GÜNEY KÜRDİSTAN ANAYASASI

KürtlerKürtler, binlerce yıldan bu yana anavatanları KürdistanKürdistan'da yaşayagelen çok eski bir halk, tıpkı dünyanın diğer ulusları ve halkları gibi, o­na self-determinasyon hakkını uygulama yetkisi veren tüm nitelikleriyle bir ulustur. Bu hak, ilk kez Birinci Dünya Savaşı sonunda yayınlanan ve ilkeleri uluslararası hukukta da kökleşmiş olan Woodrow Wilson'ın o­n Dört Amacı’nda (Wilson Prensipleri) tanınmıştır.
1920 yılında imzalanan Sevr Anlaşması'nın 62-64. maddelerinde self-determinasyon hakkının tanınmış olmasına rağmen, uluslararası çıkarlar ve siyasal dengeler Kürtlerin bu haktan yararlanmasını ve uygulamaya geçirmelerini engellemiştir. 1925 yılında Güney Kürdistan, kendi halkının iradesi dikkate alınmadan, kendi ülkelerindeki yönetimlere Kürt kökenli memurların atanması ve eğitim, hukuk ve sağlanan tüm hizmetlerin dilinin Kürtçe olması öngörülmüş olmasına rağmen, dört yıl önce, 1921 yılında kurulmuş olan Irak devletine ilhak ettirilmiştir. O tarihten bu yana Kürdistan'ın bu parçası, Irak Kürdistan'ı olarak bilinegelmektedir. 25 Aralık 1922’de İngiliz ve Irak hükümetleri, Kürtlerin kendi hükümetlerini kurma hakkını tanıyan ortak bir resmi açıklama yapmışlar ve Kürt temsilcilerinden, hükümet biçimini, coğrafik sınırları ve Irak ile siyasal ve ekonomik ilişkilerin biçimini müzakere etmelerini istemişlerdir.
Irak Milletler Cemiyeti’ne kabul edilirken, Irak'ın bir açıklama yapması şart koşulmuştu. Bu açıklama, 30 Mayıs 1932’de yapıldı. Söz konusu açıklama bir dizi uluslararası yükümlülüğü kapsamakta ve Kürtlerin haklarıyla ilgili olarak, yukarıda değinilen açıklamanın 10. maddesine göre, Milletler Cemiyeti üyelerinin çoğunluk oyu olmaksızın Irak'ın bunları değiştiremeyeceği ya da yürürlükten kaldıramayacağı yönünde güvenceleri düzenlemektedir. Bu yükümlülükler Birleşmiş Milletler örgütüne aktarılmıştır ve bugün hala geçerlidir.
1958’de çıkarılan Irak Cumhuriyeti geçici Anayasası'nın 3. maddesinde, Arapların ve Kürtlerin Irak devletinin ortak sahipleri oldukları belirtilmiş ve ardından, 11 Mart 1970’de Kürt liderliği ile Irak hükümeti arasında, Irak'taki haklarının anayasal güvencesi olarak Irak Kürdistan bölgesi dahilinde Kürdistan halkına özerklik tanıyan bir anlaşmaya varılmıştır. Buna rağmen, birbirini izleyen Irak hükümetleri, Kürtler karşısındaki bu yükümlülüklerine sırtlarını dönmüş, ve bunun yerine, her türlü siyasal ve askeri yollarla, ırkçı ve şovenist bir etnik temizlik ve yıkım politikası uygulayagelmişlerdir. Kürtleri zorunlu göçe tabi tutmak ve ulusal kimliklerini Araplaştırmak suretiyle demografik gerçekliği değiştirmişlerdir. Hatta, Halepçe şehri, Balisan ve Duhok Vilayeti'nin bazı mıntıkaları gibi yerlerde, uluslararası alanda yasaklanmış kimyasal silahları kullanacak kadar ileri gitmişlerdir. Aralarında Feyliler ile Barzanilerin de bulunduğu o­n binlerce silahsız sivil Kürdü geleceği belirsiz bir sürgüne gönderirken, 4.500 kadar kasaba ve köyü yerle bir etmişlerdir. Bunu, 182.000 silahsız sivil kurbanın Anfal olarak da bilinen süreçte topluca imha edilmeleri kampanyaları izlemiştir.
İkinci Körfez Savaşı'nın ardından 5 Nisan 1991’de, BM Güvenlik Konseyi, Müttefikler tarafından Kürtler için Güvenlikli Bölge kurulmasını öngören ve böylece Kürtleri uğursuz bir gelecekten koruyan 688 sayılı kararı ilan etti. Kürtler bu olanağı kullanarak, 19 Mayıs 1992’de ilk parlamentolarını seçtiler ve Kürdistan Bölgesel Hükümetini kurdular. Irak Kürdistan Ulusal Meclisi, yani Parlamentonun oybirliğiyle Kürdistan Bölgesi halkı, Irak hükümeti ile gelecekteki anayasal ilişkinin biçimini tercih etme konusundaki hakkını kullanmış ve bu andan itibaren Irak Hükümeti'nin anayasal temeli olarak federalizmde karar kılmıştır; ki, bu şekilde Irak Kürdistan Bölgesi, Irak Federal Cumhuriyeti'nin gelecekteki bölgelerinden birini oluşturabilecektir.
