Tayeke porê keça KurdKurd Jîna EmînîJîna Emînî bû remza ala azadiyê û ev al welat bi welat li tevahiya cîhanê bi destê jinan bilind dibe. Xwepêşandanên ji bo protestokirina kuştina Jîna Emînî, tirs û agirekî mezin xist nava desthilata Komara Îslamî ya Îranê ya 43 salî.
Dengên nerazîbûnê yên li dijî kiryarên rejîma Tahranê ku roj bi roj li vî welatî zêdetir dibe nîşaneya vê yekê ye: Tu desthilata zordest û dîktatorî heta hetayê namîne, îro yan sibê dê têk biçe lê ya baqî dimîne û bi ser dikeve berxwedana bi israr a li dijî rejîmên hov e.
Bi van xwepêşandanên li Îran û Rojhilatê Kurdistanê berdewam dikin diyar e xelk tirsa perdeyê ku ev ji zêdeyî 40 salan e ji hêla rejîmê ve pêçiyayî, çirandin. Niha dor dora tirsa rejîma Komara Îslamî ya Îranê ye.
Qêrîna Jîna Emînî Wekî Straneke Agirîn Li Tevahiya Cîhanê Olan Dide
Jîna Emînî ya 22 salî ku ji Seqiza Rojhilatê Kurdistanê ye, di 13ê Îlona 2022an de ji bo ku serdana hin dost û nasên xwe bike diçe Tahranê. Polêsên Ehlaqê yên girêdayî Komara Îslamî ya Îranê, bi hinceta hîcaba wê bi rêkûpêk nehatiye girêdan û beşeke porê wê xuya dike bi darê zorê, bi derb û lêdan Jîna desteser dikin û dibin qereqolê.
Li gor agahiyên malbata wê û şahidên bûyerê; Jîna rastî îşkenceya polêsan tê, ji hal dikeve û sewqî nexweşxaneyê dikin. Jîna ya bi saxî tê desteserkirin piştî 3 rojan bêrih, bêgiyan ji nexweşxaneyê tê derxistin û termê wê radestî malbata wê tê kirin.
Li ser kuştina Jîna Emînî, ji bajarê wê Seqîzê heta Tahranê li giştiyê bajarên Rojhilatê Kurdistan û Îranê bi milyonan kes ku tê da Kurd, Fars, Tirk û Beluc hene li dijî rejîma Komara Îslamî radibin ser piya û serî hildidin. Protestokirina qetilkirina Jînayê ne tenê li Îranê li gelek welatên cîhanê bi çalakiyên mezin hat şermezarkirin û protestoyên li dijî rejîmê hê jî berdewam dikin. Di çalakiyan de li dijî rejîma Îranê slogan tên avêtin, daxwaza hilweşandina Komara Îslamî tê kirin û nalet li rêvebirên vê rejîmê tê anîn.
Qêrîna Jînayê ya dema dihat desteserkirin li kolanên Tahranê olan dide, niha li seranserê cîhanê olan dide.
Çîroka dilêş a Jîna Emînî risteya şa’ira navdar Furûx Ferûxzad ku dema 18 salî bû nivîsî, tîne bîra mirovan:
ber lêvên min e siya pirseke veşartî
ber dilê min e derdekî dilsoj û bêsitar
dixwazim bireşe meydanê îro bi te re
raza serkêşiya vî ruhê isyankar
Porkurkirin: Rîtuela Qedîm A Kurdan A Xemê
Di çalakiyan de gelek jin, hem ji bo nîşandana hevxemiya xwe ya bo keça Kurd û hem jî ji bo protestokirina kiryarên li dijî azadiyê yên Îranê porê xwe diqusînin. Qusandina por an jî porkurkirin wekî rîtueleke qedîm a Kurdan a şîn û xemê tê zanîn ku niha bûye sembola protestoyên girseyî yên li cîhanê. Di sala 2014an de dema jenosîda Kurdên Êzidiyan de jî ya ji hêla DAIŞê ve pêk hatibû, jinên Êzidî ku xizmên wan hatin qetilkirin û rastî destdirêjî hatin ji ber êş û şîna xwe porê xwe kur kiribûn.
