Hiqûqnasan da zanîn ku saziyên navneteweyî û di serî de Neteweyên Yekbûyî berpirsên sûcên domdar ên dewleta Tirk ên li dijî Kurdan e.
Sûcê dewleta Tirk a dagirker ê bikaranîna çekên kîmyewî li dijî gerîla, hîn jî mijara aliyên hiqûqî ye. Hiqûqnas diyar dikin ku bikaranîna vî cureyê çekan li dijî qanûnên navneteweyî ye.
Têkildarî mijarê hiqûqnas û şêwirmendê qanûnî yê Rêveberiya Sivîl a bajarê Minbic û gundewarên wê Mihemed Şêxo diyar kir ku çekên kîmyewî di qada navneteweyî de çekên qedexekirî ne, ji ber karîna wê ya qetilkirin û hilweşandinê û bandorên wê yên hilweşîner ên ku li sînorekî nasekine û ji bo demeke dirêj didome.
Şêxo da zanîn ku bikaranîna van çekan ne qanûnî û qedexe ye û wiha domand: ʹʹPeymaneke navneteweyî heye ku di sala 1992'yan de hatiye îmzekirin, naveroka wê jî depokirin û bikaranîna van çekên kîmyewî qedexe ne. Ev peymana navborî jî di sala 1997'an de ketiye meryetê.
Şêxo diyar ki ku li gorî vê qanûnê, kesên ku qanûn û peymanan paşguh dikin, divê werin muhasebekirin û got: Paşguhkirina û hiştina dewleta Tirk a ku çekên kîmyewî li ser Herêmên Parastinê Medyayê bi kar tîne, bê hesab van qanûnan li ser kaxezê dihêle.
Şêxo îşaret pê kir ku ne ji bêdengî û hevkariya navneteweyî û herêmî be dewleta Tirk a dagirker cesaret nedikir ku çekên kîmyewî bi kar bîne û wiha li axaftina xwe zêde kir: Divê Neteweyên Yekbûyî û Rêxistina Qedexekirina Çekên Kîmyewî li gorî qanûnên xwe tevbigerin ku dibêjin, nabe ev çek li cem ti aliyan hebin û yên bikar tînin jî hesab ji wan bê xwestin.ʹʹ
Parêzer Îbrahîm El Maşî jî da zanîn ku ji sala 2019'an ve dewleta Tirk a dagirker bi komkujiyên ku pêk tîne û bikaranîna çekên kîmyewî, dev ji sûcên şer ên li dijî gelên Bakur û Rojhilatê Sûriyê û gelên Başûrê Kurdistanê bernedaye û diyar kir ku ev sûc jî encama bêdengiya navneteweyî ne.
El Maşî destnîşan kir ku bêdengiya dewletên herêmî û navneteweyî ya li hember êrişên dewleta Tirk a dagirker û hiştina dewleta Tirk bê hesabxwestin, hevkariya wê ya bi dewleta Tirk re nîşan dide û got: ʹʹÇekên kîmyewîÇekên kîmyewî ji aliyê Amerîka, Almanya û Fransa ve tên çêkirin. Ew wan difiroşin û bikaranîna wan li dijî hêzên gerîla rewa dikin.[1]