Federalizm formülü, etnik bir çoğulculuğa sahip olan Irak toplumu için ideal bir çözüm olarak görülmektedir; böyle bir formül Irak'ın birliğini güvence altına alabilecek ve bir yandan Irak’ın bütünlük ve birliğini korurken, diğer yandan bu formülün karar alma sürecine katılımlarını güvence altına alacak olmasıyla, Irak Kürdistan halkının istemlerini geniş ölçüde tatmin edebilecektir. İşte bu nedenlerden dolayıdır ki, bu anayasa taslağının hazırlanması Irak Kürdistan Ulusal Meclisi'nin federalizm hakkındaki kararını somutlaştırmaya çalışmaktadır. Buna aynı zamanda, demokrasi, çoğulculuk ve insan haklarına saygı ilkeleri ve değerleri tarafından rehberlik edilecek, medeni ve siyasal haklara ilişkin uluslararası anlaşma ve sözleşmeler ile 25 Ocak 1971’de Irak'ın da imzacısı olduğu 1966 tarihli Uluslararası Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Haklar Sözleşmesi’nin gereği olacaktır. Yukarıdaki alternatifin seçilmesi, aynı zamanda Yeni Dünya Düzeni'nin ilkeleri ile de uyum içindedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde, Kanada’da, Belçika’da ve diğerlerinde olduğu gibi, federalizm yolunu seçmiş halklar ve uluslar büyük başarılar kaydetmişler, ki bu şekilde tüm milliyetlerin, gruplarin ve öğelerin federal düzeyde karar alma sürecine ve yönetime katılımı sağlanmış ve böylelikle demokrasinin geröekten somutlaşması ve uygulanması gerçek bir anlamda olanaklı kılınmıştır. Üstelik, federalizm bölgelerin insanlarına iç bağımsızlık getirebilecektir ve bu nedenle federal çözüm, ülkenin bütünlüğünün korunması için en ideal güvence olarak görülmektedir.
Kürdistan halkı her zaman kendi sorununun barışçıl biçimde çözümlenmesinden yana olmuştur ve birbirni izleyen tüm Irak hükümetlerinin görüşme ve barış sağlama çağrılarına hep olumlu karşılık vermiştir. Ne var ki, tekrar tekrar bu hükümetlerin güvenilmezlikleriyle ve verdikleri sözlerden, ulusal ve uluslararası yükümlülüklerden dönmesi durumuyla karşı karşıya kalmıştır. Bu yüzden, tüm taraflarının anlaşmayla bağlı olması ve şartlarına saygı duyması hususunda yeterli uluslararası güvenceler olmadıkça, tek başına hiçbir anayasal belge bunların gerçekten uygulanmasını ve aşınmamasını pratik bir şekilde güvence altına alamaz. Geride bıraktığımız o­n yılın tecrübesi, Kürdistan halkına, zulmün ve baskının olmadığı güvenlikli bir ortamda kendi özgürlüklerine ve ulusal haklarına sahip olmayı sağlayan uluslararası korumanın değerini göstermiştir. Bu yüzden, nihai, adil, kalıcı ve uluslararası güvencelere dayalı bir çözüme varılıncaya kadar, böylesi bir korumanın çok önemli olduğu görülmekle, gerekli sayılmaktadır.

I. KISIM - GENEL HUSUSLAR
Madde 1: Federal Irak Cumhuriyeti'nin bir bölgesi olarak Kürdistan Bölgesi, çok partili, demokratik, parlamenter ve cumhuriyetçi bir siyasal sisteme sahip olacaktır.
Madde 2: Kürdistan Bölgesi, 1970 öncesindeki idari sınırlarıyla Kerkük, Süleymaniye ve Erbil Vilayetleri ile Duhok Vilayeti’nin yanı sıra Aqra, Şeikhan (Şexan), Sincar ilçeleri ve Ninova Vilayeti’ndeki Zimar nahiyesi, Diyala Vilayeti’ndeki Xaniqin ve Mandalı ilçeleri ile El-Wasit Vilayeti’ndeki Badra ilçesinden ibarettir.
Madde 3: Meşruluğunun kaynağı olmaları itibariyle iktidar halka aittir.
Madde 4: Kürdistan Bölgesi’nin halkı Kürtlerden ile Türkmen, Asuri, Keldani ve Arap ulusal azınlıklarından oluşur ve bu Anayasa, söz konusu azınlıkların haklarını tanır.
