Elazığ
Ülke Türkiye
İl Elazığ
Coğrafi bölge Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
• Belediye başkanı Şahin Şerifoğulları (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam 9.383 km² (3.622 mil²)
$Nüfus$ (2018)
• Toplam 421,726
• Kır -
• Şehir -
Zaman dilimi UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu 23000
İl alan kodu 0424
İl plaka kodu 23
Elazığ (Türkçe telaffuz: /elazɯː/; eski adı ile Osmanlıca: معمورة العزيز Mamuretül-Aziz, Ermenice: Մեզիրէ Mezire, Kürtçe/Zazaca: Xarpêt, Elezîz), Türkiye'nin Elazığ ilinin merkezi olan şehir. Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Bölümü'nde yer almaktadır.
$Etimoloji$
Elazığ ili, MÖ 4000'li yıllarda kurulan, Harput kentinin ovadaki devamıdır. Bu nedenle yıllarca Harput olarak anılmıştır. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun hâkimiyetinin Anadolu'ya kayması ile Harput'un Türk yurdu olmasında en önemli savaşın Malazgirt Meydan Muharebesi olduğunda şüphe yoktur. Nitekim Harput ve çevresi, Malazgirt Muharebesi'nden sonra Türklerin eline geçmiş olup, yörede Büyük Selçuklu İmparatorluğu'na bağlı olarak Çubukoğulları Beyliği kurulmuştur (1085). Harput'un Türkler tarafından alınmasına kadar sadece müstahkem bir kale hüviyetinde kalan bu yer, Türklerle beraber büyüyen bir şehir hâline gelmiştir. Çubukoğulları Beyliği'nin ömrü uzun sürmemiş ve ardından 1110 yılında Artukoğulları dönemi başladı. Bir müddet sonra Harput Artukluları diye bilinen bağımsız bir beylik kuruldu. Harput, 1230 yılında Moğolların eline geçmiş, 1234 yılından itibaren de Anadolu Selçuklu İmparatorluğu'nun hâkimiyeti altına girdi. 1507 yılında Safevîlerin eline geçen Harput, 1514 yılında ise Çaldıran Savaşı ile Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Mezra denilen bugünkü yerleşim yerine 1834'te taşınan Elazığ'a 1862 yılında Sultan Abdülaziz'in tahta çıkışının beşinci yılında Kütahyalı Ahmet İzzet Paşa devrinde buraya tayin edilen Vali İsmail Paşa'nın teklifi ile Ma‘mûretü'l-Azîz Vilâyeti ismi verilmiştir. Fakat telaffuzu güç olduğundan halk arasında kısaca el-Azîz olarak söylenegelmiştir. Elaziz ilinin adı, 17 Aralık 1937 tarih ve 3785 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 10 Aralık 1937 tarih ve 7806 sayılı kararname ile Elazığ olarak değiştirilmiştir.
$Coğrafya$
$Harput'tan Elazığ görünümü$
Elazığ ili, Doğu Anadolu Bölgesi'nin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümü'nde yer almaktadır. 9.153 km²yi bulan yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %1,2’sini oluşturmaktadır. 38°30' ile 40°0'21'' doğu boylamları, 38°0'17'' ile 39°0'11'' kuzey enlemleri arasında kalan il, doğudan Bingöl, kuzeyden (Keban Baraj Gölü aracılığı ile) Tunceli, batı ve güneybatıdan (Karakaya Baraj Gölü aracılığıyla) Malatya, güneyden ise Diyarbakır illerinin arazileri ile çevrilidir. İl, merkez ilçe ile birlikte 11 ilçe, 537 köy ve 709 mezra yerleşmesinden oluşmaktadır.
$İklim$
Geçmişte karasal iklimin hüküm sürdüğü Elazığ yapılan ve yapılmakta olan barajların etkisi ile ılıman bir iklime geçiş yapmıştır. Bu sürecin sonucunda özellikle önceleri çok soğuk ve yoğun kar yağışlı geçen kışlar nispeten daha ılıman geçmektedir. İlde bölge iklim koşullarına göre oldukça ılıman bir iklim hüküm sürmektedir.