Jîna kuştin lê navê wê li gel çîroka wê ya bi êş di dil û bîra mirovan de ma. Keça Kurd bi navê xwe kete deftera ebediyetê û di dîrokê de cîh girt. Di nava du hefteyên dawîn de tenê li ser Twitterê ji 60 milyonî zêdetir navê Jînayê bi navekî din ê fermî Mahsa Emînî hatiye nivîsîn û li ser navê wê rojane 3 milyon tag (Mahsa_Amini) (Mahsa_Amini) (مهسا_امینی) tê vekirin.
Piştî kuştina Jînayê ji zêdeyî 103 bajar û bajarokên Îran û Rojhilatê Kurdistanê çalakî têne kirin. Li gor agahiyên hin saziyên navdewletî bi êrîşa hêzên Îranê di xwepêşandanan de herî kêm 150 kes hatin qetilkirin, ji zêdeyî hezar kesî birîndar bûn, ji zêdeyî 2 hezarî kes jî hatine girtin. Lê tevî vê, xwepêşandêr dev ji doza xwe bernadin. Bajarên Qûm, Meşhed jî bûye cîhê xwepêşandanên li dijî rejîma Îranê ku evder wek kelha mollayên Îranê tê zanîn. Li gel vê li Kirman a ku wek bajarê jidayîkbûna serbazê navdar ê Îranî Qasim Suleymanî yê piştgirê mezin ê rejîma Tahranê bû ku du sal berê hatibû kuştin tê zanîn jî xelk çalakî kirin, wêneyên mezin ên Suleymanî û rêhevalên wî yên li meydanan qelaştin û şewitandin.
Diyar e xelkê Îran û Rojhilatê Kurdistanê, tirsa perdeyê ku ev ji zêdeyî 40 salan e ji hêla rejîmê ve pêçiyayî, çirandin û niha dor dora tirsa rejîma Komara Îslamî ya Îranê ye.
Hîcaba Zarûrî Weke Çirayeke Manîfesto Vedigere Mollayan
Piştî şoreşa Komara Îslamî ya sala 1979an vir de ku bi pêşengiya Ayetullah Elî Xaminêyî pêk hat, li Îranê qedexeye ku jin bê hîcab derkevin derva. Ji wê çaxê heta niha gelek xwepêşandan li dijî rejîmê hatin kirin ku ya herî mezin xwepêşandana sala 2019an bû bi sedemên aborî yanê bo protestokirina bihabûnên li ser benzînê hatibû kirin. Di encama wê de hezar û 500 kes hatin kuştin.
Di ser van buyeran re 3 sal derbas bûn û niha qetilkirina Jîna Emînî tê protestokirin. Ji çalakiya berê cudatir di vê çalakiya niha de bi beşdariya gelek pêkhateyên cuda yên Fars, Kurd, Tirk, Azerî, Belucî bi dirûşmeyên “Jin, Jiyan, Azadî”, “Bimire Xaminêyî Dîktator” daxwaza azadî û hilweşandina rejîma Komara Îslamî tê kirin.
Di van xwepêşandanên dawîn de yekser rejîm tê hedefgirtin û protestokirin. Xuya ye li dijî rejîma 43 salî nerazîbûneke mezin û ji bo hilweşandina vê rejîmê îradeyeke hevbeş heye ku wekî serhildanekê ye.
Hîcaba zarûrî niha li Îranê jin ji serê xwe radikin, dişewitînin û dikin çira. Ev nîşaneya çiraya manîfesto ya dijî rejîma Mollayan e ku hîcaba jinan di destê xwe de digirin. Ji ber sedema hîcaba xwe bi rêkûpêk girênadin, tundûtijî û îşkenceyên li ser jinan zêde dibe lê beramberî vê kiryara dermirovî hêrs û berxwedana jinan û civakê jî her diçe zêdetir dibe weke niha li tevahiya cîhanê belav dibe.