Madde 5: Kerkük şehri Kürdistan Bölgesi'nin başkenti olacaktır.
Madde 6: Irak Federal Cumhuriyeti'nin bayrağına ek olarak, Kürdistan Bölgesi için özel bir bayrak olacak ve bu yasa ile düzenlenecektir.
i) Kürtçe, Kürdistan Bölgesi’nin resmi dili olacaktır.
ii) Federal ve bölgesel yetkililerle resmi yazışmalar hem Arapça hem de Kürtçe olacaktır.
iii) Kürdistan Bölgesi’nde Arapça öğretimi zorunlu olacaktır.
iv) Türkmen dili, Kürtçe'ye ek olarak, Türkmenlerin eğitim ve kültür dili olarak sayılacaktır. Süryanice, Kürtçe'ye ek olarak, o dili konuşanların eğitim ve kültür dili olacaktır.

II. KISIM - TEMEL HAKLAR VE SORUMLULUKLAR
Madde 8:
i) Kürdistan Bölgesinin vatandaşları, ırk, renk, cins, dil, etnik köken, din ya da ekonomik statü bakımından aralarında hiçbir ayırım gözetilmeksizin, hakları ve sorumlulukları itibariyle yasa önünde eşittir.
ii) Kadınlar erkekler ile eşit haklara sahip olacaklardır.
iii) Aile birimi, toplumun doğal ve temel kümesidir. Annelerin ve çocukların korunması güvence altına alınacaktır. Hükümetin ve toplumun görevi, gençlikle ilgilenmek, temel moral ve etik değerler ile Kürdistan halkının mirasını korumaktır ve bu yasayla düzenlenecektir.
Madde 9:
i) Ceza kişiseldir. Yasa ile tanımlanmadığı sürece ne herhangi bir fiil suç olarak değerlendirilebilir ne de ceza verilip uygulanabilir. İşlendiği zamanda bir suç olarak değerlendirilmediği sürece, hiçbir eylem cezalandırılamaz. Yasada yazılı olandan daha büyük hiçbir ceza verilemez.
ii) Suçluluğu bir yasa mahkemesi yarafından kanıtlanıncaya kadar sanık suçsuz sayılır.
Madde 10:
i) Yasal savunma hakkı, soruşturma ve yargılamanın tüm aşamalarında yasa gereğince güvence altına alınır.
ii) Mahkeme tarafından farklı bir şekilde gizli olduğu ilan edilmedikçe, duruşmalar aleni olacaktır.
Madde 11:
i) Hanenin ve içindekilerin kutsallığı korunacaktır ve yasada konulan usuller dışında haneye girilemez ya da arama yapılamaz.
ii) Yasada tanımlanmış koşullar dışında bireyler ya da o­nların malları aranamaz.
iii) Kişi bütünlüğü korunacaktır ve fiziksel ya da psikolojik, işkencenin her türü yasaktır.
Madde 12: Posta, telefon ve kablolu iletişimin gizliliği güvence altındadır ve yasada belirtilen esas ve usuller gereğince, adalet ve güvenlik ihtiyaçlarına hizmet etmede gerekli sayılmadıkları zamanlar dışında, ifşa edilemez.
Madde 13: Mülkiyet hakkı güvence altındadır ve yasa gereği olmadıkça taşınır ve taşınmaz mülklere el konulamaz. Mülkler, yasaya göre kamu yararına hizmet etmeyi gerektirmedikçe ve adil bir karşılık ödenmedikçe kamulaştırılamaz.
Madde 14: Kürdistan Bölgesi vatandaşlarının yurtdışına seyahat etmeleri ya da memleketlerine geri dönmeleri engellenemez. Yasada öngörülen haller dışında, halkın hareket etmesine veya ikamet yerine hiçbir kısıtlama konulamaz.
Madde 15: İfade, basım, yayın, basın, toplanma, gösteri ile siyasi parti, sendika ve dernek kurma özgürlüğü yasa ile güvence altına alınacaktır.
Madde 16: Din, inanç ve dinsel vecibeleri yerine getirme özgürlüğü, bu Anayasa’yla veya Federal Anayasa’yla ya da federal yasaların hükümleriyle çelişmemek şartıyla ve genel moral ve etik ölçülere karşı olmamak kaydıyla, güvence altındadır..
Madde 17: Siyasi mülteciler ülkelerine iade edilmeyeceklerdir.
Madde 18:
i) Kürdistan Bölgesinde ilk öğretim zorunludur ve yasayla düzenlenecektir.
ii) Hükümet okuma yazma bilmemeye karşı mücadele edecek ve ilk, orta ve üniversite eğitiminin tüm aşamalarında vatandaşlarının özgür eğitim hakkını, teknik ve mesleki eğitimin geliştirmeyi güvence altına alacaktır..
