پەرتووکخانە پەرتووکخانە
گەڕان

کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!


بژاردەی گەڕان





گەڕانی ورد      کیبۆرد


گەڕان
گەڕانی ورد
پەرتووکخانە
ناونامە بۆ منداڵانی کورد
کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
سەرچاوەکان
شوێنپێیەکان
دڵخوازەکان
چالاکییەکان
چۆن بگەڕێم؟
بڵاوکراوەکانی کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
درەختی پۆلەکان
بابەت بەهەڵکەوت
تۆمارکردنی بابەت
تۆماركردنی بابەتی نوێ
ناردنی وێنە
ڕاپرسی
بیروڕاکانتان
پەیوەندی
کوردیپێدیا چ زانیارییەکی پێویستە!
ستانداردەکان
ڕێساکانی بەکارهێنان
کوالیتیی بابەت
ئامرازەکان
دەربارە
ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
چیمان دەربارە وتراوە!
ناوکێشکردن لە ماڵپەڕەکانتاندا
تۆمارکردن / کوژاندنەوەی ئیمێڵ
ئاماری میوانەکان
ئاماری بابەت
وەرگێڕی فۆنتەکان
گۆڕینی ڕێکەوتەکان
پشکنینی ڕێنووس
زمان و شێوەزمانی ڕووپەلەکان
کیبۆرد
لینکە پێویستەکان
ئێکستێنشنی کوردیپێدیا بۆ گووگڵ کڕۆم
کوکیز
زمانەکان
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
هەژماری من
چوونەژوورەوە
دەبمە هاوکارتان!
وشەی نهێنیت لەبیرکردووە!
گەڕان تۆمارکردنی بابەت ئامرازەکان زمانەکان هەژماری من
گەڕانی ورد
پەرتووکخانە
ناونامە بۆ منداڵانی کورد
کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
سەرچاوەکان
شوێنپێیەکان
دڵخوازەکان
چالاکییەکان
چۆن بگەڕێم؟
بڵاوکراوەکانی کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
درەختی پۆلەکان
بابەت بەهەڵکەوت
تۆماركردنی بابەتی نوێ
ناردنی وێنە
ڕاپرسی
بیروڕاکانتان
پەیوەندی
کوردیپێدیا چ زانیارییەکی پێویستە!
ستانداردەکان
ڕێساکانی بەکارهێنان
کوالیتیی بابەت
دەربارە
ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
چیمان دەربارە وتراوە!
ناوکێشکردن لە ماڵپەڕەکانتاندا
تۆمارکردن / کوژاندنەوەی ئیمێڵ
ئاماری میوانەکان
ئاماری بابەت
وەرگێڕی فۆنتەکان
گۆڕینی ڕێکەوتەکان
پشکنینی ڕێنووس
زمان و شێوەزمانی ڕووپەلەکان
کیبۆرد
لینکە پێویستەکان
ئێکستێنشنی کوردیپێدیا بۆ گووگڵ کڕۆم
کوکیز
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
چوونەژوورەوە
دەبمە هاوکارتان!
وشەی نهێنیت لەبیرکردووە!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 دەربارە
 بابەت بەهەڵکەوت
 چالاکییەکانی ڕۆژی
 ڕێساکانی بەکارهێنان
 ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
 بیروڕاکانتان
 دڵخوازەکان
 کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
 چالاکییەکان - کوردیپێدیا
 یارمەتی
بابەتی نوێ
ڤیدیۆ
بافڵ تاڵەبانی و نەهرۆ کەسنەزانی و شێخ جەعفەر لە یادی مەولوددا پێکەوە دەرکەووتن
19-09-2024
ڕۆژگار کەرکووکی
ژیاننامە
ڕۆژین ئەکرەم
18-09-2024
سروشت بەکر
ژیاننامە
عاسی فاتیح وەیسی
18-09-2024
ڕۆژگار کەرکووکی
ڤیدیۆ
سان جۆڵا: سەر بە میتی تورکی و هاوڕەگەزخواز نیم!