Îran Bi Êrîşa Xwe Ya Ser Kurdistanê Hewla Pûçkirina Xwepêşandanan Da Lê Bi Ser Neket
Piştî zêdebûna xwepêşandanên li dijî rejîma Îranê, baregeh û ofîsên Partiya Demokrat a Kurdistan-Îran, Partiya Azad a Kurdistan û Komeleyên li Herêma Kurdistanê ji hêla Pasdaran a bi ser Îranê ve bi navê Xwedê û Pêxember bi moşekan hatin bordumankirin. Di encama van êrîşan de jin, zarok û peşmerge tê da 17 kes hatin qetilkirin, ji zêdeyî 50 kesî birîndar bûn û bi sedan kes ji ber bordûmana Îranê gundên xwe li cîh hiştin, koç kirin.
Îran bi vê rêbaza xwe hewl da bala xelkê bikêşîne aliyeke ku xwepêşandanên li dijî rejîmê werin jibîrkirin û aliyê Kurdan wek cudaxwaz nîşanî welatiyên xwe bide. Li gel vê bi van êrîşan partî û hêzên Kurd ên Rojhilatî bên lawazkirin da ku rojên bê di xwepêşandanan de ew partî roleke karîger û aktîf hilnedin ser xwe.
Êrîşên dawîn ên li ser Herêma Kurdistanê jî ji bo pêkanîna rizamendiyeke vê plana stratejî ya siyasî ye.
Rayedarên Îranê xwepêşandanan wek “komplo û lîstîkên hêzên derve” bi lêv dikin û hêzên global tohmetbar dikin. Lê ev rêbaz jî neçû serî, xelk pê nexapî, li dijî rejîmê li meydan û kolanan çalakiyên xwe didomînin. Xwendekar li zanîngehan rabûne ser piyan, sendîqayên mamosteyên Îranê ji bo grevê bang li xwendekar û mamosteyan dikin. Li gelek zanîngeh û dibistanên din biryara grevê tê cîbicîkirin. Her diçe nerazîbûna xelkê zêdetir dibe.
Keziyê Keça Kurd Belkî Dê Bibe Benê Sêdara Zaliman
Piştî qetilkirina Jîna Emînî li nava aliyên siyasî yên li Îranê hin nîqaş û nirxandin jî tê kirin. Bêhtir aliyên reformîst daxwaza rakirina “Polêsên Ehlaq”ê dikin. Bi berdewamiya rewşa halîhazir hişyariya rûdana kaoseke mezintir tê dayîn. Lê aliyê desthilat, helwesta xwe ya niha bernade û êrîşên xwe yên li ser xelkê didomîne. Tevî metirsiya zêdebûna mirina mirovan jî xelk dadikevin qadan û berxwedana xwe ya li dijî rejîmê pêl bi pêl li her deran mezintir dikin.
Siyasetmedarê reformxwaz ê Îranê Mîr Husên Mûsewî yê Serokwezîrê herî dawî yê Îranê (1981-1989) bi nameyekê bang li hemû hêzên çekdar ên Îranê dike ku li aliyê xelkê bin.
Nameya Mûsewî bi “Keça Îranê, Keça Kurdistanê, Keça Mirovan” dest pê dike û balê dikêşîne ser Jîna Emînî: “Ji ber mirina wê ya dilşewat, dîroka vî welatî û esman dê biguhere. Xwîna kesên çewisandî ji zilma zaliman bihêztir e, roja kesên çewisandî, ji roja zaliman pîroztir e, ola wan ji ola sepandî û otomobîlên polîsê asayîşa civakî, ronîtir e.”
Qerîna bindestan ku dema li tevahiya cîhanê olan bide û beramberî vê di pratîkê de îtîrazên mezin li her deran were dayîn, bêguman dîwarê desthilatên zordest jî nêzîk e ku were xware. Keça Kurd Jîna Emînî bi tayeke porê xwe, dîwarê zaliman hejand jî.[1]