ساڵی 1930
وێنە و پێناس
قادر شۆڕش و شەهید هەژار دێدەوانی
پەرتووکخانە
ئەتڵەسنامە (وەشانی 2)
ژیاننامە
لۆنیا بەکر
شوێنەوار و کۆنینە
قوتابخانەی مزگەوتی گەورەی شام ساڵی 1219ز
ژیاننامە
مەعسوومە عەبدولقادر
شوێنەوار و کۆنینە
لە کۆیە، ئەو خانووە 21 ساڵ لە سلێمانی کۆنترە!
ژیاننامە
سوارە سۆفی
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای سام
وێنە و پێناس
شێخ محەمەد خالید بارزانی، ئیدریس بارزانی، عەبدوڵڵا ئاغای پشدەری، ساڵی 1979
ژیاننامە
بینایی تاهیر محەمەد
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای سەمەنگان
ژیاننامە
ئەدهەم شێخۆ
کورتەباس
یادداشتەکان دەروازەیەکی تر بۆ خۆڕۆشنبیرکردن
کورتەباس
ئیدریس بارزانی دیپڵۆماتکارێکی خاوەن ئەزموون
وێنە و پێناس
ڕەمەزانی خاڵە عەبدە و عەلی خاڵە مەحمود لە دۆڵەتوو لە ساڵی 1979دا
وێنە و پێناس
محەمەد حاجی مەحمود و حسێن خەلیفە و سەید کاروان لە سورێن لە ساڵی 1984دا
پەرتووکخانە
کۆبەرهەمی مەجید ئاسنگەر؛ بەرگی سێیەم
پەرتووکخانە
ڕۆڵی ڕووداوەکانی شنگال لە پێشخستنی دۆزی کورد
پەرتووکخانە
لەناو سەرنجە شکاوەکان
ژیاننامە
موجتەبا ئەحمەدی
ژیاننامە
شوکر محەمەد هەرکی
پەرتووکخانە
زمانی کورد، بگونجێنە بۆ 0 و 1
پەرتووکخانە
نێرگزێک لە پایز
پەرتووکخانە
کۆبەرهەمی مەجید ئاسنگەر؛ بەرگی پێنجەم
کورتەباس
مردنی ئیدریس و فرمێسکەکانی مەسعود بارزانی
ژیاننامە
ئیلایدە مەتین
ژیاننامە
دانیا قادر
ژیاننامە
گەشە شێرزاد
پەرتووکخانە
ژینانامە - وەشانی 2
کورتەباس
ئیدریس بارزانی، ئەندازیاری ئاشتی و هەمیشە هیوا و ئومێد
کورتەباس
تەختەکلیلی (کوردی هەورامی)
پەرتووکخانە
کۆبەرهەمی مەجید ئاسنگەر؛ بەرگی چوارەم
پەرتووکخانە
فەیلی-نامە (وەشانی 1)