18-09-2024
ڕۆژگار کەرکووکی
پەرتووکخانە
ژووان؛ سەبارەت بە پەیوەندی نێوان کوڕان و کچان
18-09-2024
زریان سەرچناری
ژیاننامە
ئیحسان زەڵمی
18-09-2024
کشمیر کەریم
ژیاننامە
قومریە شێخ محەمەد بەرزنجی
18-09-2024
کشمیر کەریم
ژیاننامە
کۆچەر محەمەد عارف
18-09-2024
کشمیر کەریم
ژیاننامە
پەیوەند عومەر
18-09-2024
کشمیر کەریم
ژیاننامە
مریەم لەتیف
18-09-2024
کشمیر کەریم
ئامار
بابەت
  537,249
وێنە
  109,493
پەرتووک PDF
  20,226
فایلی پەیوەندیدار
  103,767
ڤیدیۆ
  1,533
زمان
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
306,433
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
89,760
هەورامی - Kurdish Hawrami 
65,977
عربي - Arabic 
30,360
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
17,924
فارسی - Farsi 
9,609
English - English 
7,552
Türkçe - Turkish 
3,667
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Deutsch - German 
1,647
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
130
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
پۆل
کوردیی ناوەڕاست
وشە و دەستەواژە 
130,220
پەرتووکخانە 
25,586
ژیاننامە 
25,338
کورتەباس 
18,076
ڕێکەوت و ڕووداو (کڕۆنۆلۆژیا) 
14,673
پەند و ئیدیۆم 
13,540
شوێنەکان 
11,997
شەهیدان 
11,596
کۆمەڵکوژی 
10,907
هۆنراوە 
10,260
بەڵگەنامەکان 
8,347
وێنە و پێناس 
7,358
ئامار و ڕاپرسی 
4,624
کلتوور - مەتەڵ 
3,149
ناوی کوردی 
2,270
پارت و ڕێکخراوەکان 
1,458
ڤیدیۆ 
1,428
پۆلێننەکراو 
990
بڵاوکراوەکان (گۆڤار، ڕۆژنامە و ...) 
820
کلتوور - گاڵتەوگەپ 
777
کارە هونەرییەکان 
762
شوێنەوار و کۆنینە 
637
فەرمانگەکان  
276
گیانلەبەرانی کوردستان 
251
هۆز - تیرە - بنەماڵە 
188
نەخشەکان 
185
نەریت 
160
ڕووه‌كی كورده‌واری (گژوگیا و دار) 
101
ژینگەی کوردستان 
94
زانستە سروشتییەکان 
80
خواردنی کوردی 
80
دۆزی ژن 
55
مۆزەخانە 
50
یارییە کوردەوارییەکان 
39
بەرهەمە کوردستانییەکان 
38
کەلوپەلی سەربازیی بەکارهاتوو لە کوردستان 
21
گەشتوگوزار 
2
کۆگای فایلەکان
MP3 
324
PDF 
31,275
MP4 
2,522
IMG 
200,602
∑   تێکڕا 
234,723
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
ژیاننامە
دالیا ئەحمەد
ژیاننامە
عەبدولی سوران
ژیاننامە
ئەژین قادر
ژیاننامە
سەعید قەزاز
پەرتووکخانە
گوتاری شیعری لای د. وریا عو...
کۆسمۆلۆژیا لە سەدەی بیستەمدا، گەردونەکانی فرەیدمان
هاوکارانی کوردیپێدیا، لە هەموو بەشەکانی کوردستانەوە، زانیارییە گرنگەکان بۆ هاوزمانانیان ئەرشیڤدەکەن.
پۆل: زانستە سروشتییەکان | زمانی بابەت: کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish
بەشکردن
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
نرخاندنی بابەت
نایاب
زۆر باشە
باش
خراپ نییە
خراپ
بۆ ناو لیستی دڵخوازەکان
ڕای خۆت دەربارەی ئەم بابەتە بنووسە!
گۆڕانکارییەکانی بابەتەکە
Metadata
RSS
گووگڵی وێنەی بابەتی هەڵبژێردراو بکە!
گووگڵی بابەتی هەڵبژێردراو بکە!
Kurmancî0
English0
کرمانجی0
هەورامی0
لوڕی0
لەکی0
Zazakî0
عربي0
فارسی0
Türkçe0
עברית0
Deutsch0
Español0
Français0
Italiano0
Nederlands0
Svenska0
Ελληνική0
Azərbaycanca0
Catalana0
Cebuano0
Čeština0
Esperanto0
Fins0
Hrvatski0
Kiswahili سَوَاحِلي0
Lietuvių0
Norsk0
Ozbek0
Polski0
Português0
Pусский0
Srpski0
балгарская0
қазақ0
Тоҷикӣ0
Հայերեն0
ترکمانی0
हिन्दी0
ქართველი0
中国的0
日本人0
کۆسمۆلۆژیا لە سەدەی بیستەمدا، گەردونەکانی فرەیدمان
زانستە سروشتییەکان

کۆسمۆلۆژیا لە سەدەی بیستەمدا، گەردونەکانی فرەیدمان
زانستە سروشتییەکان

$کۆسمۆلۆژیا لە سەدەی بیستەمدا،
گەردونەکانی فرەیدمان$
نووسین و ئامادەکردنی: شێرکۆ ڕەشید قادر
ئەرکی من ئەوەیە ئیشارە بە حلە مومکینە ماتماتیکییەکانی هاوکێشەکانی ئایینشتاین بدەم، ئیتر فیزیکناسان چی لێ دەکەن ئەوە ئارەزوی خۆیانە.” ئەلێکسەندەر فریەدمان (1888 – 1925).یەکێک لەو فیزیکناس و ماتماتیکناسە لاوانەی کە تازە بە تازە ئاشنایەتی لەگەڵ تیوری گشتی ئایینشتایندا پەیدا کردبو ئەلکسەندەر فرەیدمان بو. فرەیدمان، هەم کەشناسێکی پراکتیکی و هەم ماتماتیکناسێکی بلیمەت بو. لە ساڵی 1888 دا لە پیتەرسپۆرگ لەدایکبوە، بابی وی سەماکەر و دایکیشی پیانۆژەنێکی کارامە بو. هێشتا تەمەنی نۆ ساڵان دەبێت دایکی و بابی لێک جودادەبنەوە، فرەیدمان لای بابی دەمێنێتەوە و پەروەردەی دەکات، بەڵام بابی هەر زوو ژنێکی تر دێنێت. لە قوتابخانە خوێنکارێکی ئاسایی بوە، هیچ زیرەکییەکی لە ئاسابەدەری پیشان نەداوە. هێشتا لە هەڕەتی لاویدا دەبێت ڕودەکاتە چالاکی سیاسی و گێژاوی ڕاپەڕین لە دژی حکومەتی قەیسەری و دەچێتە ڕیزی قوتابییە شۆڕشگێرەکانەوە و ڕابەری خۆپیشاندەران دەکات. بە لە ساڵی 1906 دا دەچێنتە زانکۆی پیتەرسپۆرگ بۆ خوێندنی ماتماتیک.