Nuvola apps kweather.svg Elazığ iklimi Weather-rain-thunderstorm.svg
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 2,8 5 11,3 17,8 23,6 29,6 34,3 34,1 29,4 21,7 12,4 5,3
Ortalama sıcaklık (°C) −0,9 0,6 5,9 12 17,2 22,9 27,4 26,7 21,5 14,5 6,9 1,7
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) −4 −3,1 1,1 6,4 10,5 15,0 19,3 18,9 14,2 8,9 2,7 −1,3
Ortalama yağış (mm) 37,4 39,1 50,7 64,9 49,5 12,9 3,3 1,2 8,6 44,4 46,1 42,2
Nüfus
Elazığ il merkezi nüfusu yıllara göre şöyledir;
$Yıl Toplam Şehir Kır$
1940 74.458 25.465 48.993
1945 72.452 23.695 48.757
1950 82.240 29.317 52.923
1955 101.472 41.667 59.805
1960 118.202 60.289 57.913
1965 142.361 78.605 63.756
1970 175.444 107.364 68.080
1975 203.417 131.415 72.002
1980 220.053 142.983 77.070
1985 251.097 182.296 68.801
1990 272.812 204.603 68.209
2000 344.698 266.495 78.203
2007 375.715 319.381 56.334
2008 375.534 312.584 62.950
2009 385.167 323.420 61.747
2010 391.811 331.479 60.332
2011 400.640 341.220 59.420
2012 406.300 347.857 58.443
2013 398.108 332.810 65.298
2014 412.220 351.504 60.716
2015 424.870 367.156 57.714
2016 431.294 374.319 56.975
2017 437.951 381.794 56.157
2018 421.726 353.629 68.097
2019 439.687 377.906 61.781
2020 440.513 381.995 58.518
$Ekonomi$
Ekonomisi sanayi, tarım ve ticarete dayanır. Keban Barajı'nın yapılmasından sonra tarıma elverişli toprakların bir kısmı su altında kaldığından, tarım alanlarının azalması paralelinde sanayi canlanmıştır. Gayrisafi gelirinin %30’u sanayi, %10’u ticaret ve %25’i tarım sektöründen elde edilir. Toprak altı ve üstü çok zengindir.
$Tarım:$ Ovaları az fakat çok verimlidir. Bol suları bulunan büyük akarsuların suladığı bu ovalarda buğday, arpa, pirinç, şekerpancarı, tütün, fasulye, nohut, mercimek, fiğ, burçak, soğan, sarımsak, pamuk, üzüm, elma, armut, kayısı, ceviz, badem ve dut yetişir. Yetiştirilen ürünler arasında lahana, kavun ve çilek önemli gelir kaynağı hâline gelmiştir.
$Madencilik:$ Elazığ madenciliğin tarımla yarıştığı ve hatta tarımı geçtiği bir yerdir. Toprakları madenle doludur. Bakır, krom, simli kurşun ve betonit başlıcalarıdır. Ergani Bakır İşletmesi’nde blister bakır, sülfürik asit ve prit tüvenan cevher istihsal edilir. Diğer maden işletmeleri; Guleman Krom İşletmesi, Ferro Krom Tesisleri ve Elazığ Betonit Fabrikasıdır. Alacakaya ve Arıcak ilçelerinde çıkarılan mermer dünyaca meşhurdur. Kendine has özelliği bulunan Elazığ mermerini işlemek üzere son senelerde birçok mermer işleme fabrikası kurulmuştur.
$Sanayi:$ Elazığ'ın maden bakımından zengin ve Türkiye’nin en büyük hidroelektrik santrallerinden birinin bu ilde oluşu ile sanayi gelişmiştir. İrili ufaklı 1.200 sanayi iş kolu vardır. Elazığ sanayi alanında Doğu Anadolu Bölgesi'nde önemli bir yere sahiptir. Özellikle Organize Sanayi Bölgesi'nin kurulması ile fabrika sayısı hızla artmıştır. 49 fabrikalık sanayi bölgesinde 20 fabrika inşaatı tamamlanarak üretime geçmiştir. Diğerlerinin inşaatı devam etmektedir. Un, deri, şeker, çimento, pamukyağı, pamuk ipliği, kiremit, yün, süt, yem, azot, süper fosfat, kireç, plastik boru, tüpgaz imalatı ve dolum, kâğıt, tekstil, meşrubat, matbaacılık, mermer, ayçiçeği yağı, ayakkabı, mobilya, sabun, tıbbi malzeme fabrikaları başlıca büyük sanayi kuruluşlardır.
$Altyapı$
$Sağlık$
Elazığ'da her 100.000 kişiye 608 hastane yatağı düşmektedir, bu oran 262 olan Türkiye ortalamasının 2 katından fazladır. Elazığ’da 2002-2006 yılları arasında toplam hekim sayısı % 15,4 artarken, diş hekimi sayısı % 26,15, diğer sağlık personelinin mevcudu ise % 13,64 artmıştır. Elazığ, Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2003 yılında yapılan sağlık sektörü gelişmişlik sıralamasında sağlık sektöründe en gelişmiş il olarak 12. sıradır. Fırat Üniversitesi'nin tıp fakültesi bünyesinde bulunan araştırma hastanesi, TRB1 bölgesi ve bölge dışına hizmet veren önemli hastanelerden biridir.