ڕۆژەڤ
ژیاننامە
عەلی لەتیف
19-07-2009
هاوڕێ باخەوان
عەلی لەتیف
ژیاننامە
ڕەمزی مەلا مارف
26-12-2013
هاوڕێ باخەوان
ڕەمزی مەلا مارف
ژیاننامە
شێخ ئازاد شەهابی
21-07-2024
زریان عەلی
شێخ ئازاد شەهابی
ژیاننامە
ئەحمەد ناجی
23-03-2025
ئاراس ئیلنجاغی
ئەحمەد ناجی
ژیاننامە
ئارین هەبوون
12-07-2025
سەریاس ئەحمەد
ئارین هەبوون
 چالاکییەکانی ڕۆژی
بابەتی نوێ
ژیاننامە
بینایی تاهیر محەمەد
17-07-2025
سروشت بەکر
پەرتووکخانە
کۆبەرهەمی مەجید ئاسنگەر؛ بەرگی پێنجەم
17-07-2025
هەژار کامەلا
ژیاننامە
سوارە سۆفی
17-07-2025
سەریاس ئەحمەد
شوێنەوار و کۆنینە
قوتابخانەی مزگەوتی گەورەی شام ساڵی 1219ز
17-07-2025
سەریاس ئەحمەد
ژیاننامە
ئەدهەم شێخۆ
17-07-2025
سەریاس ئەحمەد
ڤیدیۆ
ناندینی ڕوحەیزا؛ لە گوندی مەکردان
17-07-2025
ڕۆژگار کەرکووکی
ڤیدیۆ
ناندینی ڕوحەیزا؛ لە گوندی گەڕەشێخان
17-07-2025
ڕۆژگار کەرکووکی
ژیاننامە
لۆنیا بەکر
17-07-2025
سروشت بەکر
ژیاننامە
موجتەبا ئەحمەدی
16-07-2025
سەریاس ئەحمەد
ژیاننامە
گەشە شێرزاد
16-07-2025
سروشت بەکر
ئامار
بابەت
  562,895
وێنە
  119,585
پەرتووک PDF
  21,577
فایلی پەیوەندیدار
  116,977
ڤیدیۆ
  2,052
زمان
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
304,455
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
93,690
هەورامی - Kurdish Hawrami 
67,141
عربي - Arabic 
38,997
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
25,900
فارسی - Farsi 
14,231
English - English 
8,321
Türkçe - Turkish 
3,789
Deutsch - German 
1,965
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,144
Français - French 
357
Nederlands - Dutch 
131
Zazakî - Kurdish Zazaki 
92
Svenska - Swedish 
76
Español - Spanish 
60
Italiano - Italian 
60
Polski - Polish 
60
Հայերեն - Armenian 
57
لەکی - Kurdish Laki 
38
Azərbaycanca - Azerbaijani 
34
日本人 - Japanese 
23
Norsk - Norwegian 
22
中国的 - Chinese 
21
Ελληνική - Greek 
19
עברית - Hebrew 
19
Fins - Finnish 
13
Catalana - Catalana 
12
Português - Portuguese 
11
Ozbek - Uzbek 
9
Esperanto - Esperanto 
9
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Srpski - Serbian 
6
ქართველი - Georgian 
6
Čeština - Czech 
5
Lietuvių - Lithuanian 
5
балгарская - Bulgarian 
3
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
हिन्दी - Hindi 
2
Cebuano - Cebuano 
1
қазақ - Kazakh 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
پۆل
کوردیی ناوەڕاست
وشە و دەستەواژە 
109,255
ژیاننامە 
28,370
پەرتووکخانە 
26,694
کورتەباس 
21,108
شوێنەکان 
15,594
ڕێکەوت و ڕووداو (کڕۆنۆلۆژیا) 
15,549
پەند 
13,746
شەهیدان 
11,787
کۆمەڵکوژی 
11,338
هۆنراوە 
10,600
وێنە و پێناس 
8,711
بەڵگەنامەکان 
8,625
ئامار و ڕاپرسی 
4,629
کلتوور - مەتەڵ 
3,148
ناوی کوردی 
2,601
کلتوور - گاڵتەوگەپ 
2,429
ڤیدیۆ 
1,931
پارت و ڕێکخراوەکان 
1,520
فەرمانگەکان  
1,122
بڵاوکراوەکان (گۆڤار، ڕۆژنامە و ...) 
838
کارە هونەرییەکان 
792
ڕووه‌كی كورده‌واری (گژوگیا و دار) 
765
شوێنەوار و کۆنینە 
709
گیانلەبەرانی کوردستان 
674
ئیدیۆم 
585
یارییە کوردەوارییەکان 
279
نەخشەکان 
227
هۆز - تیرە - بنەماڵە 
204
نەریت 
161
ژینگەی کوردستان 
102
خواردنی کوردی 
95
زانستە سروشتییەکان 
80
دۆزی ژن 
58
مۆزەخانە 
54
بەرهەمە کوردستانییەکان 
45
کەلوپەلی سەربازیی بەکارهاتوو لە کوردستان 
28
گەشتوگوزار 
2
کۆگای فایلەکان
MP3 
579
PDF 
33,885
MP4 
3,411
IMG 
222,116
∑   تێکڕا 
259,991
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!
شوێنەوار و کۆنینە
ئاتەشکەدەی چوارقاپی... دوایین و گەورەترین بینای سەردەمی ساسانییەکان
وێنە و پێناس
پارچە خشڵێکی زیوی ژنانە لە ساڵی 1930
وێنە و پێناس
قادر شۆڕش و شەهید هەژار دێدەوانی
پەرتووکخانە
ئەتڵەسنامە (وەشانی 2)
ژیاننامە
لۆنیا بەکر
شوێنەوار و کۆنینە
قوتابخانەی مزگەوتی گەورەی شام ساڵی 1219ز
ژیاننامە
مەعسوومە عەبدولقادر
شوێنەوار و کۆنینە
لە کۆیە، ئەو خانووە 21 ساڵ لە سلێمانی کۆنترە!
ژیاننامە
سوارە سۆفی
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای سام
وێنە و پێناس
شێخ محەمەد خالید بارزانی، ئیدریس بارزانی، عەبدوڵڵا ئاغای پشدەری، ساڵی 1979
ژیاننامە
بینایی تاهیر محەمەد
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای سەمەنگان
ژیاننامە
ئەدهەم شێخۆ
کورتەباس
یادداشتەکان دەروازەیەکی تر بۆ خۆڕۆشنبیرکردن
کورتەباس
ئیدریس بارزانی دیپڵۆماتکارێکی خاوەن ئەزموون
وێنە و پێناس
ڕەمەزانی خاڵە عەبدە و عەلی خاڵە مەحمود لە دۆڵەتوو لە ساڵی 1979دا
وێنە و پێناس
محەمەد حاجی مەحمود و حسێن خەلیفە و سەید کاروان لە سورێن لە ساڵی 1984دا
پەرتووکخانە
کۆبەرهەمی مەجید ئاسنگەر؛ بەرگی سێیەم
پەرتووکخانە
ڕۆڵی ڕووداوەکانی شنگال لە پێشخستنی دۆزی کورد
پەرتووکخانە
لەناو سەرنجە شکاوەکان
ژیاننامە
موجتەبا ئەحمەدی
ژیاننامە
شوکر محەمەد هەرکی
پەرتووکخانە
زمانی کورد، بگونجێنە بۆ 0 و 1
پەرتووکخانە
نێرگزێک لە پایز
پەرتووکخانە
کۆبەرهەمی مەجید ئاسنگەر؛ بەرگی پێنجەم
کورتەباس
مردنی ئیدریس و فرمێسکەکانی مەسعود بارزانی
ژیاننامە
ئیلایدە مەتین
ژیاننامە
دانیا قادر
ژیاننامە
گەشە شێرزاد
پەرتووکخانە
ژینانامە - وەشانی 2
کورتەباس
ئیدریس بارزانی، ئەندازیاری ئاشتی و هەمیشە هیوا و ئومێد
کورتەباس
تەختەکلیلی (کوردی هەورامی)
پەرتووکخانە
کۆبەرهەمی مەجید ئاسنگەر؛ بەرگی چوارەم
پەرتووکخانە
فەیلی-نامە (وەشانی 1)

Kurdipedia.org (2008 - 2025) version: 16.67
| پەیوەندی | CSS3 | HTML5

| کاتی ئافراندنی لاپەڕە: 0.625 چرکە!