یەکێک لە مامۆستاکانی، کە دژی ڕژێم بو، جگە لەوەی هانیدەدا بۆ ئەوەی ڕۆڵێکی پۆزەتیڤ لە زانکۆدا یاری بکات، بە تایبەتی دژی ئەو خوێنکارانەی سەر بە ڕژێمی قەیسەری بون، لە هەمان کاتدا پرسگەلێکی ماتماتیکی سەخت و ئاڵۆزی، کە پەیوەست بون بە هاوکێشەکانی لاپلاسەوە، پێ دەسپێرێت، چونکە زۆر باش لە توانست و دەسەڵاتی ماتماتیکییانەی فرەیدمان گەیشتبو، بە تایبەت لە بوارەکانی هاوکێشە جیاکارییەکان و جیومەتری چەماوەکان. فرەیدمان لە ماوەی چەند مانگێکدا سەرکەوتوانە هاوکێشە ماتماتیکییەکانی یەکلایی کردەوە. لە بواری پراکتیکییەوە، ئارەزوییەکی پڕخرۆشی هەبو بۆ ڕاڤەکردنی ماتماتیک لە بوارەکانی پیشەسازی و تەکنەلۆژی و سەربازیدا. کە جەنگی جیهانی یەکەم هەڵگیرسا، خۆبەخشانە لە مەیدانی جەنگدا کەوتە توێژینەوە، بە تایبەت بە مەبەستی پێشخستن و باشترکردنی تەکنەلۆژیای بۆمبابارانی فڕۆکەیی و پێکانی ئامانجەکان بە شێوەیەکی وردتر، بێگومان ئەمەش تەنها بە زانستی ماتماتیک ئەنجامدەدرا.
فرەیدمان، سەرباری ئەوەی بەهرەیەکی بەرز و ناسای ماتماتیکی هەبو، لە هەمان کاتدا کەشناسێکی بە توانا بو، بە تایبەت کاتێک بە باڵۆن بە ئاڕاستەی ئاسمان بەرزدەبوەوە بۆ پێوانی فشاری کەش لە پلە بەرزەکاندا، تەنانەت هەتا ڕۆژگاری خۆشی هیچ کەسی تر ئەو تۆمارە بەرزییەی نەشکاندبو کە ئەو لە ئاسماندا ئەنجامیدابو. لە ساڵی 1918 دا لە تازە زانکۆی پێرم، لقێکی نوێی زانکۆی پیترسبۆرگ بو لە شاری پێرم، بو بە پرۆفیسۆری فیزیک و ماتماتیک، بەڵام زو بەهۆی شەڕی ناوخۆوە دوچاری کێشە بو، یەکەمجار و ئەوی تر کاتێک هێزەکانی دژ بە کۆمۆنیستەکان شاری پێرمیان داگیرکرد و دوایش لە لایەن سوپای سوری ڕوسەوە. شەڕوشۆڕ و کێشەی ناخۆیی بو بەهۆی کۆچ و هەڵهاتنی زۆر لە هاوڕیکانی و کایەی ئەکادیمیان جێهێشت و ڕویانکردە ئەوروپا.