Madde 19: Akademik araştırma hakkı güvence altına alınacaktır. Üstün başarı, icat ve yaratıcılık teşvik edilecek ve ödüllendirilecektir.
Madde 20:
i) Çalışmak, her vatandaşın hakkı ve görevidir. Bölgesel hükümet, çalışacak durumda olan her vatandaş için iş olanakları yaratmak üzere çaba gösterecektir.
ii) Bölgesel hükümet, elverişli çalışma koşullarını güvence altına alacak, çalışan bireylerin hem yaşam standartlarını, hem de beceri ve bilgilerini arttırma doğrultusunda çalışacaktır. Bölgesel hükümet, hastalık, sakatlık, işsizlik ya da yaşlılık gibi durumlarda sosyal güvenlik ödenekleri sağlayacaktır.
iii) Hiçbir birey, yasanın öngördüğü kamu görevinin yerine getirilmesi amacı veya acil durum ya da doğal felaket dışında, bir iş yapmaya zorlanmayacaktır.
Madde 21: Bölgesel hükümet, önleme, tedavi ve ilaç alanlarında sürekli tıbbi hizmetler sağlamak suretiyle kamu sağlığını korumayı güvence altına alacaktır.
Madde 22: Vergi ödemek her yurttaşın görevidir ve yasada olmadıkça, bu gibi vergiler zorla konulmayacak, toplanmayacak ya da değiştirilmeyecektir.
Madde 23: Vatandaşların, uygun makamlara şikayette bulunma ve dilekçe verme hakkı güvence altındadır ve yetkililer bu şikayet ve dilekçeleri makul bir zaman dilimi içinde değerlendireceklerdir.
Madde 24: Kürdistan Bölgesi’ndeki yargı, bu kısımda belirtilen hakların korunmasının kaynağıdır. Tüm kısımların her biriyle ilgili olarak nasıl bir ceza ve/veya para cezası gerektiğine Mahkemeler karar verecektir.

III. KISIM - KÜRDÎSTAN BÖLGESEL ORGANLARI
1. BÖLÜM - YASAMA ORGANI - KÜRDİSTAN BÖLGESEL MECLİSİ
Madde 25: Kürdistan Bölgesel Meclisi, bölgedeki yasama otoritesidir ve halkın doğrudan, gizli, genel oyuyla seçilmiş temsilcilerinden oluşur.
Madde 26:
i) Kürdistan Bölgesel Meclisi üyelerinin seçim yöntemi, üsülleri (zamanlama, temsil oranı ile adayların ve seçmenlerin vasıfları) yasa ile düzenlenecektir.
ii) Meclisin oluşumunda, ulusal azınlıkların adilce temsiline dikkat edilecektir.
Madde 27:
i) Parlamentonun dönemi, ilk birleşimiyle başlamak üzere beş yıldır.
ii) Meclis, Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanının talebiyle, nihai seçim sonuçlarının ilanından itibaren 15 gün içinde toplantıya çağrılacak ve eğer herhangi bir çağrı yoksa, yukarıda belirtilen dönemin sonunda Meclis toplanacaktır.
Madde 28: Meclis ilk birleşiminde, en yaşlı üyenin başkanlığında toplanacak ve gizli oylamayla bir başkan, başkan yardımcısı ve sekreter seçilecektir.
Madde 29: Meclis üyeleri aşağıdaki görev yeminini edeceklerdir:
Kürdistan halkının çıkarlarını, o­nurunu ve haklarını koruyacağıma, bir üye olarak görevimi tarafsız, tam olarak ve içtenlikle yerine getireceğime Yüce Tanrı önünde yemin ederim.
Madde 30:
i) Yasada başka türlü öngörülmedikçe, Bölgesel Meclis’teki salt çoğunluğa, üyelerin çoğunluğu hazır bulunduğunda ulaşılacak ve kararlar, hazır bulunanların basit çoğunluğuyla verilecektir.
ii) Yasa teklifleri, ekonomik konulardakilerden farklı olarak Meclisin o­n üyesi tarafından verilebilir.
Madde 31: Meclis başkanı ile üyelerinin maaş ve ücretleri yasa ile düzenlenecektir.
Madde 32: Meclisin olağan ve özel oturumlarındaki işlerin götürülmesine dair usulü hususların yanı sıra üyelik ve boş üyeliklerin doldurulması kuralları ve usulleri Meclisin iç tüzüğünde düzenlenecektir.