Elazığ sağlık sektöründe oldukça gelişmiş bir il olup, CNBC-e Business dergisinin yaptığı araştırmalara göre Türkiye'nin en iyi sağlık altyapısına sahip ikinci şehridir.
$Ulaşım$
Elazığ doğuyu batıya bağlayan yolların kavşak noktasındadır. Karayolları Ankara-Kayseri-Malatya-Elazığ-Bingöl-Muş kara yolu, Adana-Maraş-Malatya-Elazığ-Tunceli kara yolu, Mardin-Diyarbakır-Arapkir-Keban-Elazığ kara yolu ile İran-Erzurum- Tunceli-Elâzığ uluslararası yollar (TEM) ile bağlıdır. İyi asfalt vasfında olan bu yollardan Elazığ içinde kalan kısımlarının uzunluğu 425 kilometredir. Ankara-Kayseri-Sivas-Malatya demiryolu Elazığ’da iki kola ayrılır. Bir kolu Diyarbakır-Batman’a diğeri Palu-Genç- Muş-Tatvan’a ulaşır. İl sınırları içinde kalan demiryolu 272 km ve 15 duraklıdır.
1981 yılında temeli atılıp, 1986 yılında hizmete giren T.C.D.D. Fırat Köprüsü, Türkiye’nin en uzun köprüsüdür. 2030 m olup, 30 adet betonarme ayak üzerine inşa edilmiştir.
1940 yılında açılan Elazığ Havalimanı 20. Ekim 2012 tarihinde yılda 2 milyon yolcu kapasiteli yeni terminal binasına kavuştu. Havalimanından Ankara, İstanbul, Antalya, İzmir, Düsseldorf ve Frankfurt'a seferler yapılmaktadır. Ayrıca Keban Baraj Gölü üzerinde Ağın ilçesi ile Tunceli’nin ilçeleri arasında feribotla ulaşım sağlanmaktadır.
Elazığ'da semtler arası ulaşım, minibüslerle, taksilerle, her 8 dakikada bir kalkan belediye otobüsleriyle ve Elbüs adındaki elektrikli-bataryalı sistemle çalışan otobüslerle şehir içi üniversite ve şehir hastanesi olmak üzere 15 dakikada kalkan Elbüslerle rahat ve hızlı bir şekilde sağlanmaktadır.
$Eğitim$
Ana madde: Fırat Üniversitesi
Elazığ'da yükseköğretim, 1967 yılında açılan Yüksek Teknik Okul ile başlamıştır. Aynı yıl içerisinde Ankara Üniversitesi senatosunun Elazığ’da veterinerlik fakültesinin kurulmasını öngören kararı, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanmıştır. Yüksek Teknik Okul,1969 yılında Elazığ Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi (EDMMA)’ne dönüştürülmüş, Veterinerlik Fakültesi de 1970 yılında Ankara Üniversitesine bağlı olarak eğitim-öğretime başlamıştır.
Elazığ'daki yükseköğretim kurumları, 11 Nisan 1975'te “Fırat Üniversitesi” adıyla tek bir çatı altında toplanmış ve veterinerlik fakültesi, fen fakültesi ve edebiyat fakültelerinden oluşan bir yapı çerçevesinde faaliyete başlamıştır. EDMMA ise mühendislik fakültesine dönüştürülerek, 1982 yılında kurulan tıp fakültesi ile birlikte üniversite bünyesine alınmıştır
$Fırat Üniversitesi; 16 fakülte, 3 yüksekokul, 9 meslek yüksekokulu, 5 enstitü ve 1 konservatuvara sahiptir.$
$Medya$
Yerel TV kanalları
Kanal Fırat
ZAZA TV
Kanal 23
Kanal E
Fırat TV (Fırat Üniversitesi) (Yayın hayatına ara verdi.)
Yerel radyo kanalları
Ezgi FM (88.0)
FM 23 Elazığ (88.5) & (93.5)
Radyo Fırat (Fırat Üniversitesi) (89.2)
Radyo E (90.2)
Radyo 2000 (90.8)
Radyo Hazar (92.0)
Elazığ Mavi Radyo (95.4)
Radyo Kulüp (96.0)
ERT FM (96.8)
Elazığ Işık Radyo (97.3)
Yağmur FM (99.0)
Hit FM (99.9)
Elazığ Polis Radyosu (104.0)
Yerel gazeteler
Turan Gazetesi
Keban Gazetesi
Elazığ Fırat Gazetesi
Kapı Dergi
Ayışığı Gazetesi
El Aziz Gazetesi
Elazığ Hakimiyet Gazetesi
Elazığ Artı Eksi Haber Gazetesi
Elazığ Star Haber Gazetesi
Elazığ Polis Haber Gazetesi (Elazığ Emniyet Müdürlüğü tarafından çıkarılan aylık gazete)
Elazığ Haber Ayrıntı Gazetesi
Elazığ Yeni Ufuk Gazetesi
Elazığ Yeniçağ Gazetesi
Gazete Elazığ
Günışığı Gazetesi
Nurhak Gazetesi
Turhan Gazetesi
Uluova Gazetesi
Elazığ Son Baskı Gazetesi
$Şehir Gazetesi$
Şehirde medya gelişim sürecindedir. Şehirde yayın yapan 3 yerel TV kanalı vardır. Elazığ'dan yayın yapan Kanal Fırat ve Kanal 23, uydu aracılığı ile tüm yurtta ve Avrupa'da izlenebilmektedir. Bunun dışında Günışığı, Uluova, Ayışığı gibi birçok yerel gazete yayın hayatını sürdürmektedir. Elazığ'da 12 adet yerel radyo kanalı bulunmaktadır.