فرەیدمان، کاتێک بە هاوکێشەکانی نسبییەت ئاشنابو، لە ساڵی 1920 دا کەوتە تاووتوێی تیورییەکە، زۆر بە وردی ڕەهەندی ماتماتیکییانەی هاوکێشەکانی کایەی کێشکردنی ئایینشتاینی شیکردەوە و لە باری ماتمتیکییەوە گەلێک شتی سەیری بۆ دەرکەوت و گەیشتە ئەو دەرەنجامەی کە دیدێکی تەواو ڕادیکالانە و جودای لەگەڵ گەردونەکانی ئایینشتاین و دی سیتەردا هەبو، تەفسیرێکی تەواو پێچەوانەی بۆ پرسەکە خستەڕو. فرەیدمان، بۆ حلکردنی پرسەکان، چوەوە سەر بناوانی هاوکێشەکان، نەگۆڕی کۆسمۆلۆژی کردە سفر، یاخود بە واتایەکی تر چی دەبێت ئەگەر ئەم نەگۆڕە لە هاوکێشەکەدا بونی نەبێت، با بڵێین سفر بێت. سەرباری ئەوەی، وەک ئایینشتاین، ئەو فەرزییەی گرتەبەر کە گەردون لە هەمو خاڵێکدا، یان لە هەمو گۆشەیەکدا و بە هەمو ئاڕاستەکاندا وەک یەکە، کەچی هەر دەگاتە ئەو دەرەنجامەی کە گەردونی ستاتیک لە بناواندا تەنها شتێکی گریمانەییە و نەبوەتە دیاردەیەکی هەقیقەت، خۆ ئایینشتاین خۆشی ئەم شتە باش دەزانێت.
فرەیدمان سەیری کرد، ئەمە نەک یەک جۆرە گەردون، بەڵکوو لە ڕاستیدا چەندەها جۆرە گەردونمان بۆ دروستدەکەن. گوتی گرنگ نییە پێگە و وەستانمان لە کوێی گەردوندایە، یاخود چ خاڵێک دەکەینە چەق، یان لەسەر چ گالاکسییەک وەستاوین، چونکە ئەوەی سەرنجی دەدەین ئەوەیە گالاکسییەکان لێمان دوردەکەونەوە، خۆ هەتا گالاکسییەک لێمان دورتر بێت، ئەوا بە خێراییەکی زیاتر لێمان دوردەکەوێتەوە. بۆ نموونە ئەگەر دوری گالاکسییەک دو ئەوەندەی یەکێکی تر بێت لێمانەوە، ئەوا خێرایی دورکەوتنەوەکەی دو ئەوەندە دەبێت، ئەمە ئەو یاسایەیە کە دوایی هەبڵڵ پێشکەشیکرد و لە مێژوی فەلەکناسیدا بە یاسای هەبڵڵ ناسراوە و بە کورتی دەڵێت خێرایی دورکەوتنەوەی گالاکسییەک لەگەڵ دوری گالاکسییەکەدا ڕاستەوانە دەگۆڕێت، ئەو یاسایەی لە ساڵی 1929 بڵاویکردەوە، ئەمە گرنگی خۆی هەیە.
بۆ تێگەیشتن لەم پڕۆسەیە با ئەم نموونەیە بهێنینەوە، ئەگەر میزەڵدانێکمان هەبێت فوی پێدا بکەین، ئنجا بکەوینە کێشانی دەیان خاڵ لەسەر ڕوی میزەڵدانەکە، با بڵێین ئەم خاڵانە تەمسیلی گالاکسییەکان دەکەن، پاشان فوی زیاتر بە میزەڵدانەکەدا بکەین هەتا گەورەتر دەبێت، دەبینین دوری نێوان خاڵەکان گەورەبوە، بە واتەیەکی تر گالاکسییەکان لەیەکتر دورکەوتونەتەوە. لێرەدا پێویستە ئیشارەبدەین بەوەی لە ڕاستیدا گالکسییەکان خۆیان لە یەکتر دورناکەونەوە، بەڵکوو بۆشایی گەردون دەکشێت، ئەمەش شتێکی سەیرە.
فرەیدمان گەیشتە ئەو دەرەنجامەی کە سێ مۆدێل پێشکەش بکات: مۆدلی یەکەم (a): لەم گەردونەدا، کە پەیپەری یەکەمی فرەیدمان بو لە 1922 دا بڵاویکردەوە، زەمەن و فەزا دەست پێدەکەن و سەرەتایان هەیە، لەگەڵ گوزەری زەمەندا، گەردون هەتا ئەوپەڕ دەکشێت و دەگاتە قەبارەی هەرە گەورە و ئیتر پڕۆسەکە پێچەوانە دەبێتەوە، هێدی هێدی بەرەو ئاییندەیەکی گەڕانەوە، هەتا دەگاتە سەرەتای خۆی چۆن بوە، هەنگاو هەڵدەگرێت و لە نوختەیەکدا هەرەس دەهێنێت و دەڕمێت. بەمجۆرە زەمەن و فەزا کۆتایی دێن. مادە حزوری هەیە بەڵام هیچ فشارێک دروست ناکات. تەسەوری فرەیدمان لە هەمبەر ئەم گەردونە بە جۆرێکە خۆی دوبارە و چەند بارە دەکاتەوە، واتە زەمان و مەکان لەدایک دەبن، کشان دەست پێدەکات، لە نوقتەکدا کشان پێچەوانە دەبێتەوە و چونەیەک دەست پێدەکات هەتا لە خاڵێکی ئاییندەدا دەڕمێت. ئەوەی شایانی باسە فرەیدمان باس لە گەردونێک دەکات کە لە هیچەوە لەدایک دەبێت و بەرەو هیچ دەگەڕێتەوە. ئەم پڕۆسەیە سیمایەکی ناکۆتای هەیە.