Madde 33: Bölgesel Meclis aşağıdaki sorumlulukları yerine getirecektir:
i) Üyelerinin 2/3 bir çoğunluğuyla Bölgesel Anayasa’yı değiştirme
ii) Yasa çıkarma, değiştirme ya da yürürlükten kaldırma
iii) Kabineye ve üyelerine güven oyu verme ve bu güven oyunu o­nlardan geri çekme
iv) Kürdistan Bölgesi genel bütçesini o­naylama, gerekli aktarımları yapma ve genel bütçeye dahil olmayan beklenmedik harcamaları o­naylama
v) Vergi ve harçlar koyma, değiştirme ve kaldırma
vi) Bölgesel yürütme organının Irak Federal Cumhuriyeti'nin diğer bölgeleriyle, ek olarak yabancı taraflarla ve diğer devletlerin federal bölgeleriyle ekonomik, kalkınma, kültür, eğitim, insani yardım, finans, güvenlik ve sınır konuları gibi alanlarda yapılan anlaşmaları o­naylama
vii) Meclis’teki üyeliği belgeleme
viii) Yasa gereğince Meclis’te oluşan boş üyelikleri doldurmak için gerekli kararları çıkarma
ix) Kürdistan Bölgesi yürütme organının çalışmalarını denetleme
x) Meclis iç tüzüğünü hazırlama, ihtiyaç duyulan elemanların sağlanmasını kararlaştırma, Meclis bütçesini hazırlama, personeli atamak ve ücretleri belirleme
xi) Meclisin gerekli saydığı konulara ilişkin araştırma komisyonları kurma
Madde 34:
i) Bir Meclis üyesi parlamenter dokunulmazlıktan yararlanır. Üye, Meclisin iç tüzüğünün sınırları içinde kendi görüş ve düşüncelerini ifade etme hakkına sahiptir.
ii) Bir Meclis üyesi, yasaya göre şüphe götürmez bir suçun ya da kabahatin işlendiği durumlar dışında, Meclisin ön izni olmaksızın, bir parlamento oturumu esnasında soruşturmaya uğrayamaz veya tutuklanamaz veya hakları ve özgürlükleri sınırlanamaz veya gözaltına alınamaz ya da aranamaz.
iii) Bir Meclis üyesi bir parlamento oturumuna katılmadığı bir zamanda, yasaya göre şüphe götürmez bir suçun ya da kabahatin işlendiği ve durumlar dışında, ki, bu hallerde alınan önlemlerden Meclis derhal haberdar edilmelidir, Meclis başkanının izni olmaksızın gözaltına alınamaz veya tutuklanamaz.
Madde 35:
i) Meclis, üyelerinin 2/3’lük bir çoğunluğuyla kendisini feshedebilir.
ii) Meclis, aşağıdaki durumlarda Bölgesel Devlet Başkanı’nın bir kararıyla feshedilebilir:
a) Meclis üyelerinin yarısından fazlası istifa ederse.
b) Meclisin toplantıya çağrılmasından itibaren 45 gün içinde yasal bir salt çoğunluk sağlanamazsa
c) Meclis, ard arda yapılan üç oylamada Bakanlar Kurulu’na güven oyu vermezse.
d) Meclisin seçim yasaları değiştirilir ve bu Parlamento döneminin kalan süresi altı aydan daha az olursa.
Madde 36: Parlamento’nun feshedilir ya da görev süresinin sona ererse, yeni bir Meclis seçimi için iki aydan uzun olmayan bir zaman dilimi içinde yeni genel seçimlere gidilecektir.
Madde 37: Meclisin görev süresi sona eriyorsa, yeni Meclis seçilip ilk birleşimini yapıncaya kadar, eski Meclis görevde kalacaktır.
2. BÖLÜM – YÜRÜTME ORGANI
1. Altbaşlık - Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı
Madde 38: Bölgenin, Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı olarak adlandırılan bir başkanı vardır. Devlet Başkanı en yüksek yürütme organıdır ve bölgede Irak Federal Cumhuriyeti Devlet Başkanı’nı temsil eder, özel durumlarda o­na vekalet eder, federal ve bölgesel organlar arasında koordinasyonu sağlar.
Madde 39: Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı, bölge halkının doğrudan, gizli ve genel oyu ile seçilir.
Madde 40: Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanının seçilme biçimi, adaylık vasıfları, suçlanabilme ya da yargılanabilme tarzı ile görev süresinin sona erdirilmesi hususları yasa ile düzenlenecektir.
Madde 41: Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı, sorumluluklarını üstlenmeden önce, Kürdistan Bölgesel Meclisi önünde aşağıdaki anayasal görev yeminini edecektir:
Kürdistan halkının haklarını, başarılarını ve çıkarlarını koruyacağıma, Irak Federal Cumhuriyeti Anayasası ile Kürdistan Bölgesi Anayasası’na uyacağıma, görevlerimi tam olarak, tarafsızlıkla ve içtenlikle yerine getireceğime Yüce Tanrı önünde yemin ederim.
Madde 42: Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı’nın görev süresi beş yıldır.