$Kültür ve sanat$
Elazığ köklerini Harput'tan aldığı bir kültür birikimine sahiptir. Elazığ yöresel Çayda Çıra oyunu 1960 yılında dünya birincisi seçilmiştir.
Doğu Anadolu Bölgesi'nde klarnet enstrümanı kullanan tek şehirdir. Kürsübaşı etkinlikleri UNESCO miras listesine girmiştir.
Kentte, 1990 yılında Elazığ Devlet Klasik Türk Müziği Korosu, 2008 yılında ise Elazığ Devlet Tiyatrosu kurulmuştur. Elâzığ'da ayrıca, etkinlik gösteren birçok yerel tiyatro grubu vardır.
Uluslararası Hazar Şiir Akşamları ve 2008 yılından beri gerçekleştirilen Çayda Çıra Film Festivali de kentin önemli sanatsal organizasyonlarıdır.
$Eğlence ve dinlenme tesisleri$
Osmanlı döneminden kalan tarihî Ermeni Protestan Kilisesi bugün boştur ve otopark olarak kullanılmaktadır.
$Halk Oyunları$
Ana madde: Elazığ halk oyunları
Elazığ halk oyunları, oyun bölgelerinden halay bölgesi içinde ele alındığında, hareketlilik açısından diğer il ve bölgelere göre ağır ve estetiktir. Az miktarda, çok hareketli oyunlar da vardır. Oyunlar halay bölgesindeki diğer oyunlara nazaran müzik ve oyun figürleri açısından çeşitli farklılıklar gösterir. Altmışa yakın Elazığ oyunu vardır. Ancak bugün yaşayan oyunların adedi yirmi-yirmi beş kadardır. Bu oyunlardan bazıları ve en çok bilinenleri; çayda çıra, avreş, nure, halay, bıçak, kılıç kalkan ve delile oyunlarıdır.
$Elazığ ağzı$
Ana madde: Elazığ ağzı
Spor
Kentin futbol takımlarından Elazığspor, 2013-14 sezonunda Süper Lig'i on altıncı olarak bitirmiş ve 1. Lig'e düşmüştür. 2020-2021 sezonunda Spor Toto 2. Lig Kırmızı Grup'ta ligi 18. tamamlayarak 3. Lig'e düşmüştür. 23 Elazığ FK ise halen Spor Toto 3. Lig'de mücadele etmektedir. Elazığspor en büyük başarısını 2002-2004 yılında Süper Lig'de oynayarak elde etti. Kentte Elazığspor, 23 Elazığ FK ve birçok amatör takım bulunmaktadır. Elazığspor'un forma rengi bordo-beyazdır ve maçlarını geçici olarak Elazığ Doğukent Stadyumu'nda oynamaktadır. 2019-2020 sezonunda Elazığspor'un, 6.8 büyüklüğündeki depremin ardından Türkiye Futbol Federasyonu'na (TFF) yaptığı ligden çekilme talebi kabul edildi ve ligden çekildi. Daha sonra 2020-2021 sezonunda ligi 18. tamamlayıp 3. Lig'e düştü.
İlin Türkiye Erkek Sağırlar 1. Lig'inde Elâzığ Belediyesi destekli Elazığ Belediyesi İşitme Engelliler Futbol Takımı adında bir futbol takımı vardır.
Ayrıca basketbol dalında Elazığ İl Özel İdarespor adında kadın basketbol takımı bulunmaktadır. 2020-2021 sezonunda Avrupa'da EuroCup Kadınlar'da Elazığ ve Türkiye'yi temsil etmiş, çeyrek finale çıkma başarısı elde etmiştir.
$Kardeş şehirler$
Elazığ'ın 3 tane kardeş şehri vardır:
Kazakistan Akmola Eyaleti, Kazakistan (2006)
Kosova Mamuşa, Kosova (2012)
Estonya Tallinn, Estonya (2014)[1]