ئەمە بۆ خۆی سەرەتایەکە بۆ لەدایکبونی چەمکی بیگ بانگ، کە دوایی جۆرج لێمەیتر، لەم بوارەدا، دەبێتە پێشەنگ. لە مۆدڵەکەدا بەهای نەگۆڕی کۆسمۆلۆژی لە سفر گەورەترە (Ω 1). فرەیدمان توێژینەوەکانی پەیپەری یەکەمی خۆی نارد بۆ ئایینشتاین. ئایینشتاین زۆر خێرا وەڵامی دایەوە و لە تێبینییەکی کورتدا بە ناوی ‘ تێبینی لەسەر کارەکەی ئەی. فرەیدمان، ‘لەمەڕ چەمانەوەی فەزا” بە ئەنجامە کۆسمۆلۆژییەکانی فرەیدمان ڕازی نەبو، بە ئەدەبانە ڕەتیکردەوە و وگوتی ” ئەوەی پەیوەستە بە دونیای نا – وەستاوەوە، (مەبەستی گەردونی ستاتیک بوە) لە کارەکەی [فرەیدماندا هەیە] لای من جێگەی گومانە. لە واقیعدا دەرکەوت ئەو حلەی ئەو پێشکەشی دەکات هاوکێشەی کایە(مەبەستی کایەی کێشکردن) ڕازی ناکات.
فرەیدمان بە کاردانەوەی ئایینشتاین نیگەران و نائومێدبو. ئەو کاتە بە هیچ جۆرێک نەیدەتوانی سۆڤیەت جێبهێڵێت و خۆی بچێت بۆ بەرلین و بە شەخسی ئایینشتاین ببینێت و گفتوگۆی لەگەڵ بکات. ئیتر نامەیەکی نووسی و پرسەکەی دیسانەوە تەفسیرکردەوە بۆ ئایینشتاین. لەو ماوەیەدا فیزیکناس ڕوسی یۆری کرۆتکۆڤ سەردانی بەرلینی کرد، فرەیدمان داوای لە کرۆتکۆڤ کرد قەناعەت بەم فیزیکناسە بەناوبانگە بهێنێت. لەم مەسەلە گرنگەدا. لە 1923 دا، دیسانەوە ئایینشتاین چاوێکی خشاندەوە بە حلەکانی فرەیدماندا، ئەم جارە تێبینییەکی تری نووسی کە زۆر کورت بو، جۆرە سەرکەوتنێکی بۆ فرەیمان تێدابو. ئایینشتاین لە کورتە تێبینییەکەیدا بە ناوی ” تێبینییەک لەمەڕ کارەکەی فرەیدمان ‘لەمەڕ چەمانەوەی فەزا’ ” دەڵێت، ‘ لە سەرنجەکەی پێشوومدا، ڕەخنەم ‘لە کارەکەی فرەیدمان ‘لەمەڕ چەمانەوەی فەزا’ گرت. هەرچۆنێک بێت، دوای ئەوەی نامەکەی فرەیدمانم، بەهۆی یۆری کرۆتکۆڤەوە، پێگەیشت، گەیشتمە ئەو قەناعەتەی، لە ڕەخنەکەمدا هەڵەبوم، چونکە خۆم لە حساباتێکدا هەڵەم کردبو.
ئەنجامەکانی میستەر فرەیدمان ڕاستن و تیشکی نوێ دەخەنە سەر شتەکە و ئەوە دەردەخەن کە هاوکێشەکانی کایە، جگە لە حلە ستاتیکییەکان، بە هەمان شیوە بۆ بونیاتی فەزایەکی گۆیی خۆجێیی، بواردەدەن بە حلی داینەمیکی.’ کورتە نامەکەی ئایینشتاین ئەوە ناگەیەنێت کە قایل بوە و ئیتر قەناعەتی بە سیستەمی داینەمیکی هاوکێشەکانی کایەی کێشکردنی نسبی هێناوە. نەخێر، چونکە دوایی ئەوەی ئایینشتاین خۆی دەینێرێت بۆ بڵاوکراوەی فیزیکی ئەڵمانی (Zeitschrift for Physik) نامەکە دەگۆڕێت و مۆدڵەکانی فرەیدمان بە کارێک دەزانێت کە مومکین نییە و زەحمەتە.
مۆدڵی دوەم: (b) گەردون بە خێرایی گەورەدبێت. لێرەدا فەزای سیمای چەماوەیی لەخۆدەگرێت و نێگەتیڤە. قەبارەی گەردون بە ئاڕاستەی ناکۆتا مل دەنێت. گەردون هەر لە سەرەتاوە، سەرەتایەک کە زەمەن و فەزا لەدایک دەبن، دەچێتە قۆناغی کشانەوە، بەردەوام دەبێت لە کشان و هەتا ناکۆتاش هەر دەڕوات. بەهای نەگۆڕی کۆسمۆلۆژی لە سفر بچوکترە (Ω 1).