Madde 43: Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı’nın maaşı ve ödenekleri yasa ile belirlenecektir.
Madde 44: Kürdistan Bölgesinin Devlet Başkanı aşağıdaki sorumlulukları üstlenecektir:
i) Bölgesel Meclis’ten geçen yasaları ilan etme
ii) Bölgesel Meclis için genel seçim çağrısında bulunma
iii) Bölgesel Meclis için olağan ya da özel toplantı çağrısında bulunma
iv) Bölgesel Meclis’ten güven oyu alan Kabine’yi resmen ilan etme
v) Bakanlar Kurulu’nu, kendisinin başkanlık edebileceği ya da katılabileceği ve bakanlardan raporlar iseteyebileceği bir toplantıya çağırma
vi) Yasa tasarıları hazırlamak ve görüşülmek üzere Bölgesel Meclis’e sevk etme
vii) Kürdistan Bölgesi’nin, siyasal sisteminin, genel güvenliğinin ya da anayasal kurumlarının temel varlığını tehdit edebilecek bir tehlikeyle yüzyüze bulunduğu ve Bölgesel Meclis’in toplanmasının zor olduğu koşullarda, Bölgesel Meclis Başkanı ve Bakanlar Kurulu’na danışarak, kanun hükmünde kararname çıkarma
viii) Yasaya göre acil durumlar ilan etme
ix) Irak Federal Cumhuriyeti Devlet Başkanı tarafından verilen yetkileri kullanma
x) Bakanlar Kurulu tarafından önerilen karar ve kararnameleri yayımlama
xi) Silahlı Kuvvetler ve İç Güvenlik Güçleri’ni bölge içinde seferber etme
xii) Bölge içinde geçici ya da kalıcı olarak faaliyet yürüten Federal Güvenlik Güçleri’ni denetleme ve yönetme
xiii) Güven oyunun geri alınmasının ardından, Kabine’nin ya da bir bakanın istifasını resmen ilan eden kararnameyi yayımlama
xiv) İstifa etmesi istenen Kabine’nin ya da bir bakanın istifalarını kabul etme ve o­nlardan, yeni bir Kabine oluşuncaya ya da yeni bir bakan atanıncaya kadar görevde kalmalarını isteme
xv) Kabinenin ya da bir bakanın istifasını isteme
xvi) Mahkumlara özel af çıkarma
xvii) Ölüm cezasını o­naylama ya da ömür boyu hapse çevirme
xviii) Hakimleri, bölgesel başsavcıları, bölgesel genel savcıları ve yardımcıları, idari birimlerin yöneticilerini ve özel görevlerde bulunan kişileri, yasaya göre atama, görevden alma ya da emekliye sevk etme
xix) İç Güvenlik subaylarına askeri rütbeler verme ve yasaya göre o­nları görevden alma ya da emekliye sevketme
xx) Yasada açıkça belirtilen hallerde madalya ve ödül verme
Madde 45: Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı için, ihtiyaçları ile yapısı yasada belirtilecektir bir Konut tesis edilecektir.
Madde 46:
i) Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı’nın istifası, vefatı ya da kalıcı ehliyetsizliği durumunda, aynı yöntemle bir halef seçilecektir.
ii) Kürdistan Bölgesi Devler Başkanlığı koltuğu boş kaldığında, yeni bir Devlet Başkanı seçilinceye kadar Kürdistan Bölgesel Meclisi Başkanı, Devlet Başkanı’nın sorumluluklarını üstlenecektir.
iii) Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı’nın hazır bulunmadığı ya da izinli olduğu zamanlarda Bölgesel Başbakan, Devlet Başkanı’nın sorumluluklarını vekaleten üstlenecektir.
2. Altbaşlık - Kürdistan Bölgesi Bakanlar Kurulu (Kabine)
Madde 47: Kürdistan Bölgesi Bakanlar Kurulu bölgedeki en üst yürütme ve idari organıdır; kendi yürütme sorumluluklarını, Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı’nın denetim ve rehberliği altında yerine getirir.
Madde 48:
i) Bakanlar Kurulu Başbakan, yardımcısıları ve sayıları 15'ten az olmayacak bakanlardan oluşur.
ii) Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı, Kürdistan Bölgesel Meclisi’nin bir üyesinden kabineyi oluşturmasını isteyecektir.
iii) Atanmış Başbakan, Kürdistan Bölgesel Meclisi üyeleri ya da Meclis üyeliği için gerekli vasıfları taşıyan başkaları arasından yardımcılarını ve bakanlarını seçecektir.
iv) Atanmış Başbakan, o­nay için kabinesini Bölgesel Devlet Başkanı’na sunacaktır.
v) Atanmış Başbakan, Bölgesel Devlet Başkanı’nın o­nayından sonra, kabinesini Bölgesel Meclise sunarak güven oyu isteyecektir ve güvenoyu verildiğinde, kabinenin oluşumuna dair resmi bir kararname yayımlanacaktır.
