عنوان: ایالت بدلیس
نویسندە: چومان تقی الدین
ایالت بدلیس، نام یک ایالت کورد نشین است که در شمال کوردستان بزرگ واقع شده، همچنین یکی از ایالت های کوردی است که در چارچوب #دولت عثمانی# بوده، و از نظر مساحت هم هفتمین و کوچکترین ایالت کوردی است. که از شمال توسط ایالت ارزروم، و از غرب به ایالت #آمد# و در جنوب توسط ایالت موصل و دوباره با ایالت آمد، و از شرق به ایالت آمد و دوباره با ایالت وان و #دریاچه وان# احاطه شده است. این ایالت در سال 1875 میلادی تأسیس شد، که بخشی از ایالت وان است یعنی سنجق بیتلیس و سنجق خانواده و به همراه بخشی از ایالت آمد/آمادی در بر گرفته، و تا سال 1923میلادی به عنوان یک ایالت باقی ماند. که از آن سال به چندین استان، از جمله استان بدلیس، استان سیرت، استان ایله (باتمان)، و استان شیرناک (شیرناخ)، و همچنین استان چولیک (بینگول) تبدیل شده، که هم اکنون کل این ایالت متعلق به جمهوری #ترکیه# است.
مساحت ایالت بدلیس حدود 27 هزار و 150 کیلومتر مربع است، اما برخی منابع دیگر بر این باورند که این ایالت حدود 29 هزار و 840 کیلومتر مربع است. جمعیت آن تقریباً 452٬500 نفر است که اکثریت آن ها کوردی هستند، و بقیه هم ترک، ارمنی، آشوری و یهودی هستند. که به این ترتیب بر چهار استان تقسیم شده آند، استان بدلیس 111٬300 نفر و استان موش 167٬470 نفر، استان سعرد (سیرت) 116٬180 نفر، و استان جوان 56٬920 نفر.
از نظر مذهبی هم به این ترتیب است، 292.500 نفر مسلمان هستند و 110،000 نفر ایزیدی و همچنین 20،000 نفر یهودی هستند.
این ایالت از نظر اداری بر چهار استان تقسیم شده است، سنجق بتلیس، سنجق موش، سنجق سعرد (سیرت)، سنجق جوان، که به این گونه است:
اول: استان بدلیس: که این استان مرکز ایالت بدلیس است، که جمعیت ان حدود 111.300 نفر، و از نظر اداری بر چهار شهرستان، پنج بخشداری و 612 روستا تقسیم شده، که به این ترتیب است:
1. شهرستان مرکزی بدلیس، جمعیت آن حدود 58.175 نفر است و از یک بخشداری و 172 روستا تشکیل شده.
2. شهرستان اخلات، جمعیت آن 19.898 نفر است و از یک بخشداری و 173 روستا تشکیل شده.
3. شهرستان خانواده (اشاغی رقرسو)، خمعیت آن 16.647 نفر است و از یک بخشداری و 138 روستا تشکیل شده.
4. شهرستان موتیکی (کنیزو)، جمعیت آن 16.580 نفر است، که از دو بخشداری و 129 روستا تشکیل شده.
دوم – استان موش، جمعیت ان حدود 167.470 نفر است، همچنین از نظر اداری بر پنج شهرستان و 8 بخشداری و 515 روستا تقسیم شده، که به این ترتیب است:
1. شهرستان مرکزی موش، جمعیت آن 66.570 نفر است و از سه بخشداری و 190 روستا تشکیل شده.
2. شهرستان بونلاک (بەلانیق – کوپ)، جمعیت آن 31.043 نفر است و از یک بخشداری و 135 روستا تشکیل شده.
3. شهرستان ساسون (کاهیلدجیرز)، جمعیت آن 13.959 نفر است و از دو بخشداری و 118 روسیا تشکیل شده.
4. شهرستان وارتو (کوکوم)، جمعیت آن 16.529 نفر است و از یک بخشداری و 93 روستا تشیل شده.
5. شهرستان ملاز کورد (قلا)، جمعیت آن 35.369 نفر است و از یک بخشداری و 50 روستا تشکیل شده.
سوم – استان سعرد (سیرت)، جمعیت آن حدود 116.810 نفر است که از نظر اداری بر شش شهرستان و سه بخشداری و 641 روستا تقسیم شده، که به این ترتیب است:
1. شهرستان مرکزی سعرد (سیرت)، جمعیت ان 32.605 نفر است و از چهار بخشداری و 54 روستا تشکیل شده.
2. شهرستان روندوان (زوک)، جمعیت آن 11.000 نفر است و از پنج بخشداری و 111 روستا تشکیل شده.
3. شهرستان پرواری (دیهه)، جمعیت آن 9.522 نفر است و از پنج بخشداری و 72 روستا تشکیل شده.
4. شهرستان هازو (اروان – خاسخیر)، جمعیت آن 26.235 نفر است و از پنج بخشداری و 59 روستا تشکیل شده.
5. شهرستان خزاران، جمعیت آن 19.989 نفر است و از یک بخشداری و 138 روستا یشکیل شده.
6. شهرستان شیران (کفره)، جمعیت آن 17.459 نفر است کە از یک بخشداری و 207 روستا تشکیل شده.
چهار – استان جوان، جمعیت آن حدود 56.920 نفر است همچنین از نظر اداری بر سه شهرستان و پنج بخشداری و 443 روستا تقسیلم شده، که به این ترتیب است؛
1. شهرستان مرکزی جوان، که جمعیت آن 32.605 نفر است و از سه بخشداری و 54 روستا تشکیل شده.
2. شهرستان چیا قچو (چولی). جمعیت آن 12.026 نفر است که از یک بخشداری و 133 روستا تشکیل شده.
3. شهرستان گولپ (پاسسور)، جمعیت ان 18.825 نفر است و از یه بخشداری و 119 روستا تشکیل شده.
منابع
1. د.عبداللەغفور: جغرافیای کوردسیان.
2. یاسین صابر صالح: دانشنامه عمومی
3. فرید اسسرد: اطلس سیاسی اقلیم کوردستان 1914-2005، آمادە کردن: سردار محمد عبدالرحمن و هوشیار محمد امین خوشناو.
4. وریا رحمانی: کورد و کوردستان از دید کارتوگرافی.
5. فیسل دباغ: کوردستان در انتشارات عوثمانی، که نویسنده از زبانه ترکی عثمانی به کوردی ترجمه کرده است.
6. مرکز برایەتی: ایالت های کوردستان ترکیه در دوره ئکومت عثمانی، فیسل دباغ از ترکی عثمانی به کوردی ترجمه کرده است.
7. شمسدین سامی:کورد و کوردستان در فرهنگ عولما، احمد تاقانه ترجمه کرده است.
8. اینترنت-ویکیپیدیا
[1]