مۆدڵی سێیەم: (c) گەردون بە ڕێژەیەکی شلۆق crytical گەورەدەبێت بە جۆرێک کە لە هەرەسهێنان لابدات. بەهای نەگۆڕی کۆسمۆلۆژی لێرەدا دەکاتە 1 (Ω = 1). بەمجۆرە بۆ یەکەمجار لە سەرتاپای مێژوی زانست و کۆسمۆلۆژیدا، پرسی سەرەتاو کۆتایی گەردون بە تەرزێکی ماتماتیکی تاووتوێکرا. بەڵام ئەو سەردەمە هێشتا هیچ تێرامانێکی پراکتیکی لە ئارادا نەبو هەتا پشگیری لە تیورییە ماتماتیککەکانی فرەیدمان بکات، بە تایبەت لە باری کشانی گەردون و دورکەوتنەوەی گالاکسسیەکان لە یەکتر و هێشتا چەند ساڵێکی مابو هەتا هەبڵڵ بێت و یاسای هەبڵڵ بڵاوبکاتەوە.
بە داخەوە هیچ بایەخێک بە توێژینەوە گرنگەکانی فرەیمان نەدرا. مەخابن، بەر لەوەی دونیای زانست و کۆسمۆلۆژی دەرەنجامە گرنگەکانی ببینن، فرەیدمان لە ساڵی 1925 دا و لە تەمەنی 37 ساڵیدا مەرگ یەخەی گرت، ئەویش بەهۆی ئەوەی لە کاری زانستی پراکتیکیدا زۆر جدی بو، وەک دەڵێن بە باڵۆنەکەی ئەوەندە بە ئاڕاستەی ئاسمان بەرزبوەوە کە بوە هۆی توشبونی بە نەخۆشی هەوکردنی سییەکانی. فرەیدمان، تەنها مەبەستی بو لە ڕوی ماتماتیکییەوە ئەم حلکردنانە بۆ هاوکێشەکانی ئایینشتاین بدۆزێتەوە، بەڵام لای وی گرنگ نەبو فیزیکناسان چۆن تەفسیری دەکەن، ئارەزوی خۆیانە، چۆن حەزدەکەن با تەفسیری بکەن. مۆدڵە گەردونییەکانی فرەیدمان بۆ چەند ساڵێک خامۆشبون، بەڵام دوای وی و لە وڵاتی بەلژیک، قەشەیەک بە ناوی (جۆرج لێمەیتر) وە، هەر وەکو فرەیدمان کەوتە کارکردن لەسەر هاوکێشە کۆسمۆلۆژییەکانی ئایینشتاین، بەڵام ئەنجامەکانی لێمەیتر بون بەهۆی سەرهەڵدانی شۆڕشی بیگ بانگ، ئەو شۆڕشەی هێشتا کڵپەی لە ناوەندە هەرە گەورەکانی دونیای زانستدا دێت. [1]
ئەم بابەتە 381 جار بینراوە
ڕای خۆت دەربارەی ئەم بابەتە بنووسە!
هاشتاگ
سەرچاوەکان
[1] ماڵپەڕ | کوردیی ناوەڕاست | ماڵپەڕی دابڕان
بابەتە پەیوەستکراوەکان: 4
1. پارت و ڕێکخراوەکان پلاتفۆڕمی دابڕان
1. زانستە سروشتییەکان گالیلۆ لەبەردەم دادگادا
3. زانستە سروشتییەکان ئاینشتاین و زانست
زمانی بابەت: کوردیی ناوەڕاست
پۆلێنی زانست: گەردوونزانی
پۆلێنی زانست: فیزیا
تایبەتمەندییە تەکنیکییەکان
کوالیتیی بابەت: 84%
84%
ئەم بابەتە لەلایەن: ( هومام تاهیر )ەوە لە: 17-11-2022 تۆمارکراوە
ئەم بابەتە لەلایەن: ( زریان سەرچناری )ەوە لە: 18-11-2022 پێداچوونەوەی بۆکراوە و ئازادکراوە
ئەم بابەتە بۆ دواجار لەلایەن: ( ڕۆژگار کەرکووکی )ەوە لە: 07-04-2024 باشترکراوە
ناونیشانی بابەت
ئەم بابەتە 381 جار بینراوە
کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!