Madde 49: Kürdistan Bölgesi Bakanlar Kurulu’nun kuruluşunda, Türkmen, Asuri ve Keldani ulusal azınlıkların temsili de gözönünde bulundurulacaktır.
Madde 50: Kabine üyeleri, kabinenin çalışmaları hakkında Kürdistan Bölgesel Meclisi’ne karşı hep birlikte sorumlu iken, her bakan, kendi bakanlığının işleri için tek başına sorumludur.
Madde 51:
Bakanlar Kurulu aşağıdaki sorumlulukları üstlenecektir:
i) Bir yandan bölgesel güvenliği ve kamu malını koruma, diğer yandan yasalar, yönetmelikler ve kararnameleri sonuçlandırma.
ii) Kürdistan Bölgesi Devlet Başkanı ile işbirliği içinde, Kürdistan Bölgesi’ne yönelik genel politika saptama.
iii) Ekonomik kalkınma planlarını hazırlama ve bunların grçekleştirilmesi için gerekli gerekli araçları temin etme.
iv) Bölgenin genel bütçesini hazırlama.
v) Kürdistan Bölgesi’ndeki bakanlıkların, kurumların ve kamu kuruluşlarının çalışmalarını denetleme, yönetme, takip etme ve koordine etme, aynı şekilde o­nların kararlarını durdurma ya da değiştirme.
vi) Yasalar ve yönetmeliklere göre, icrai ve idari kararnameler yayımlama.
vii) Yasa tasarıları hazırlama ve yönetmelikler yayımlama.
viii) Yasaya göre, personeli atama, terfi ettirme, işten çıkarma ya da emekliye sevk etme ile ücretleri saptama.
ix) Federal hükümetin ya da yabancı tarafların kurumları ile ekonomik kalkınma, kültürel ve insani yardım alanlarında kredi ve özel anlaşmalar yapma.
Madde 52: Bakan, kendi bakanlığının tüm işlerinden doğrudan sorumludur.
Madde 53:
i) Bölgesel Meclis kabineye verdiği güven oyunu geri çektiğinde, kabine istifa etmiş sayılacaktır.
ii) Bölgesel Meclis bakana verdiği güven oyunu geri çektiğinde, bakan istifa etmiş sayılacaktır.
Madde 54: Başbakanın, yardımcılarının ya da bakanlarının sorumlu tutulmaları veya suçlanmaları ve yargılanmaları tarzı ile maaş ve ödeneklerinin saptanması konusu yasa ile düzenlenecektir.
3. BÖLÜM - YARGI
Madde 55: Kürdistan Bölgesi’nin yargı organı, tüm aşamaları itibariyle bölgenin mahkeme sisteminden oluşur.
Madde 56: Yargı, yasada öngörülmüş olanlar dışında, tüm kamusal ve özel varlıklar ve kişilerin üzerinde bir yargı yetkisine sahiptir.
Madde 57: Yargı bağımsızdır, yasanın kendisi dışında hiç bir güç yargının üzerinde değildir.
Madde 58: Bütün aşamaları ve türleriyle, üyelerinin atanması, görev yerlerinin değiştirilmesi ya da sorumlu tutulmalarıni da kapsayan yapısı ve koşullarıyla bölge içindeki yargı, yasa ile düzenlenecektir.
Madde 59: Genel Savcı, genel hakları savunup adaleti güvenceye almak suretiyle toplumu temsil eder.
Madde 60: Müslüman olmayan topluluklar, özel bir yasa doğrultusunda dinsel, ruhani, yasal oluşumlar kurma hakkına sahiptir. Bu oluşumlar, söz konusu topluluklara mensup vatandaşların tüm kişisel işlerine, Müslüman dinsel mahkemelerinin yetki ve sorumluluk alanlarının dışında olan konulara bakma hakkına sahip olacaktır.
Madde 61: Yargının hüküm ve kararları halk adına verilir.
IV. KISIM - İDARE VE BELEDİYE MECLİSLERİ
Madde 62: Kürdistan Bölgesi’nin idari bölünmesi, bu Anayasa’nın hükümleri ile çelişmeyecek bir şekilde bölgesel yasa ile belirlenecektir.
Madde 63: İlçelerinin ve/veya nahiyelerinin birleşmesi ya da ayrılması yoluyla bir vilayet, valilik” oluşturulabilir, idari merkezi ve ismi tespit edilebilir ya da değiştirilebilir ve sınırları başka türlü belirlenebilir. İlçeler ve/veya nahiyeler başka bir vilayete bağlanabilir ve yukarıdaki tüm hususlar, İçişleri Bakanı’nın teklifi ve Bakanlar Kurulu’nun o­nayıyla çıkartılacak bölgesel bir kararnameye göre olacaktır.
