$Xarpêt$
Welat Tirkiye
Dûgel Kurdistan
Parêzgeh Xarpêt (parêzgeh)
Serbajar Mezra
Hejmara nahiyan 7 nahiye
Hejmara bajarokan 7 bajarok
Hejmara gundan 133 gund
Gelhe (2008) 375.534 kes
Rûerd 2.211 km2
Berbelavî 169,8 kes/km2
Bajarê navendî
Gelhe (2008) 312.534 kes
Koordînat 38°40′28″Bk 39°13′25″Rh
Bilindayî 1.065 m
Koda postayê 23xxx
Koda telefonê (+90) 424
$Elezîz an Mezra an jî Xarpêt (bi tirkî, Elazığ) bajarekî Bakurê Kurdistan ye$
Navê bajarê kevn di çavkaniyên Urartiyan de wek Karberd (Kela Kevir) û yên Bîzansiyan de jî wek Xarpet dihat naskirin. Navê bajar di çavkaniyên Ermenî û Ereban de wek Hinzit derbas dibe. Hisn-ê Ziyat (kela Hisn) navê bajar yê kevn bi farisî bû. Piştre nav wek Mezra hatiye guhertin. Navê bajar dema Sultanê Osmanî Abdulezîz de wek Mamuret ul-Ezîz (bajarê ku Ezîz çêkirî ye) hatiye guhertin. Nav sala 1937 wek Elazığ ji alî tirkan ve hatiye guhertin.
$Dîrok$
Kronolojî
Berî Îsa (zayîn)
900 - 600 dema Urartû
600 dema Med
334 dema helanistiyan (yewnanîyan)
90 hukumdariya Tîgranê Mezin
66 dema împaratoriya Roma
53 dema Împeratoriya partan
Piştî Îsa (zayîn)
272 ema Sasanîyan
395 dema Bîzansiyan
644 dema Ereban
934 dema Bîzansiyan ya duyemîn
985 dema Merwaniyan
1115 dema Ertuqîyan
1174 dema Eyûbiyan
1260 dema Mîrektiya Paloyê
1450 dema Xanedana Zirkan
1845 dema Osmaniyan
1923 dema Tirkiye
(1925-1925) dema Şêx Seîd
(1937-1938) dema Seyîd Riza
1938 - Îro, Tirkiye
$Erdnîgarî$
Ciyê coxrafî û hudûdên bajêr
Bajar di nav paralelên 38° 17´ û 39° 11´ bakûr û merîdyenên 40° 21´ û 38° 30´ rojhilat de ye. Hudûdên bajêr li bakur bi Dêrsimê ve, li rojava bi Meletiyê ve, li başûr bi Amedê ve û li rojhilat jî bi Çewlîgê ve tê girêdan.
$Taybetiyên erda bajêr$
Pîvana erda bajar 9.151 km² ye . Ji vî erdî % 57,2 wî çiyan, % 14,9 wî deştan, % 1,1 wî zozan û % 26,8 wî jî ji platoyan pêk tê. Erda herêmê ji bo çandina tene, kixsên şekir, pembo û fêkî pir musaîd e.
$Avhewa$
Li herêmê avhewa reşayî hukim dike. Havînan germ û zuha, zivistan jî sar derbas dibe.
$Çiyayên herêmê$
Çiyayê bilindtir yê herêmê çiyayê Sipî (Akdax) e (2.620 m). Çiyayê Hezar (2.347 m), Mastar (2.171 m) û Hesan (1.864 m) jî çiyayên bilind yên herêmê ne.
Deşt, zozan û gelî
Deşta Xarpût Bajarê Elezîzê li wê deştê hatiye avakirin. Mezinbûna deştê 36 km² ye.
Deşta Palo: Li navça Palo li ciyê ku Çemê Muradê diherêke gola Kebanê ye. Deştên Behramaz û Melekendê jî deştên din yê girîng in.
Geliya çemê Firatê û geliya çemê Muradê, geliyên girîng yê herêmê ne.
$Çem û gol$
Çemê Murad, dirêjbûna wî 600 km ye. Çavkaniya çemê li çiyayê Aldaxê (Wan) ye. Çem şaxek çemê Firatê ye û diherêke gola Kebanê.
Ava Heringet û Ava pêrê jî, şaxên çemê Mýradê ne.
Çemê Firatê, çemê herî dirêj yê Kurdistanê ye ku di erda herêmê de jî diherêke.
Gola Hezarê (bi tirkî, Gölcik), dirêjbûn 15-16 km û firehbûna wê jî 5 km ye. Li bashûrê bajar e.
Gola bendava Kebanê, mezinbûna golê 687 km² ye. Bi ava çemê Murad, Firat û çemên dora Elezizê tije dibe.
Sermijar û Navçeyên bajêr (2013)
Navçe Navê Din Navê Fermî Gelhe
Elezîz Xarpêt Elazığ 412.220
Qowanciyan Kovancılar 39.790
Qerekoçan Dep Karakoçan 28.884
Palo Palu 20.035
Mîrvan Arıcak 15.306
Basqîl Baskil 14.466
Maden Maden 12.460
Xox Gola Hezarê Sivrice 8.857
Keban Tatos Keban 7.031
Guleman Alacakaya 6.885
Axin Ağın 2.819
Tevahîya sermijar herêmê (tevlî gundan) 568.239 e.
$Aborî$
Serwetên bin erdê
Sifir, pirît, hesin, manganez, volfram û flaurît li herêmê ji bin erdê dertên.
$Babetên heywanan$
Herêm ji alî nêçira heywanan ne pir dewlemend e. lê li herêmê gur, kew, kewroşk, rûvî, beraz û çeqel yên pirtirin ku peyde dibin.
$Ciyên turîstîk, dîrokî û gerê$
Herêm ji alî tarix û tabîatê ve pir dewlemend e. Gola Hezarê û Kebanê ji bo gelê herêmê havînan ciyê avcaniyê vehêsanê ne. Germavên Murûdû û Perçen ji ji ali gel ve tên ziyaret kirin. Kela Xarpûtê, Dêra Meryem ana û Mizgeftên kevn yê bajar jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin.
$Çand û huner$
Ol û civak
Nifûs ji muslumanan pêk tê. Li cem sûnniyan şêxîtî û li cem eleviyan jî pîrîtî rolek mezin dilîze. Civak ji Kurd (zaza û kurmanc) û tirkan pêk tê.
$Xwarênên herêmê$
Nan li herêmê di tendûrên bin erdê de tê çêkirin. Nan carna ji bo 2-3 mehan tê lêxistin û gava tê xwarin, şildibe, tê xwarin. Helîse, kutilkên dagirtî, babetên kiftan û Xanim kebab xwarinên herî pirin ku li herêmê tên xwarin.
$Kincên herêmê$
Zilam, şalwarek şîn ku jê re dibêjin şalwarê Xarpûtê û îşligek sipî bi ser de li xwe dikin. Bi ser îşlik de jî êlegek milkin li xwe dikin. Kefiya piştê rengîn e. Qonderên ku jê re dibêjin biboçik li nigê xwe dikin. Li serê wan şewqe heye.
Jinên herêmê şalwarên gulgulî yan jî reş li xwe dikin. Bi ser şalwar de qazaxek ku jê re dibêjin qeyme li xwe dikin. Bi ser şalwar de jî etekek sê perçeyî li xwe dikin. Li serê jinan kofiyek û bi ser de jî şarpeyek gulguli yan jî reş tê girêdan.[1]