وێنە و پێناس
خێزانی عەلادین شێخ عومەری پانی بەرز دروو
ژیاننامە
پەیوەند عومەر
پەرتووکخانە
ژووان؛ سەبارەت بە پەیوەندی نێوان کوڕان و کچان
کورتەباس
دراوی میرنشینی بەدلیس
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای ئامەد
شوێنەوار و کۆنینە
زیندان سلێمان... شوێنی تەقوای زەردەشتییەکان
ژیاننامە
نەسرین غەفار حەمە ساڵح
وێنە و پێناس
چەند کەسایەتییەک لە گۆیژە ساڵی 1957
وێنە و پێناس
خێزانی شێخ عومەری پانی بەرز دروو
وێنە و پێناس
چەند کەسایەتییەکی شاری سلێمانی ساڵی شەستەکان
پەرتووکخانە
ژینانامە - وەشانی 2
پەرتووکخانە
شوێنەوارنامە - وەشانی 3
کورتەباس
لە سەیدسادق باندێک بە تۆمەتی گەڕان بەدوای شوێنەواردا دەستگیر دەکرێن
پەرتووکخانە
مەتەڵنامە (وەشانی 2، بەشی 1 لە 2 )
ژیاننامە
عاسی فاتیح وەیسی
وێنە و پێناس
خوێندکارانی ئامادەیی سلێمانی کچان ساڵی 1977
کورتەباس
کەموکوڕییەکانی ڕێزمانی کوردی لە پڕۆگرامی خوێندنی هەرێمی کوردستان بەپێی تیۆری مۆرفیم
ژیاننامە
کۆچەر محەمەد عارف
پەرتووکخانە
سیاسەت و پلانی زمان بۆ هەرێمی کوردستان
پەرتووکخانە
پەروەردە و خوێندن لە دیدی سەرۆک بارزانی
شوێنەوار و کۆنینە
گۆڕدخمە سان ڕۆستەم
ژیاننامە
ڕۆژین ئەکرەم
شوێنەوار و کۆنینە
پردی دیجلە
پەرتووکخانە
کۆڵبەرنامە - وەشانی 2
پەرتووکخانە
گەشتێک بە نێوان هەورێ و ماکۆک دا؛ بەرگی یەکەم
ژیاننامە
بەهار حاجی کەریم چرۆستانی
ژیاننامە
مریەم لەتیف
ژیاننامە
ئیحسان زەڵمی
کورتەباس
شێخ محەمەد ئەسعەد ئەفەندی ئەربیلی؛ ژیان و بەرهەمەکانی لەبەر ڕۆشنایی سەرچاوە تورکی و ناوخۆییەکان
ژیاننامە
قومریە شێخ محەمەد بەرزنجی
شوێنەوار و کۆنینە
کۆشکی حەوش کوروو
پەرتووکخانە
دیوانی سەباح ڕەنجدەر؛ بەرگی 03
پەرتووکخانە
گوتاری شیعری لای د. وریا عومەر ئەمین
ژیاننامە
ڕازان ئەبوبەکر
کورتەباس
نامەی نازم حیکمەت بۆ گەلی کورد

ڕۆژەڤ
ژیاننامە
دالیا ئەحمەد
08-09-2010
هاوڕێ باخەوان
دالیا ئەحمەد
ژیاننامە
عەبدولی سوران
18-09-2018
هاوڕێ باخەوان
عەبدولی سوران
ژیاننامە
ئەژین قادر
28-06-2015
هاوڕێ باخەوان
ئەژین قادر
ژیاننامە
سەعید قەزاز
24-04-2018
هاوڕێ باخەوان
سەعید قەزاز
پەرتووکخانە
گوتاری شیعری لای د. وریا عومەر ئەمین
18-09-2024
هەژار کامەلا
گوتاری شیعری لای د. وریا عومەر ئەمین
 چالاکییەکانی ڕۆژی
بابەتی نوێ
ڤیدیۆ
بافڵ تاڵەبانی و نەهرۆ کەسنەزانی و شێخ جەعفەر لە یادی مەولوددا پێکەوە دەرکەووتن
19-09-2024
ڕۆژگار کەرکووکی
ژیاننامە
ڕۆژین ئەکرەم
18-09-2024
سروشت بەکر
ژیاننامە
عاسی فاتیح وەیسی
18-09-2024
ڕۆژگار کەرکووکی
ڤیدیۆ
سان جۆڵا: سەر بە میتی تورکی و هاوڕەگەزخواز نیم!
18-09-2024
ڕۆژگار کەرکووکی
پەرتووکخانە
ژووان؛ سەبارەت بە پەیوەندی نێوان کوڕان و کچان
18-09-2024
زریان سەرچناری
ژیاننامە
ئیحسان زەڵمی
18-09-2024
کشمیر کەریم
ژیاننامە
قومریە شێخ محەمەد بەرزنجی
18-09-2024
کشمیر کەریم
ژیاننامە
کۆچەر محەمەد عارف
18-09-2024
کشمیر کەریم
ژیاننامە
پەیوەند عومەر
18-09-2024
کشمیر کەریم
ژیاننامە
مریەم لەتیف
18-09-2024
کشمیر کەریم
ئامار
بابەت
  537,249
وێنە
  109,493
پەرتووک PDF
  20,226
فایلی پەیوەندیدار
  103,767
ڤیدیۆ
  1,533
زمان
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
306,433
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
89,760
هەورامی - Kurdish Hawrami 
65,977
عربي - Arabic 
30,360
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
17,924
فارسی - Farsi 
9,609
English - English 
7,552
Türkçe - Turkish 
3,667
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Deutsch - German 
1,647
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
130
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
پۆل
کوردیی ناوەڕاست
وشە و دەستەواژە 
130,220
پەرتووکخانە 
25,586
ژیاننامە 
25,338
کورتەباس 
18,076
ڕێکەوت و ڕووداو (کڕۆنۆلۆژیا) 
14,673
پەند و ئیدیۆم 
13,540
شوێنەکان 
11,997
شەهیدان 
11,596
کۆمەڵکوژی 
10,907
هۆنراوە 
10,260
بەڵگەنامەکان 
8,347
وێنە و پێناس 
7,358
ئامار و ڕاپرسی 
4,624
کلتوور - مەتەڵ 
3,149
ناوی کوردی 
2,270
پارت و ڕێکخراوەکان 
1,458
ڤیدیۆ 
1,428
پۆلێننەکراو 
990
بڵاوکراوەکان (گۆڤار، ڕۆژنامە و ...) 