Madde 64: Nahiyelerin birleşmesi ya da ayrılması yoluyla ilçeler oluşturulabilir, idari merkezleri ve isimleri tespit edilebilir veya değiştirilebilir ve sınırları başka türlü belirlenebilir. Nahiyeler, başka bir ilçeye bağlanabilir. Nahiyeler oluşturulabilir, idari merkezleri ve isimleri tespit edilebilir ya da değiştirilebilir ve sınırları başka türlü belirlenebilir. Yukarıdaki tüm hususlar, İçişleri Bakanı’nın teklifi ve Bakanlar Kurulu’nun o­nayıyla çıkartılacak bölgesel bir kararnameye göre olacaktır.
Madde 65: Her vilayet, ilçe ve nahiye merkezi ile nüfusu 3 binden az olmayan her köyde bir Belediye ile bir Belediye Meclisi olacak ve halka kamu hizmetleri sunacaktır.
Madde 66:
i) Başkan ve Belediye Meclislerinin üyeleri, kendi toplumlarının insanları arasından doğrudan, genel ve gizli oyla seçilir.
ii) Bu Belediye Meclisleri’nin oluşumunda, Kürdistan Bölgesi ulusal azınlıklarının adilane temsili gözönünde bulundurulacaktır.
Madde 67: Belediyeler, Başkanları ile Belediye Meclisi üyelerinin seçilme yöntemi, yetkileri, görev süreleri ve tüm hususlar yasa ile düzenlenecektir.
V. KISIM - MALÎ KONULAR
Madde 68: Bir yasa dışında vergiler veya resimler konulmayacak, toplanmayacak ya da değiştirilmeyecektir.
Madde 69: Bölgesel organlar, bölge içinde vergi ve resim koyabilir, toplayabilir, miktarlarında değişiklik yapabilir ya da yürürlükten kaldırabilir. Bu gibi vergi ve resimler, Irak Federal Cumhuriyeti vatandaşlarının durumu ile karşılaştırılabilir olarak, adil ve tarafsız bir şekilde belirlenmelidir. ihracat ve ithalat resimleri (gümrük vergisi) federal organların sorumluluğundadır.
Madde 70: Kürdistan Bölgesi’nin gelirleri şunlardan oluşur:
i) Vergiler, resimler ve kamu hizmeti harçlarının yanısıra bölgede içindeki kuruluş ve kurulumdan toplanan vergiler.
ii) Doğal kaynaklardaki, özellikle de petrol ve petrol ürünlerinin ülke içinde ve dışındaki satışından gelen gelirlerdeki Kürdistan Bölgesi payının yanısıra, Irak Federal Cumhuriyeti'ne verilen bağışlardan, yardımdan ve yabancı krediden, bölgenin nüfusunun Irak'ın toplam nüfusuna oranı ölçüsünde alınan pay.
iii) Bağışlar, hibeler ve piyango gelirleri ile diğer kamu gelirleri
iv) Kürdistan Bölgesi özgülü için tasarlanmış iç ve dış krediler
Madde 71: Kürdistan Bölgesi mali bakımdan, bölge ile ilişkili finansal borç ile gecikmiş vergi ve resim borçları konularında federal organların halefi olacaktır.
Madde 72: Mali yıl yasa ile belirlenecektir.
Madde 73: Her mali yılda, Kürdistan Bölgesi’ne ilişkin tahmini gelir ve giderlere bağlı bir bütçe kanunu çıkarılacaktır.
VI. KISIM – ÇEŞİTLİ (HÜKÜMLER)
Madde 74: Kürt halkının ya da Kürdistan Bölgesi vatandaşlarının meşru ulusal haklarını zedeleyen veya sınırlayan ya da bu Anayasa’nın hükümleri ile çelişen herhangi bir yasa, yönetmelik, karar ya da kararname geçersiz ve hükümsüz olacaktır.
Madde 75: Irak Federal Cumhuriyeti’nin mevcudiyeti ve siyasal sistemi, Kürdistan Bölgesel Meclisi’nin rızası olmaksızın değiştirilemez. Buna karşı hareket, Kürdistan Bölgesi halkına self-determinasyon hakkı verecektir.
Madde 76: Kürdistan Bölgesel organları ile Irak Federal Cumhuriyeti ya da Arap bölgesi organları arasında anayasal uyuşmazlık ya da anlaşmazlık ortaya çıkarsa, bu konular hüküm vermesi için Federal Anayasa Mahkemesi’ne götürülecektir.
Madde 77: Kürdistan bölgesel organları arasında bu Anayasa’nın şartlarının yorumlanmasında farklılık sözkonusuysa, bu konular hüküm vermesi için Kürdistan Bölgesi Temyiz Mahkemesi’ne götürülecektir.[1]