820
کلتوور - گاڵتەوگەپ 
777
کارە هونەرییەکان 
762
شوێنەوار و کۆنینە 
637
فەرمانگەکان  
276
گیانلەبەرانی کوردستان 
251
هۆز - تیرە - بنەماڵە 
188
نەخشەکان 
185
نەریت 
160
ڕووه‌كی كورده‌واری (گژوگیا و دار) 
101
ژینگەی کوردستان 
94
زانستە سروشتییەکان 
80
خواردنی کوردی 
80
دۆزی ژن 
55
مۆزەخانە 
50
یارییە کوردەوارییەکان 
39
بەرهەمە کوردستانییەکان 
38
کەلوپەلی سەربازیی بەکارهاتوو لە کوردستان 
21
گەشتوگوزار 
2
کۆگای فایلەکان
MP3 
324
PDF 
31,275
MP4 
2,522
IMG 
200,602
∑   تێکڕا 
234,723
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!
وێنە و پێناس
خێزانی عەلادین شێخ عومەری پانی بەرز دروو
ژیاننامە
پەیوەند عومەر
پەرتووکخانە
ژووان؛ سەبارەت بە پەیوەندی نێوان کوڕان و کچان
کورتەباس
دراوی میرنشینی بەدلیس
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای ئامەد
شوێنەوار و کۆنینە
زیندان سلێمان... شوێنی تەقوای زەردەشتییەکان
ژیاننامە
نەسرین غەفار حەمە ساڵح
وێنە و پێناس
چەند کەسایەتییەک لە گۆیژە ساڵی 1957
وێنە و پێناس
خێزانی شێخ عومەری پانی بەرز دروو
وێنە و پێناس
چەند کەسایەتییەکی شاری سلێمانی ساڵی شەستەکان
پەرتووکخانە
ژینانامە - وەشانی 2
پەرتووکخانە
شوێنەوارنامە - وەشانی 3
کورتەباس
لە سەیدسادق باندێک بە تۆمەتی گەڕان بەدوای شوێنەواردا دەستگیر دەکرێن
پەرتووکخانە
مەتەڵنامە (وەشانی 2، بەشی 1 لە 2 )
ژیاننامە
عاسی فاتیح وەیسی
وێنە و پێناس
خوێندکارانی ئامادەیی سلێمانی کچان ساڵی 1977
کورتەباس
کەموکوڕییەکانی ڕێزمانی کوردی لە پڕۆگرامی خوێندنی هەرێمی کوردستان بەپێی تیۆری مۆرفیم
ژیاننامە
کۆچەر محەمەد عارف
پەرتووکخانە
سیاسەت و پلانی زمان بۆ هەرێمی کوردستان
پەرتووکخانە
پەروەردە و خوێندن لە دیدی سەرۆک بارزانی
شوێنەوار و کۆنینە
گۆڕدخمە سان ڕۆستەم
ژیاننامە
ڕۆژین ئەکرەم
شوێنەوار و کۆنینە
پردی دیجلە
پەرتووکخانە
کۆڵبەرنامە - وەشانی 2
پەرتووکخانە
گەشتێک بە نێوان هەورێ و ماکۆک دا؛ بەرگی یەکەم
ژیاننامە
بەهار حاجی کەریم چرۆستانی
ژیاننامە
مریەم لەتیف
ژیاننامە
ئیحسان زەڵمی
کورتەباس
شێخ محەمەد ئەسعەد ئەفەندی ئەربیلی؛ ژیان و بەرهەمەکانی لەبەر ڕۆشنایی سەرچاوە تورکی و ناوخۆییەکان
ژیاننامە
قومریە شێخ محەمەد بەرزنجی
شوێنەوار و کۆنینە
کۆشکی حەوش کوروو
پەرتووکخانە
دیوانی سەباح ڕەنجدەر؛ بەرگی 03
پەرتووکخانە
گوتاری شیعری لای د. وریا عومەر ئەمین
ژیاننامە
ڕازان ئەبوبەکر
کورتەباس
نامەی نازم حیکمەت بۆ گەلی کورد

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.83
| پەیوەندی | CSS3 | HTML5

| کاتی ئافراندنی لاپەڕە: 0.469 چرکە!